Γιατροί και επιστήμονες το λένε συχνά, δυσκολευόμαστε όμως να τους πιστέψουμε: ο κορωνοϊός δεν κάνει διακρίσεις. Κάπως έτσι, το θετικό τεστ του Ντόναλντ Τραμπ ξεδίπλωσε ένα εφιαλτικό σενάριο για κάθε κυβέρνηση. Τι μπορεί να συμβεί αν ο αρχηγός ενός κράτους βρεθεί στο νοσοκομείο, αντιμέτωπος με τον ιό που έχει σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, χωρίς να μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του; Πώς μπορεί να συνεχιστεί η ομαλή λειτουργία της κυβέρνησης, χωρίς να υπάρξει κενό εξουσίας; Η πρώτη φορά που τέθηκε αυτό το ερώτημα, την περίοδο την πανδημίας, ήταν όταν κόλλησε ο Μπόρις Τζόνσον. Ο βρετανός πρωθυπουργός έφτασε μέχρι τη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, όπου διέμεινε κάποιες μέρες.

Τα καθήκοντά του, για όσο καιρό πάλευε με τον ιό, ανέλαβε ο υπουργός Εξωτερικών Ντόμινικ Ράαμπ. Ο Τζόνσον ξαναπήρε τα ηνία της κυβέρνησης μόνο όταν ανάρρωσε πλήρως. Σήμερα, και μόνο η πιθανότητα ότι η υγεία του Τραμπ επιδεινώνεται φαντάζει τρομακτική, ειδικά για ένα τόσο προσωποπαγές σύστημα όσο το αμερικανικό – και ειδικά έναν μήνα πριν από τις εκλογές.

Με την ανακοίνωση της ασθένειας του προέδρου των ΗΠΑ, όλοι εκείνοι που τον συνάντησαν πρόσφατα έσπευσαν να κάνουν την εξέταση. Αρκετοί από αυτούς βρέθηκαν θετικοί, ένας όμως δεν είχε πολλούς λόγους να ανησυχεί: ο υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο είχε να δει τον Τραμπ από τις 15 Σεπτεμβρίου, άρα οι πιθανότητες ήταν με το μέρος του – το δικό του τεστ, που έγινε στις 2 Οκτωβρίου, βγήκε αρνητικό. Ας πούμε, όμως, ότι τα πράγματα είχαν έρθει λίγο διαφορετικά. Αν, από ένα γύρισμα της τύχης, οι ημερομηνίες είχαν αλλάξει και ο Μάικ Πομπέο έφτανε στην Κρήτη λίγες ώρες μετά από μια διά ζώσης σύσκεψη με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, τότε πολύ πιθανό το τεστ που θα έκανε ο Κυριάκος Μητσοτάκης την επομένη της αναχώρησης του αμερικανού υπουργού Εξωτερικών να έβγαινε θετικό. Τι θα συνέβαινε αν ο έλληνας Πρωθυπουργός κολλούσε κορωνοϊό; 

Απρόβλεπτος ιός

Η ηλικία και η φυσική κατάσταση του Μητσοτάκη επιτρέπουν το λογικό συμπέρασμα – δεν θα περνούσε την αρρώστια βαριά. Επειδή, όμως, αυτός ο ιός έχει αποδείξει πως είναι απρόβλεπτος, υπάρχει πάντα η περίπτωση τα πράγματα να εξελίσσονταν προς το χειρότερο. Οπως και στις ΗΠΑ, έτσι και στην Ελλάδα, το Σύνταγμα έχει προβλέψει την πιθανότητα αδυναμίας του Πρωθυπουργού. Το συγκεκριμένο πρωτόκολλο έχει εφαρμοστεί κιόλας, στην περίπτωση του Ανδρέα Παπανδρέου το 1996.

Μια ενδεχόμενη εισαγωγή του Μητσοτάκη στο νοσοκομείο πιθανώς θα συνοδευόταν από την εντολή προσωρινής αναπλήρωσης των καθηκόντων του από τον αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης (άρθρο 81, παρ. 5). Τη θέση σήμερα κατέχει ο Παναγιώτης Πικραμμένος. Αν αντιπρόεδρος δεν υπάρχει, τότε ο Πρωθυπουργός ορίζει έναν εκ των υπουργών ως προσωρινό αναπληρωτή του. Υπενθυμίζεται πως πρώτος τη τάξει υπουργός, μετά τις εκλογές του 2019, είναι ο υπουργός Οικονομικών – δηλαδή ο Χρήστος Σταϊκούρας.

Αν τα πράγματα χειροτερέψουν ακόμα περισσότερο, τότε ακολουθείται (κατά το Σύνταγμα) το παράδειγμα του Παπανδρέου. Αν ο Πρωθυπουργός «παραιτηθεί, εκλείψει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκήσει τα καθήκοντά του» (λέει το άρθρο 38, παρ. 2), τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίζει αντικαταστάτη του αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκει – η πρόταση πρέπει να γίνει μέσα σε τρεις ημέρες.

\Ετσι συνέβη όταν, από το κρεβάτι του Ωνασείου, ο Παπανδρέου παραιτήθηκε γιατί «τα προβλήματα της χώρας δεν μπορούν να περιμένουν» και η κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ εξέλεξε νέο πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη. Σε περίπτωση που ο Πρωθυπουργός δεν παραιτηθεί, η αδυναμία του για λόγους υγείας (όπως ίσως θα ήταν η διασωλήνωσή του) διαπιστώνεται από ειδική συνεδρίαση της Βουλής και σχετική ψηφοφορία στην Ολομέλεια, ύστερα από πρόταση της κοινοβουλευτικής ομάδας. Αυτή επιλέγει, όπως και στην περίπτωση της παραίτησης, τον νέο Πρωθυπουργό. Μέχρι να διοριστεί, τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο αντιπρόεδρος – κι αν τέτοιος δεν υπάρχει, ο πρώτος κατά σειρά υπουργός. 

Η περίπτωση του Προέδρου της Δημοκρατίας

Το Σύνταγμα, βέβαια, δεν προβλέπει μόνο τι θα συμβεί σε περίπτωση αδυναμίας του Πρωθυπουργού. Τι θα συμβεί αν η Πρόεδρος της Δημοκρατίας διαγνωστεί θετική στον ιό; Μια πιθανή ασθένεια της Κατερίνας Σακελλαροπούλου δεν ενέχει την άμεση ανάγκη μόνιμης αντικατάστασής της. Το άρθρο 34 του Συντάγματος, ωστόσο, προβλέπει πως αν υπάρξει κώλυμα του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του, τότε αντικαθίσταται προσωρινά από τον Πρόεδρο της Βουλής, που σήμερα είναι ο Κώστας Τασούλας. Αν η αδυναμία ξεπεράσει τις τριάντα μέρες σε χρονική διάρκεια, τότε η Βουλή συγκαλείται υποχρεωτικά για να εκλέξει κάποιον καινούργιο στη θέση του, με πλειοψηφία 180 βουλευτών.