«Ο φόβος φυλάει τα έρμα», λέει η λαϊκή ρήση, αλλά εν καιρώ κοροναϊού ο φόβος αδειάζει τα Επείγοντα Καρδιολογικά Ιατρεία παγκοσμίως. Αυτή ακριβώς την ανησυχία του εκφράζει από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής μου γραμμής ο καρδιολόγος και διευθυντής της Καρδιολογικής κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Καλαμάτας Μανώλης Μάκαρης, περιγράφοντας την περίπτωση μιας ηλικιωμένης γυναίκας, η οποία παρερμηνεύοντας το «Μένουμε στο σπίτι» παρέμεινε επί τρείς ημέρες αβοήθητη στο σπίτι της υποφέροντας από δύσπνοια κατά την κατάκλιση, φοβούμενη να πάει στο νοσοκομείο μήπως κολλήσει τον κορονοϊό.

Το αποτέλεσμα ήταν να εισαχθεί  καθυστερημένα στο νοσοκομείο και να κινδυνέψει η ίδια της η ζωή λόγω πνευμονικού οιδήματος. «Παρατηρείται μια καθυστερημένη προσέλευση των καρδιοπαθών στα νοσοκομεία πιθανότατα λόγω του φόβου του κορονοϊού. Η παρατηρούμενη μείωση των εμφραγμάτων κατά την διάρκεια της πανδημίας σε τοπικό επίπεδο είναι της τάξεως του 40% σε σχέση με ίση περίοδο ακριβώς πριν την καραντίνα αλλά και σε σχέση με τον μέσο όρο εμφραγμάτων της αντίστοιχης ημερολογιακής περιόδου των τελευταίων δέκα ετών. Κάτι τέτοιο θα πρέπει να διευκρινιστεί αν οφείλεται σε πραγματική μείωση της καρδιολογικής νοσηρότητας ή σε μη προσέλευση των καρδιοπαθών λόγω του φόβου του κορονοιού», λέει ο Μανώλης Μάκαρης και συνεχίζει: «Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει μόνο ο κορονοϊός υπάρχουν και άλλα νοσήματα που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα!

Η πανδημία σύμφωνα τους λοιμωξιολόγους εξελίσσεται πολύ θετικά για την πατρίδα μας. Όμως θα πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν έχουν εξαφανιστεί όλα τα άλλα νοσήματα. Ειδικά για τα καρδιαγγειακά θα πρέπει ο ασθενής να αναζητά άμεσα ιατρική βοήθεια επειδή η καρδιά δεν μπορεί να περιμένει. Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία συστήνει ξεκάθαρα πως τα επείγοντα καρδιολογικά προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται μόνο στα Νοσοκομεία ακόμα και εν μέσω πανδημίας.

Η γενική οδηγία «μένω στο σπίτι και επικοινωνώ με τον γιατρό μου», η οποία συστήνεται για την αποφυγή του συνωστισμού στα νοσοκομεία εξαιτίας του κορωνοϊού, δεν σημαίνει για τους καρδιοπαθείς μένω μέσα και πεθαίνω!». Το ίδιο ξεκάθαρο είναι το μήνυμα και στην ιστοσελίδα της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας: Η οδηγία «μην πηγαίνετε στο νοσοκομείο» δεν ισχύει για ασθενείς με επείγοντα καρδιολογικά νοσήματα όπως σε περιπτώσεις οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, πνευμονικού οιδήματος ή συγκοπτικού επεισοδίου. Οι ασθενείς αυτοί θα πρέπει να οδηγούνται άμεσα στο πλησιέστερο νοσοκομείο.

Εμφανής πτώση στις εισαγωγές στις καρδιολογικές κλινικές στην Ελλάδα

Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας, τους τελευταίους μήνες έχει σημειωθεί πτώση κατά 75% στις εισαγωγές με αιτία το έμφραγμα του μυοκαρδίου, στις καρδιολογικές κλινικές των νοσοκομείων όλης της Ευρώπης. Καρδιολόγοι από το Ιπποκράτειο νοσοκομείο της Αθήνας επιβεβαιώνουν ότι η κίνηση στο Επείγον Καρδιολογικό Ιατρείο Εφημερίας έχει μειωθεί αισθητά και αυτό πιθανότατα οφείλεται στον φόβο του κορονοϊού που έχει κυριεύσει τους ασθενείς: «Αναμφισβήτητα έχει παρατηρηθεί μια μειωμένη προσέλευση στα επείγοντα καρδιολογικά την οποία υπολογίζουμε πως είναι της τάξης τουλάχιστον του 40%. Ωστόσο βρισκόμαστε στη φάση ανάλυσης και επεξεργασίας των δεδομένων προκειμένου να ταυτοποιήσουμε τι είδους περιστατικά είναι αυτά που δεν προσέρχονται και να αποφανθούμε με βεβαιότητα αν πρόκειται για ελαφρές ή βαριές περιπτώσεις. Υποθέτουμε ότι κάποια άτομα που αισθάνονται κάποιες ελαφρές ενοχλήσεις έχουν αναπτύξει έναν σκεπτικισμό σχετικά με το αν θα πρέπει να προσέλθουν ή όχι στα επείγοντα υπό τον φόβο της μόλυνσης με τον κορονοϊό.

Και αυτό είναι πολύ πιθανό να ελλοχεύει τον κίνδυνο να καθυστερήσουν την αναζήτηση βοήθειας στο εφημερεύον νοσοκομείο με δραματικές συνέπειες για την υγεία τους. Ακόμη και τα ήπια  ενοχλήματα μπορεί να είναι προάγγελος ενός σοβαρότερου καρδιακού επεισοδίου.

Η έγκαιρη προσέλευση, σημαίνει σημαντικότατο κέρδος σε μυοκάρδιο με την έγκαιρη πρωτογενή αγγειοπλαστική. Το δικό μου μήνυμα προς όλους είναι διπλό: πρώτον, αν κάποιος αισθάνεται  την παραμικρή ενόχληση στο στήθος ή πόνο να καλέσει αμέσως το ΕΚΑΒ για να τον μεταφέρει στα επείγοντα ιατρεία αμέσως και δεύτερον, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, το έμφραγμα, το εγκεφαλικό και η καρδιακή ανεπάρκεια θα εξακολουθήσουν να είναι οι πρώτες αιτίες θανάτου και μετά τον κορονοϊό,, οπότε χρήζουν της ανάλογης προσοχής πάντοτε από τους ασθενείς αλλά και την πολιτεία», λέει ο καθηγητής καρδιολογίας στην Α’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική στο «Ιπποκράτειο» Γενικό Νοσοκομείο και πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας, κ. Κωνσταντίνος Τσιούφης.

O Επιμελητής της Β΄ Καρδιολογικής κλινικής του ΓΝΚΥ Ιεράπετρας Σταύρος Χατζάκης διαπιστώνει με τη σειρά του «μια μείωση στην προσέλευση των περιστατικών στα επείγοντα, πιθανώς λόγω του κορονοιού, αλλά μια μεγαλύτερη βαρύτητα στο σύνολο των καρδιολογικών περιστατικών που νοσηλεύονται». Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες πιθανές εξηγήσεις για τους ασθενείς που λείπουν από τα νοσοκομεία. Μια συνολική αξιολόγηση των περιστατικών από ειδικούς του κλάδου βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη στην Ελλάδα και κρίνεται απαραίτητη, καθώς οι γιατροί δεν μπορούν να αποφανθούν με βεβαιότητα για τους λόγους που οι ασθενείς λείπουν αυτή την περίοδο από τα νοσοκομεία. Σε αυτήν την φάση της κοινωνικής απόστασης που διανύουμε, τα γεύματά μας, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τα πρότυπα σωματικής δραστηριότητας τείνουν να είναι πολύ διαφορετικά. Ίσως έχουμε αφαιρέσεις μερικές από τις κακές συνήθειες/αιτίες για καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια, όπως το υπερβολικό φαγητό και ποτό ή τις απότομες περιόδους σωματικής άσκησης, ακόμη και το καθημερινό άγχος της εργασίας μας. Ίσως πάλι όχι.

Ο ιός του φόβου απομακρύνει τους καρδιοπαθείς από τα επείγοντα παγκοσμίως

Καρδιολόγοι από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και από τις ΗΠΑ διαπιστώνουν με ανησυχία ότι και από τα δικά τους νοσοκομεία λείπουν οι ασθενείς με εγκεφαλικά και με καρδιαγγειακά επεισόδια και πως η πανδημία προκάλεσε  μια αδιανόητη αλλαγή στη ζήτηση των νοσοκομειακών υπηρεσιών. Αυτό που είναι εντυπωσιακό είναι ότι πολλές από τις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, εκτός της νόσου COVID-19 έχουν εξαφανιστεί. Οι ομάδες αντιμετώπισης εμφραγμάτων και εγκεφαλικών επεισοδίων, συχνά παραμένουν αδρανείς.

Στις αρχές Απριλίου μια επιστημονική εταιρεία επεμβατικών καρδιολόγων στη Ν. Υόρκη που ονομάζεται Angioplasty.Org διεξήγαγε μέσω twitter μια άτυπη δημοσκόπηση μεταξύ συναδέλφων, η οποία αποκάλυψε μια μείωση κατά 40%-60% των εισαγωγών σε πολλά αμερικανικά νοσοκομεία, ατόμων με καρδιακή προσβολή που χρειάστηκαν επείγουσα φροντίδα, ενώ ένα 20% των ερωτηθέντων ανέφερε περισσότερο και από 60%. Στην επίσημη ιστοσελίδα της εταιρείας αναφέρεται δυστυχώς πως εκατοντάδες άνθρωποι την ημέρα πεθαίνουν από ανακοπή στα σπίτια τους. Ο αριθμός αυτών των θανάτων είναι οκταπλάσιος σε σχέση με πέρσι.

Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατα στοιχεία του Τμήματος Πυροσβεστικής της Νέας Υόρκης, μόνο την εβδομάδα από τις 30 Μαρτίου έως τις 5 Απριλίου 2020, ελήφθησαν 1.990 κλήσεις για ανακοπή, τέσσερις φορές περισσότερες από την ίδια περίοδο του προηγούμενου έτους. Και από αυτές, οι 1.429 δεν μπορούσαν να ανανήψουν. Πολλοί από τους ανθρώπους των οποίων οι καρδιές σταμάτησαν να χτυπούν εξαιτίας ανακοπής πιστεύεται ότι πέθαναν από COVID-19 που δεν είχε διαγνωστεί.

Πολλά άτομα δεν αναφέρουν τα συμπτώματά τους από φόβο μήπως χρειαστεί να εισαχθούν στο νοσοκομείο για έλεγχο. Και αυτό αποβαίνει μοιραίο. Ωστόσο, λόγο της κρίσιμης κατάστασης που επικρατεί στις ΗΠΑ και της επιβάρυνσης του συστήματος υγείας στις περισσότερες περιπτώσεις θανάτων στο σπίτι δεν πραγματοποιούνται αυτοψίες και τεστ για COVID-19. Επομένως, δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός  των θανατηφόρων επεισοδίων που προκλήθηκαν από COVID-19. Αλλά είναι πολύ πιθανό ότι μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους  απλά εξαιτίας στεφανιαίας νόσου, ή αγγειακής απόφραξης να μπορούσαν να είχαν αντιμετωπιστεί άμεσα και να είχαν σωθεί.

Κίνδυνος για αυξημένο αριθμό θανάτων που μπορούν να προληφθούν

Μια πρόσφατη μελέτη για τη φροντίδα ατόμων με καρδιακή προσβολή στο Χονγκ Κονγκ κατά τη διάρκεια της επιδημίας COVID-19 έδειξε ότι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι την πρώτη επαφή με γιατρό, με οποιονδήποτε τρόπο, επιμηκύνθηκε σημαντικά από τα 82 λεπτά που ήταν πριν την επιδημία, στα 318 λεπτά. Ερευνητές από την Ισπανία ανέφεραν μείωση κατά 40% στις εισαγωγές περιστατικών έκτακτης ανάγκης με καρδιακές προσβολές κατά την τελευταία εβδομάδα του Μαρτίου σε σύγκριση με την περίοδο λίγο πριν από την επιδημία. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε βάσει των δεδομένων 81 θεραπευτικών κέντρων που διενεργούν καρδιολογικές επεμβάσεις σε 17 αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας. Τα δεδομένα συγκρίθηκαν για την εβδομάδα 24 Φεβρουαρίου έως την 1η Μαρτίου (πριν από την επιδημία) και για την εβδομάδα 16 Μαρτίου έως 22 Μαρτίου (κατά τη διάρκεια της επιδημίας). Τα αποτελέσματα έδειξαν πολύ σημαντική μείωση του αριθμού των διαγνωστικών διαδικασιών κατά 56%, της διαδερμικής αγγειοπλαστικής των στεφανιαίων αρτηριών κατά 48%, των παρεμβάσεων των δομικών ανωμαλιών της καρδιάς κατά 81% και των εισαγωγών με οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου κατά 40%. Μια αντίστοιχη εικόνα επικρατεί και στην Αυστραλία, όπου οι εισαγωγές ατόμων με καρδιακή προσβολή έχουν μειωθεί κατά περίπου 30% στην πολιτεία  Βικτώρια τον τελευταίο μήνα.

Δεν είναι όμως μόνο οι καρδιοπαθείς που δεν προσέρχονται στα νοσοκομεία εξαιτίας του φόβου του κορονοιού. Οι ασθενείς γενικά καθυστερούν να ελέγξουν μέσα σε δημόσια νοσοκομεία τα οποιαδήποτε συμπτώματα έχουν. Ενδεικτικά, οι παθολογικές εξετάσεις μειώθηκαν κατά 40% στην Αυστραλία τις τελευταίες βδομάδες, ενώ παρατηρείται μια μείωση κατά 50% των εξετάσεων γενικά για  όλες τις νόσους και κυρίως του καρκίνου. Ερευνητές εκφράζουν φόβους πως η καθυστέρηση της αντιμετώπισης του καρκίνου θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση ή επιδείνωση πιο επικίνδυνων όγκων στην πορεία, καθώς και σε αυξημένο αριθμό θανάτων που όμως μπορούν να προληφθούν.