Γνωρίζουμε ότι κατά την αρχαιότητα οι άνθρωποι φορούσαν σιδεράκια στα δόντια κι έκαναν χειρουργικές επεμβάσεις στο κεφάλι; Απέδιδαν μεγάλη σημασία στη δίαιτα, που δεν περιοριζόταν μόνο στην τροφή, αλλά περιελάμβανε τη σωματική άσκηση, τα λουτρά και τις μαλάξεις, τον ύπνο και τη σεξουαλική ζωή. 

Πρόσεχαν ιδιαίτερα την προσωπική και τη συλλογική υγιεινή και χρησιμοποιούσαν φορητά δοχεία νυκτός, τις αμίδες (πάπιες που λέμε σήμερα) για τις προσωπικές τους ανάγκες. Γνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες από 300 και πλέον φυτά με σημαντικότερο αναλγητικό το όπιο, το οποίο διακινούσαν σε ειδικά αγγεία. Τελικά, οι γιατροί της εποχής έπαιρναν φακελάκι και τι θέση κατείχαν στην κοινωνία;

Η έκθεση «Ιασις – Υγεία, Νόσος, Θεραπεία από τον Ομηρο στον Γαληνό» στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (από σήμερα έως 31/5) καλύπτει με συναρπαστικό τρόπο τη διαδρομή 1.500 ετών (από το 1200 π.Χ. έως τον 3ο αιώνα μ.Χ.), προσφέρει εξαιρετικές γνώσεις για την εξέλιξη των αρχαίων θεραπευτικών πρακτικών και εξετάζει τη μετάβαση από τη μαγικο-θρησκευτική θεραπεία στην ορθολογική, επιστημονική ιατρική.

Με κύριο εκπρόσωπο της θεουργικής ιατρικής τον Ασκληπιό και της επιστημονικής τον Ιπποκράτη. Περιλαμβάνει 300 αρχαία αντικείμενα (γλυπτά, ανάγλυφα, αγγεία, ιατρικά εργαλεία, επιγραφές, αναθήματα, νομίσματα, κ.ά.) από 41 μουσεία της Ελλάδος και του εξωτερικού (Λούβρο, Βρετανικό, Μουσεία του Καπιτωλίου στη Ρώμη κ.ά.).

Η μουσειολογική παρουσίαση των εκθεμάτων γίνεται με υποδειγματικό τρόπο στον εκθεσιακό χώρο του ισογείου που έχει μετατραπεί σε ένα κατάλευκο spa, ενώ οι φύλακες φορούν λευκές ιατρικές μπλούζες. Την επιμέλεια υπογράφουν ο διευθυντής του Μουσείου, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης και ο βοηθός του Γιώργος Τασούλας που μόχθησαν, πάμπολλες ώρες, μαζί με τους ανθρώπους του ΜΚΤ για τη συγκέντρωση και την παρουσίαση των αντικειμένων.

Τους επισκέπτες υποδέχεται το μαρμάρινο άγαλμα της θεάς Υγείας (3ος αι. μ.Χ.) από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κω και πλάι της βρίσκεται το μαρμάρινο άγαλμα του Ασκληπιού από την αυτοκρατορική έπαυλη στο Anzio (περίοδος Αδριανού 117-138 μ.Χ. Ρώμη, Μουσεία Καπιτωλίου). Ανακαλύφθηκε το 1725 και αυτή είναι η πρώτη φορά που μετακινείται.

Εν αρχή είναι η υγεία χθες, σήμερα, αύριο. Πρωταρχικό μέλημα των ανθρώπων ανά τους αιώνες ήταν η ανεύρεση τρόπων για την αντιμετώπιση των ασθενειών. Μπορεί «η μόνη βεβαιότητα που έχουμε στη ζωή μας να είναι ο θάνατος, ωστόσο το ζητούμενο είναι πόσο ωραία μπορείς να φτιάξεις τη ζωή σου έως εκείνη τη στιγμή» είπε ο Νίκος Σταμπολίδης. Γι’ αυτό και «υγιαίνειν μεν άριστον εστίν» δηλαδή η υγεία αποτελεί το σπουδαιότερο αγαθό σύμφωνα με τον Σωκράτη στον πλατωνικό διάλογο «Γοργίας».

Η έκθεση «αφορά πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες», σύμφωνα με την πρόεδρο του Μουσείου Σάντρα Μαρινοπούλου. Και μπορεί στις ημέρες μας το coji berry και το ιπποφαές να βρίσκονται στις πρώτες σειρές στις λίστες υγιεινής διατροφής, ωστόσο τα κατανάλωναν οι αρχαίοι, ενώ χρησιμοποιούσαν μαστίχα για να καθαρίζουν τα δόντια και να δίνουν λάμψη στο πρόσωπο!

Η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη χαρακτήρισε την ατμόσφαιρα της έκθεσης «υγιούς αισιοδοξίας, ευεξίας που μας προσφέρει ηρεμία και χαλάρωση» και θύμισε ότι κατά την αρχαιότητα υπήρχαν τουλάχιστον 300-350 ασκληπιεία, κέντρα υγείας δηλαδή συνδεδεμένα με τη λατρεία του Ασκληπιού. Αποκάλυψε μάλιστα και μια μάσκα ομορφιάς βασισμένη σε μελισσοκέρι, τζίντζερ, μαστίχα και μυαλό από ελάφι!

Η έκθεση παρουσιάζει από χειρουργικά εργαλεία έως ανθρώπινα κρανία με ίχνη επεμβάσεων και οδοντοστοιχίες με χρυσά σιδεράκια! Αναθήματα με γυναικεία στήθη, ανδρικά μόρια, πόδια, χέρια κι άλλα πάσχοντα μέλη. Αγγεία με σκηνές περιποίησης τραυμάτων, αλλά και με μια πόρνη που ασκεί την προσωπική της υγιεινή.

Γίνονται γνωστά τα φάρμακα που χρησιμοποιούσαν από κολλύρια και αλοιφές μέχρι υπόθετα, ορυκτά και ζωικά παράγωγα. Ιδιαίτερη θέση κατέχει το όπιο που διακινούνταν σε ειδικά φιαλίδια, αλλά και το λύκιον, πολύτιμο φάρμακο.

Χωρίζεται στις ενότητες «Υγεία – Υγιεινή», «Νόσος» και «Θεραπεία». Στην τρίτη ενότητα, στην «Ομηρική ιατρική» περιλαμβάνονται δύο πήλινες πινακίδες της Γραμμικής Β ΄ με καταγεγραμμένες τις λέξεις i-ja-te (ιητήρ) και pa-ma-ko (φάρμακο). Στη «Θεουργική ιατρική» παρουσιάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι όπως ο Ασκληπιός, και στην «Επιστημονική ιατρική» η θεραπεία εμφανίζεται απαλλαγμένη από θρησκευτικές αντιλήψεις.

Στον επίλογο της έκθεσης τιμάται η μνήμη των γιατρών της εποχής. «Ηταν κλειστό, οικογενειακό επάγγελμα και η γνώση περνούσε από τον πατέρα στον γιο… Μπορεί να τους στεφάνωνε η πόλη ως ήρωες ή ν’ απολάμβαναν τιμές θεών, πήγαιναν ωστόσο εκεί όπου τους έδιναν περισσότερα χρήματα, αλλά φακελάκια δεν έπαιρναν», είπε ο Νίκος Σταμπολίδης.

Κι όπως ανέφερε, το τελευταίο έκθεμα είναι ένα μολυβένιο έλασμα όπου αναγράφεται η κατάρα «να αεργείς και να αποτυγχάνεις στις επεμβάσεις». Απευθύνεται σε 17 γιατρούς. Ποιος την έγραψε; Πιθανότατα κάποιος βοηθός γιατρού, θέση που κατείχαν μορφωμένοι δούλοι, που εκδιώχθηκε από τη συντεχνία… Τα ανθρώπινα συναισθήματα είναι διαχρονικά.

 

Βασιλική Τζεβελέκου