Η πόντια νοικοκυρά , στην πατρίδα (Πόντο),αναγκάστηκε να απασχοληθεί με το ζυμάρι παρασκευάζοντας ψωμί,κάτω από πολλές δυσμενείς συνθήκες και ελλείψεις των αναγκαίων υλικών παρασκευής άρτου,διότι συχνά εδιώκοντο και αναγκάζονταν να προσφύγουν στα δάση ,όπου παρέμεναν κρυμμένοι για πολλές ημέρες οικογεινειακώς.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ευρίσκει και να εφαρμόζει τρόπους παρασκευής και ψησίματος της προς άρτου ζύμης.

-φουντάρ: είναι το κοινό καρβέλι.

-κολόθ: μία τόπα από ζυμάρι ,για να ψηθεί γρήγορα και να προσφερθεί στα μικρά παιδιά,που πεινούσαν

-κερκέλ: ήταν το κουλουράκι που πρόσφεραν στα παιδιά την ημέρα των Βαϊων.Ζύμη δουλεμένη σε σχήμα ράβδου,κόβονταν σε τεμάχια και με κάθε τεμάχιο σχημάτιζαν έναν κρίκο διαμετρήματος δέκα περίπου εκατοστών,ψήνονταν συνήθως στον φούρνο.

-Δεμές: ένα νόστιμο αρτόπημα έπλαθαν μικρά και χοντρά φύλλα ζύμης,διαμέτρου είκοσι περίπου εκατοστών .

Πάνω στο φύλλο έριχναν τη γέμιση.Ήταν κυρίως,η γέμιση αυτή,ψιλοκομμένο κρεμμύδι σωταρισμένο στο τηγάνι,με άφθονο κόκκινο πιπέρι ,χωρίς κατευρή ιδιότητα η γεύση.

Μετά το άπλωμα της γέμισης,πάνω στο πρώτο φύλλο άπλωναν δεύτερο ισομεγέθες φύλλο.Πίεζαν με τα δάχτυλα γύρω,για να περιοριστεί η γέμιση μέσα.

Τώρα ρίχνονταν στον φούρνο.

Πολλές φορές χρησιμοποιούσαν για γέμιση και άλλα υλικά,όπως τυρί ,αυγά,χόρτα βουνού.

-Λαβάς: Tο λαβάς γίνονταν με ζύμη η οποία πλάθονταν με τον πλάστρι.Ήταν το φύλλο πάχους ενός εκατοστού και σε μέγεθος όσο η περιφέρεια ενός πιάτου της σούπας.

Ψήνονταν πάνω στο σατς.Ήταν το σάτς μία στρογγυλή χοντρή λαμαρίνα διαμέτρου ογδόντα εκατοστών.

Σχημάτιζε το σάτς ένα καμπούρωμα στο κέντρο,για να γίνεται ευκολότερα το ζέσταμα και το ψήσιμο με την φωτιά κάτω από το σάτς.

Αποτελούσε το λαβάς το ψωμί των καταδιωκόμενων στα βουνά του Πόντου,αλλά και εδώ,όταν με την έλευση των Γερμανών πήραν τα βουνά οι Κιβωτιανοί.

-Φετίρ: Ψωμί του βουνού και αυτό .Μεγαλύτερο από το λαβάς και με ζύμη πολύ πιο αραιά,η οποία ρίχνονταν πάνω στο θερμενόμενο σάτς.

-Γιουχά: φύλλο ζύμης στο μέγεθος και στο πάχος φύλλου πίτας, ή λίγο μεγαλύτερης διαμέτρου.

Ψήνονταν στο σάτς και έτσι ψημένο στιβάζονταν στην ειδική ψωμοθήκη του κελαριού.

Γιουχάδες παρασκευάζονταν την Μεγάλη Πέμπτη.

Με τη γιουχά γίνονταν τα νόστιμα ντιρίμια.Τοποθετούσαν μέσα στο φύλλο της ψημένης γιουχάς πράσινα φύλλα κρεμμυδιού, η πατάτα βραστή διαλυμμένη.

Τύλιγαν κατόπιν το φύλλο με το περιεχόμενο ,όπως το τσιγάρο.Αυτά τη μεγάλη εβδομάδα με τη νηστεία,την οποίαν κρατούσαν όλοι ανεξαιρέτως.

Το Πάσχα όμως και μετά,το περιεχόμενο του ντιριμιού ήταν αυγό βραστό (κόκκινο) με μαυροπίπερο πασαλειμένο.

Το ντιρίμ είναι ο πρόδρομος του σημερινού γύρου .

-Σάτσιστι: πλάθεται το φύλλο ζύμης,λίγο μικρότερο από το φύλλο πίτας και πιο χοντρό ,συνήθως σε σχήμα παραλληλόγραμμου,αλοίφεται με γελαδινό βούτυρο (συνήθως) ή λάδι ψήνεται στο σάτς.

-Πεϊρνλί: ποσότητα ζύμης ίση με την ποσότητα για μεγάλο παξιμάδι .Έδιναν στη ζύμη τη μορφή βάρκας .

Στην επιφάνεια τοποθετούσαν σωταρισμένα κρεμμύδια ή τυρρι.Ψήνονταν στον φούρνο.

-Πισί : είναι ένα λαβάς που ψήνεται στο τηγάνι με αγελαδινό βούτυρο,κατά προτίμηση

-Κολόθ  : To μικρό καρβελάκι μεγέθους με τόπι,γίνεται από το ελάχιστο εναπομείναν ζυμάρι,μετά την Παρασκευή των καρβελιών.

Κορτελέτς: είναι μία πουγάτσα με ζύμη από καλαμποκίσιου αλευριού

Θέλησα να σου θυμήσω τα αρτοσκευάσματα των μανάδων μας,τα οποία η νέα γενεά,με την ύπαρξη των επαγγεελματικών φούρνων στα χωριά,σιγά σιγά εγκαταλείπει τα αρτοσκευάσματα,στη λήθη.

Η θέληση μου αυτή στηρίχτηκε στους στίχους του ποιητή που λέγει.

Δεν πρέπει τα κλαδιά

Τις ρίζες να ξεχνάνε

Γιατί σαν λείψουνε αυτές

Και εκείνα θα χαθούνε.

Και εγώ σε θεωρώ δυναμικό κλαδί στον χώρο μας.

Με πολύ εκτίμηση,

ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ