Βρέθηκε και ανακτήθηκε στον Γράμμο ένα από τα θρυλικά κανόνια του ΔΣΕ
Μνήμες από τις συγκλονιστικές μάχες που έδωσε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας στην τρίχρονη εποποιία του την περίοδο 1946-49 αναδύθηκαν στο τριήμερο 27-29 Σεπτέμβρη 2024, καθώς κάτω από τις νότιες ορθοπλαγιές του Σούφλικα, στον Γράμμο, στη θέση Γρουάπ αλ Τσάπη (λάκκος του Τσάπη) ανατολικά απ’ τα Τσούμια, βρέθηκε και ανακτήθηκε από το ΚΚΕ ένα από τα θρυλικά κανόνια του ΔΣΕ.
Από το απόγευμα του Σαββάτου βρίσκεται πλέον στον αυλόγυρο του Μουσείου του ΔΣΕ στο χωριό Θεοτόκος στα Μαστοροχώρια, μπροστά από το μνημείο και τις πλάκες με τα ονόματα των νεκρών μαχητών από τα γύρω χωριά.
Πρόκειται για ένα κόσμημα, ένα κανόνι «Ρέιν Μένταλ» των 75 χιλιοστών, με εμβέλεια 5 χιλιομέτρων, ένα από τα κανόνια που είχε στη διάθεσή του ο ΔΣΕ και το οποίο παρέμενε για 75 χρόνια καλά κρυμμένο βαθιά σ΄ ένα δάσος οξιάς, προσμένοντας την ώρα που θα βρεθεί στα κατάλληλα χέρια. Ο θρύλος του μεταφερόταν από στόμα σε στόμα χρόνια και χρόνια.
Τα ντοκουμέντα που πιστοποιούσαν την ύπαρξή του, τη συμμετοχή του κανονιού στις μάχες, τους μαχητές που εκπαιδεύτηκαν σ΄ αυτό, τις ζημιές που προξένησε στον αστικό στρατό, υπήρχαν στο αρχείο του ΚΚΕ, μαζί με μοναδικά φωτογραφικά ντοκουμέντα από το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ, το οποίο είχε περάσει από την περιοχή.
Ήταν γνωστό, λοιπόν, πως ένα από τα κανόνια του ΔΣΕ είχε παραμείνει στη θέση μάχης του, η οποία ήταν καλυμμένη με σειρές κορμών οξιάς, είχαμε δει στις φωτογραφίες του Μουσούρη και γύρω απ’ το κανόνι τους πυροβολητές χειριστές του.
Πού ακριβώς βρισκόταν όμως; Ακόμα κι αυτά τα στοιχεία του ΓΕΣ του αστικού στρατού δεν έδιναν ακριβή τοποθεσία για τη θέση του.
Στις έρευνες που κάνει εδώ και χρόνια το ΚΚΕ στην περιοχή, σηματοδοτώντας ένας προς έναν τους χώρους δράσης του ΔΣΕ, μετά την ανακάλυψη τμημάτων του κανονιού στην Πέτρα Μούκα, μπήκε στην ημερήσια διάταξη και η εύρεση του δεύτερου κανονιού στην περιοχή.
Στην αρχή λίγο διστακτικά, ύστερα πιο ανοιχτά άρχισαν να φτάνουν πληροφορίες από κατοίκους των χωριών της περιοχής, κύρια από την Αετομηλίτσα (Ντέντσικο), για ό,τι είχε ακουστεί, για ότι κάποιος κάπου είχε δει, για ότι ένας επιζών μαχητής του ΔΣΕ θυμόταν. Τα δάση εκεί είναι απέραντα κι ως πρόσφατα αδούλευτα από ξυλοκόπους. Οι ρεματιές βαθιές και απροσπέλαστες. Κι όμως εκεί κάπου στη λάκκα υπήρχε ένα κανόνι.
Η πρώτη συστηματική αποστολή έρευνας έγινε με μια μικρή ομάδα συντρόφων από τα Γιάννενα. Το βουνό προσεγγίστηκε από τα νοτιανατολικά. Βάσανο σκέτο εκείνη η ανηφόρα μέσα σ’ ένα δάσος που με δυσκολία μπορούσες να διακρίνεις ίχνη από ζώα, πόσο μάλλον ανθρώπινα μονοπάτια. Λόγγος σκέτος. Το μόνο που εντοπίσαμε ψηλά στη βάση του βράχου ήταν ένα μονοπάτι με κατεύθυνση προς το Λιανοτόπι. Κάτι ήταν κι αυτό.
Η επόμενη αποστολή ήταν εξαιρετικά μαζική. Αυτή τη φορά είχαμε μαζί μας και Νεστορίτες. Μα κατά κύριο λόγο ήταν νέοι σύντροφοι από την ΚΝΕ και το Κόμμα που αντέχαν τα πόδια τους. Οργώθηκε κυριολεκτικά όλη η νοτιοδυτική πλευρά του Σούφλικα ως ψηλά προς την πλευρά της Στάνης Λάμπρου. Ήταν τόσο στενό το χτένισμα που αποκλείστηκε κάθε πιθανότητα να βρίσκεται κάπου εκεί το κανόνι. Το ενδιαφέρον πλέον στρεφόταν δυτικά από το Μέγα Ρέμα.
Σειρά τώρα είχαν οι οικοδόμοι κι άλλοι σύντροφοι που εκείνες τις μέρες έπαιρναν μέρος στις εργασίες διαμόρφωσης του χώρου στο Μουσείο που επρόκειτο να λειτουργήσει στη Θεοτόκο. Σε μια κυριακάτικη ανάπαυλα της δουλειάς μια αρκετά μεγάλη ομάδα αναρριχήθηκε κυριολεκτικά στα γκρέμια της κεντρικής περιοχής. Χτένισμα πάλι. Βρήκαμε μόνο μερικές εγκαταστάσεις στρατωνισμού, αλλά κανόνι πουθενά. Κι όμως ήταν ακριβώς εκεί δίπλα. Εκείνη την ημέρα καταγράφηκαν 18 χιλιόμετρα πορείας που κατέληξε στην Αετομηλίτσα. Ξανά κουβέντες…
Τέταρτη προσέγγιση από ψηλά στα Τσούμια προς τα κάτω. Σειρά είχε το ίδιο το Μέγα Ρέμα. Βραχώσαμε.
Προσεκτική ανάγνωση χαρτών και ανάγλυφου, μερικές αναγνωριστικές προσεγγίσεις του χώρου πιο νότια πλέον. Και μια μέρα μια γερή εξόρμηση με τον Θοδωρή Μπουγάτσια από την Αετομηλίτσα, πιάσαμε από χαμηλά ως πάνω στα λιβάδια της Γρουάπ αλ Τσάπη.
Κι έγινε το πρώτο θαύμα. Στην αρχή ένας σωρός από εκατοντάδες σφαίρες και κιβώτια που κάποιος τους είχε βάλει φωτιά. Πιο πάνω δίπλα στις οξιές στο λιβάδι δεκάδες άδεια γεμίσματα βλημάτων, άλλα είχαν χρησιμοποιηθεί σε βολή κι από άλλα είχε αφαιρεθεί ο πυροκροτητής. Εδώ είμαστε! Αλλά πού ακριβώς; Στη νότια πλευρά του λιβαδιού, στη βόρεια κάλυψη ενός μικρού αυχένα μέσα στις οξιές κάμποσα βουλιαγμένα αμπριά. Δεν υπάρχει αμφιβολία πλέον. Αλλά πού ακριβώς;
Περάσανε τρία χρόνια από τότε, ώσπου μια μέρα το τηλέφωνο έφερε την είδηση: Ο Λευτέρης ο Ντίκος και ο Μάκης ο Λάππας από την Αετομηλίτσα βρήκαν το κανόνι!
Συγκλονιστήκαμε. Πόσα χρωστάμε σ’ αυτούς κι άλλους συντρόφους από ψηλά στην Αετομηλίτσα ως κάτω στο Κεφαλοχώρι, όχι μόνο για το τωρινό, μα και για προηγούμενες δουλειές που χρειαστήκαμε βοήθεια. Τώρα, όμως, το κανόνι είχε γίνει υπόθεση όλου του χωριού. Έπρεπε να βρεθεί! Και το βρήκαν! Και ειδοποίησαν αμέσως στο Κόμμα. Κι άρχισε ένα τρέξιμο…
Επιτόπου αποστολή, πρώτη απόπειρα να ξεμονταριστεί καθώς ήταν ένας όγκος μισού τόνου και πώς να κουβαληθεί, μελέτη του χώρου, βλαστήμια για τις φορές που περάσαμε δίπλα του και δεν το είδαμε, λεπτομερή σχέδια, πόσοι χρειάζονται, ποιοι θα πάνε, τι έχουν να αντιμετωπίσουν και χίλιες δυο λεπτομέρειες στο χαρτί για το πώς ένας όγκος μισού τόνου θα μεταφερθεί από το δάσος για 3 χιλιόμετρα μέχρι να μπορεί να φορτωθεί σε κατάλληλο όχημα. Κινητοποιήθηκαν οι πάντες. Από τη Θεσσαλονίκη, την Κοζάνη, την Καστοριά, το Άργος Ορεστικό, το Νεστόριο, το Κεφαλοχώρι, βεβαίως την Αετομηλίτσα, παιδιά αγωνιστών της περιοχής.
Πήγαμε με το χειρότερο σενάριο: Κι αν δεν βρεθούν όλα τα υλικά που χρειάζονται, κι αν δεν μπορέσουμε να το ξεμοντάρουμε, είναι και 75 χρόνια μέσα στο δάσος, κι αν δεν έχουμε κατάλληλο όχημα και δώστου μαύρα ερωτήματα. Απάντηση: Μία. Θα το μεταφέρουμε ο κόσμος να χαλάσει. Μας τα χάλασε δυο τρεις βδομάδες ο καιρός.
Όμως την κρίσιμη μέρα βρέθηκαν στο βουνό 25 νοματαίοι. Κι οικοδόμοι και μηχανικοί, και φοιτητές και τσοπάνηδες.
Δεν πήγε καλά το ξεμοντάρισμα. Μπήκαν μπροστά τα σχοινιά κι οι τροχαλίες. Και δώστου να αντιλαλούνε οι ρεματιές απ’ το εεεεωωωπ! Ένα ολόκληρο μισάωρο να βγει από τον λάκκο, να περάσει απέναντι στο ρέμα, να ανέβει μια κάθετη όχθη 4 μέτρα. Κι ύστερα μέσα από τις λιανούρες τις οξιές. 70 πόντους προώθηση στο κάθε εεεεωωωπ. Και με τον κίνδυνο να φύγει κάτω σε κάνα γκρέμι. Ο Τάκης, ο Νίκος, ο Λευτέρης, ο Γαργάλας …θα αδικήσουμε άνθρωπο άμα αρχίσουμε την παράθεση για το τι έκανε ο καθένας σε κάθε κρίσιμη στιγμή.
Δυο όμως ξεχωριστές ευχαριστίες θα τις δώσουμε: Στον Τάκη τον Σδούκο απ’ το Κεφαλοχώρι, που μας έφερε όλα εκείνα που χρειαζόμασταν ψηλά στο βουνό. Και στον Θωμά τον Νταούτη απ’ το Νεστόριο που μας άνοιξε μονοπάτι εκεί που φάνταζε πως δεν θα περνούσαμε από τους κομμένους κορμούς.
Κρατάμε μια φράση του Μάκη που είπε στο τέλος συγκινημένος: «Σύντροφοι, πρώτη φορά το ζήσαμε αυτό, τέτοια συντροφικότητα, τέτοια αλληλεγγύη, τόση προσοχή ο ένας τον άλλον, για μας στο χωριό είναι μεγάλο θέμα πως στάθηκε το ΚΚΕ δίπλα μας».
«Για μας στο χωριό». Έτσι είναι. Έτσι το είδαν. Μια δική τους υπόθεση. Κι έτσι είναι. Τα χωριά αυτά έχουν δώσει τα καλύτερά τους παλικάρια σ΄ αυτόν τον αγώνα. Και τιμούν το ΚΚΕ με κάθε ευκαιρία. Τώρα ήταν το κανόνι. Μεγάλο θέμα.
Απ’ τις 9 το πρωί μέχρι τις 4 τ’ απόγευμα που το κανόνι ήταν πια έξω απ΄ το δάσος, δεν γόγγιξε κανένας. Κι όταν σε μια ανάπαυλα του εεεεωωωπ αντήχησε η ορθοπλαγιά του Σούφλικα από μια δέσμη τιμητικές ντουφεκιές, το σύνθημα «Οι μαχητές του Γράμμου δεν λύγισαν ποτέ, δόξα και τιμή στο ΚΚΕ» ήταν λες κι ακούγονταν μέχρι και την Καστοριά! Η συγκίνηση στο απόγειο.
Κι αργά το απόγευμα πια, τα αμάξια που περνούσαν από τον επαρχιακό δρόμο Κόνιτσα – Πεντάλοφος σταματούσαν να δουν το παράξενο θέαμα: Ένα κανόνι στημένο στον περίβολο του Μουσείου – Μνημείου για τον ΔΣΕ στη Θεοτόκο. Δίναν και παίρναν οι κουβέντες, τι και πώς και θα συνεχίζονται από δω και πέρα γιατί το κανόνι ψηλά πάνω στον Σούφλικα έχει να μας πει πολλά ακόμα. Και κείνα τα παιδιά οι ορειβάτες που κατεβαίναν απ’ τις Αρένες και βλέπαν τον Λευτέρη τον τσοπάνη να περνά με ένα κανόνι φορτωμένο στην καρότσα θα ‘χουν να λένε… Και πόσοι ακόμα.
ΥΓ: Ας μας επιτραπούν δυο κουβέντες για τον Λευτέρη τον Ντίκο, τον τελευταίο τσοπάνη της Αετομηλίτσας που κάνει κάθε χρόνο δυο φορές με τα πόδια και τα γίδια του όλη τη διαδρομή απ’ το Καλαμάκι της Αγιάς, στο Αιγαίο, ως πάνω στο Ντέντσικο στον Γράμμο, 25 μέρες στη διάβα να πάει κι άλλες τόσες να γυρίσει. Τώρα ετοιμάζεται πάλι. Καλό κατευόδιο σύντροφε.
Σημ: Η μπούκα του κανονιού είναι ανατιναγμένη καθώς αυτό προβλέπει το πρωτόκολλο όταν μια θέση μάχης πρόκειται να εγκαταλειφθεί, για να μην πέσει το κανόνι άθιχτο στα χέρια του αντίπαλου. Κι αυτό συνέβη στις τελικές μάχες μεταξύ 26 και 29 Αυγούστου του 1949.
- Προηγούμενο Δήμος Δεσκάτης: Εκδήλωση στην Καλαμαριά (Φωτογραφίες)
- Επόμενο Οι πρώτες αρνητικές θερμοκρασίες του φθινοπώρου το πρωί της Τρίτης 1 Οκτωβρίου
Σχετικά άρθρα
Ράδιο Γρεβενά Συνεντεύξεις
