Σεβασμιότατε Μητροπολίτα Γρεβενών,

Η Ιερά Μονή Ζάβορδας, ανά τους αιώνες, διαδραμάτισε έναν σπουδαίο ρόλο στην περιοχή μας. Κατά τους χαλεπούς καιρούς της Τουρκοκρατίας, το μοναστήρι, που θεμελίωσε ο Άγιος Νικάνορας στο όρος Καλλίστρατο, υπήρξε ένας φωτεινός φάρος της ορθοδοξίας. Παράλληλα, όμως, αναδείχθηκε σε ένα σπουδαίο πνευματικό κέντρο, που διαφύλαξε και όρθωσε το φρόνημα του κατατρεγμένου Γένους μας.

Κάθε μοναχός που εγκαταβίωσε σ’ αυτό το μοναστήρι υπήρξε χρονικογράφος και συγγραφέας της τοπικής μας ιστορίας. Πράγματι, στην Ζάβορδα επιβίωσε ένα σημαντικό τμήμα γεγονότων, που παρέμειναν αλώβητα στο παρανάλωμα της λήθης. Θα ήταν εύλογο, λοιπόν, να θεωρούμε αυτό το μοναστήρι, «αποθετήριο της ιστορικής μας κληρονομιάς».

Ανάμεσα στον πλούτο των βιβλίων και των χειρογράφων της μονής, δέσποζε ένας σημαίνουσας σημασίας κώδικας, που συντάχθηκε κατά το έτος 1692 από τον μοναχό Ιωάννη Ζωγράφο, γνωστός στο ευρύ κοινό ως «Κώδικας της Ζάβορδας». Η σπουδαιότητα του κειμηλίου αυτού έγκειται στο γεγονός πως αποτελεί ένα ιδιαίτερο τεκμήριο για την τοπική ιστορία. Κι αυτό γιατί αποκαλύπτει τον πνευματικό πλούτο και την μεγάλη φήμη του μοναστηριού στους χρόνους της σκλαβιάς. Αποτελεί δηλαδή μια «απόδειξη», που πιστοποιεί την ύπαρξη, την εξέλιξη και τις μεταβολές των οικισμών, όχι μόνον των Γρεβενών αλλά και ολόκληρης της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου. Μέσα σ’ αυτόν μνημονεύονται τα προσκυνήματα των ευλαβών χριστιανών από του έτους 1534 έως και τις αρχές του 20^ου αι. Μάλιστα, περικλείονται κι άλλα σημαντικά χειρόγραφα, όπως πατριαρχικά σιγίλια, αφιερώματα και δωρεές προς την μονή, και βεβαίως η διαθήκη του Οσίου Νικάνορα. Έτσι λοιπόν, ο κώδικας που δημιούργησε ο μοναχός Ιωάννης συνιστά μια «μαρτυρία», η οποία συγκινεί εμάς τους επίγονους και αποδεικνύει την πολύπτυχη προσφορά του κοινοβιακού μοναχισμού στον τόπο μας.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο κώδικας περιήλθε σε αχρηστία και παρέμενε άγνωστος, μέχρι που ανακαλύφθηκε από τον αείμνηστο καθηγητή Λίνο Πολίτη, που καταλογογράφησε το αρχείο του μοναστηριού. Χάριν στις ενέργειες πολλών φιλιστόρων τότε, ο κώδικας μεταφέρθηκε για ασφάλεια στην Βιβλιοθήκη της Κοζάνης. Έκτοτε, φυλάσσεται εκεί, έχοντας δώσει την ευκαιρία σε πλείστους ιστορικούς να αποτιμήσουν, μέσα από τα πονήματα τους, την ιδιαίτερη αξία του. Στο σημείο αυτό, σαφώς, και οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την προσφορά της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, που φύλαξε και συντήρησε τον κώδικα, αφού σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσε να είχε χαθεί, καθώς η μονή διέρχονταν κατά την περίοδο εκείνη μια στιγμή ερείπωσης.

Ωστόσο, σήμερα, η Ι.Μ. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας έχει αναπαλαιωθεί, ανακαινιστεί και πληροί, ως ένα ενεργό πλέον κοινόβιο, τις προδιαγραφές για την φύλαξη ενός τέτοιου κειμηλίου. Άλλωστε, ας μην λησμονούμε πως η έδρα του κώδικα είναι η Ζάβορδα, ο τόπος στον οποίο συνεγράφη και αποτελούσε λειτουργικό βιβλίο μέχρι και τον περασμένο αιώνα. Εκεί, σήμερα συρρέουν πλήθη προσκυνητών και μ’ αυτόν τον τρόπο προσφέρεται η δυνατότητα να πληροφορηθούν οι χριστιανοί για την αξία του, μέσα από την έκθεση του στο μοναστήρι, από κοινού, μάλιστα, με τους άλλους θησαυρούς που σώζονται. Στο πλαίσιο αυτό, μάλιστα, θα μπορούσε να λειτουργήσει στο μοναστήρι ένα ερευνητικό κέντρο, ώστε κάθε τεκμήριο, να μπορεί να αξιοποιηθεί από τους ιστορικούς αλλά και κάθε ενδιαφερόμενο συνάνθρωπό μας.

Επιπλέον, γνωρίζοντας τις προθέσεις σας, να λειτουργήσει, «Μουσείο Βυζαντινών Εικόνων και Κειμηλίων» στα Γρεβενά στα πλαίσια της ευρύτερης αξιοποίησης του αρχείου της Μητροπόλεως μας, είναι βέβαιο πως ένα τέτοιο κειμήλιο, θα αναδειχθεί σε κορυφαίο έκθεμα, όντας ένα μοναδικό τεκμήριο της ιστορικής διαδρομής του τόπου μας.

Σεβασμιότατε,

Φρονώ πως η αποστολή της Βιβλιοθήκης της Κοζάνης, αναφορικά με τον κώδικα έχει ολοκληρωθεί με επιτυχία. Θεωρώ πως είναι καιρός ένας τέτοιος θησαυρός να επιστρέψει στην πατρίδα του. Πιστεύω πως αξίζει να προσπαθήσουμε αμφότεροι, με μια συντεταγμένη και επιχειρηματολογική πρόταση, να ανακτήσουμε ένα στολίδι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, ένα σημείο αναφοράς στην ιστορία μας. Για τους παραπάνω λόγους, λοιπόν, με παρρησία σας ζητώ να ξεκινήσουμε από κοινού ενέργειες για τηνπαλιννόστηση του «Κώδικα της Ζάβορδας» στην έδρα του. Αξίζει, άλλωστε, να μοχθήσουμε, για να ανορθώσουμε έναν «ακρογωνιαίο λίθο» της «εστίας των Γρεβενιωτών». Το οφείλουμε στα παιδιά μας και τις επόμενες γενιές.

Με σεβασμό και τιμή,

Τιμολέων Κοψαχείλης

Βουλευτής Γρεβενών