Τι είναι η μελατονίνη και πώς δρα στο σώμα;

Μελατονίνη ονομάζεται η ορμόνη που παράγεται από τον εγκέφαλο όταν αρχίσει να βραδιάζει, βοηθώντας στη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού του σώματος (24ωρο εσωτερικό ρολόι του σώματος) και στη ρύθμιση του ύπνου. Η παραγωγή μελατονίνης, επηρεάζεται από την έκθεση στο φως το βράδυ, διότι παράγεται ως απόκριση στο σκοτάδι, δίνοντας σήμα ότι ήρθε η ώρα του ύπνου. (Μελατονίνη για καλύτερο ύπνο: Μύθος ή αλήθεια;)

Εκτός από τον ύπνο, ο ρόλος της μελατονίνης σε άλλα συστήματα του σώματος δεν είναι ξεκάθαρος. Σε γενικές γραμμές, η έρευνα δείχνει ότι η μελατονίνη μπορεί να συμβάλει στις ακόλουθες καταστάσεις:

• Διαταραχή καθυστερημένης φάσης ύπνου – αφύπνισης:Πρόκειται για μια διαταραχή κατά την οποία το μοτίβο του ύπνου – αφύπνισης παρουσιάζει καθυστέρηση περίπου 2 ωρών ή και περισσότερο. Συγκεκριμένα, τα άτομα με την εν λόγω διαταραχή καθυστερούν να κοιμηθούν και καθυστερούν να ξυπνήσουν το πρωί, δηλαδή το μοτίβο του ύπνου – αφύπνισής τους μετατοπίζεται κατά δύο ή περισσότερες ώρες. Σύμφωνα με την έρευνα, η μελατονίνη μειώνει τον χρόνο που χρειάζονται οι ασθενείς για να κοιμηθούν, οπότε ξυπνούν νωρίτερα το πρωί και ο κιρκάδιος ρυθμός τους αρχίζει να ρυθμίζεται.
• Αϋπνία:Σύμφωνα με την έρευνα, η μελατονίνη μειώνει τον χρόνο που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να αποκοιμηθεί. Ωστόσο, παραμένει ασαφής ο τρόπος με τον οποίο η μελατονίνη επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου και τον συνολικό χρόνο του ύπνου.
• Jet Lag:Η μελατονίνη βελτιώνει τα συμπτώματα του jet lag. Συγκεκριμένα, μελέτες δείχνουν ότι η μελατονίνη βελτιώνει την εγρήγορση και μειώνει την υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, στα άτομα με jet lag.
• Βάρδιες:Μελέτες δείχνουν ότι η λήψη μελατονίνης μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου των εργαζομένων σε βάρδιες.
• Διαταραχές ύπνου σε παιδιά:Ορισμένες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η μελατονίνη μπορεί να βελτιώσει τον ύπνο παιδιών με αναπηρίες και διαταραχές ύπνου. Πριν δώσετε οποιοδήποτε συμπλήρωμα στο παιδί σας, ρωτήστε πρώτα τον παιδίατρό σας.
• Αλτσχάιμερ:Αρκετές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι τα συμπληρώματα μελατονίνης μειώνουν τη βραδινή σύγχυση και την ανησυχία των ηλικιωμένων με νόσο του Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, δεν υπάρχουν μελέτες που να δείχνουν ότι βελτιώνουν τη σκέψη και τη γνωστική λειτουργία.

Η μελατονίνη διατίθεται σε μορφή συμπληρωμάτων (δισκία, παστίλιες ή άλλο τύπο προϊόντων), τα οποία παρασκευάζονται από ζώα, μικροοργανισμούς ή είναι συνθετικά.

Πόσο ασφαλή είναι τα συμπληρώματα μελατονίνης;

Δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες αναφορικά με τις παρενέργειες που μπορούν να προκαλέσουν στον ανθρώπινο οργανισμό τα συμπληρώματα μελατονίνης. Ωστόσο, η βραχυπρόθεσμη χρήση τους φαίνεται να είναι ασφαλής. (Μελατονίνη: Δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «φυσικό» υπνωτικό χάπι)

Σε γενικές γραμμές, οι άνθρωποι θα πρέπει να έχουν υπόψη τους, τους ακόλουθους κινδύνους που δυνητικά μπορούν να προκύψουν από τη λήψη συμπληρωμάτων μελατονίνης:

• Αλλεργική αντίδραση:Η λήψη συμπληρωμάτων μελατονίνης, ενέχει τον κίνδυνο αλλεργικής αντίδρασης για ορισμένους ανθρώπους.
• Αλληλεπίδραση με άλλα φάρμακα:Οποιοδήποτε συμπλήρωμα, συμπεριλαμβανομένης της μελατονίνης, μπορεί να αλληλεπιδράσει με άλλα φάρμακα που λαμβάνονται παράλληλα. Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας.
• Εγκυμοσύνη και θηλασμός:Δεν υπάρχουν επαρκείς μελέτες που να δείχνουν ότι η μελατονίνη είναι ασφαλής να λαμβάνεται από έγκυες ή θηλάζουσες μητέρες.
• Ηλικιωμένοι:Παρόλο που η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου συνιστά τη λήψη μελατονίνης από άτομα με άνοια και Αλτσχάιμερ, υπάρχει μεγάλη ανησυχία διότι η μελατονίνη τείνει να παραμένει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στον οργανισμό των ηλικιωμένων, προκαλώντας υπνηλία την επόμενη ημέρα, πράγμα που αυξάνει τον κίνδυνο πτώσεων και δυσχεραίνει τη διανοητική λειτουργία.

Να υπενθυμίσουμε ότι η μελατονίνη και όλα τα υπόλοιπα συμπληρώματα, δεν ρυθμίζονται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων, οπότε δεν ελέγχονται τόσο αυστηρά για το τι περιέχουν, όπως ελέγχονται τα συνταγογραφούμενα και μη συνταγογραφούμενα φάρμακα. Ως εκ τούτου, ο κίνδυνος οι καταναλωτές να μην λαμβάνουν αυτό που νομίζουν ότι λαμβάνουν ή να μην λαμβάνουν τις δόσεις που αναγράφονται στις ετικέτες, είναι μεγάλος. (Αυξάνεται η χρήση μελατονίνης για θέματα ύπνου, παρά τους κινδύνους που εγκυμονεί)

Οι ποσότητες μελατονίνης στα συμπληρώματα είναι πράγματι αυτές που αναγράφονται στην ετικέτα;

Εάν χρησιμοποιείτε μελατονίνη για να βελτιώσετε τον ύπνο σας, ενδέχεται να λαμβάνετε μεγαλύτερη δόση από αυτήν που νομίζετε ή από αυτήν που αναγράφεται στην ετικέτα του συμπληρώματός σας. Σύμφωνα με επιστολή που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, μελέτη η οποία εξέτασε 25 τσίχλες μελατονίνης που κυκλοφορούν στην αγορά της Αμερικής, διαπίστωσε ότι οι 22 περιείχαν διαφορετικές ποσότητες μελατονίνης από αυτές που αναγράφονταν στις ετικέτες τους. Συγκεκριμένα, η ποσότητα μελατονίνης που περιείχαν ήταν 74% με 347% περισσότερη από την αναγραφόμενη ποσότητα. Σημειώνεται ότι από κάθε μάρκα συμπληρωμάτων, η ερευνητική ομάδα εξέτασε μόνο ένα δείγμα, οπότε η ποσότητα μελατονίνης που περιέχει κάθε παρτίδα μπορεί να διαφέρει. 

Σύμφωνα με τον John Saito, MD, FAAP, FCCP, παιδοπνευμονολόγος και ειδικός σε θέματα ύπνου, τα ευρήματα της μελέτης δείχνουν ξεκάθαρα ότι οι καταναλωτές γνωρίζουν ελάχιστα για τα συμπληρώματα που λαμβάνουν. 

Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη μελέτη, είναι η πρώτη Αμερικανική μελέτη που μπήκε στη διαδικασία να μετρήσει την ποσότητα μελατονίνης σε συμπληρώματα. Μια άλλη Καναδική μελέτη, που μελέτησε επίσης προϊόντα μελατονίνης, κατέληξε στα ίδια αποτελέσματα, με την ποσότητα μελατονίνης που ανιχνεύθηκε να είναι 17% έως 478% μεγαλύτερη από την αναγραφόμενη στην ετικέτα. (Μελατονίνη: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την ορμόνη του ύπνου)

Γιατί προκαλεί ανησυχία η αυξημένη ποσότητα μελατονίνης στα συμπληρώματα;

Η μελατονίνη είναι, όπως είπαμε πιο πάνω, μια ορμόνη που παράγεται φυσικά από το σώμα και βοηθά στον ύπνο. Όταν βραδιάζει, το σώμα αρχίζει να απελευθερώνει μελατονίνη, δίνοντας σήμα ότι ήρθε η ώρα για ύπνο. Το οποιοδήποτε φάρμακο λαμβάνεται ως βοήθημα για τον ύπνο, έχει στο σώμα ηρεμιστικό αποτέλεσμα. Όταν, λοιπόν λαμβάνεται σε μεγάλες ποσότητες, προκαλεί συμπτώματα hangover την επόμενη μέρα, όπως η κόπωση, η ζάλη και η υπνηλία, τα οποία επηρεάζουν την ικανότητα της σκέψης και τη γενική λειτουργία του ατόμου.

Επίσης, μερικοί άνθρωποι που λαμβάνουν συμπληρώματα μελατονίνης, αναφέρουν έντονους εφιάλτες, γαστρεντερικά προβλήματα, όπως η ναυτία, έντονους πονοκεφάλους και χαμηλή αρτηριακή πίεση. Η μελατονίνη μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση, προκαλώντας υπόταση, πράγμα ιδιαίτερα επικίνδυνο για τους ηλικιωμένους, διότι αυξάνεται ο κίνδυνος πτώσης. Την ίδια ώρα, η μελατονίνη μεταβολίζεται από το συκώτι, οπότε η μακροχρόνια χρήση της μπορεί να προκαλέσει ηπατική βλάβη, ειδικά στα παιδιά που ο οργανισμός τους βρίσκεται ακόμη υπό ανάπτυξη. 

Τα Κέντρα Ελέγχου Δηλητηριάσεων των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, από το 2012 μέχρι το 2021, παρατήρησαν αύξηση στις περιπτώσεις δηλητηρίασης από μελατονίνη. Στο ίδιο χρονικό διάστημα καταγράφηκαν 28.000 επισκέψεις στα επείγοντα, 287 εισαγωγές και 2 θάνατοι που σχετίζονταν με την υπερβολική δόση μελατονίνης.  ανοσοποιητικού συστήματος;)

Σύμφωνα με τους ειδικούς, το σώμα χρειάζεται μόλις 0,1 – 0,3 χιλιοστόγραμμα μελατονίνης, για καλύτερο ύπνο και ρυθμισμένο κιρκάδιο ρυθμό. Τα πλείστα συμπληρώματα όμως, αναφέρουν στις ετικέτες τους ότι περιέχουν τουλάχιστον 3 mg μελατονίνης – ενώ στην πραγματικότητα περιέχουν μεγαλύτερη ποσότητα-, η οποία είναι πολύ περισσότερη από αυτήν που χρειάζεται το σώμα, πράγμα που αυξάνει τον κίνδυνο όλων των πιο πάνω παρενεργειών που περιγράψαμε.

Πώς θα ελέγξετε εάν τα συμπληρώματα μελατονίνης που χρησιμοποιείτε είναι ασφαλή;

Το γεγονός ότι τα συμπληρώματα πωλούνται στα φαρμακεία, δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι είναι καλά μελετημένα για τα συστατικά που περιέχουν, διότι, όπως πολλές φορές αναφέραμε σε αυτό το άρθρο, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων, τα ταξινομεί ως συμπληρώματα, πράγμα που σημαίνει ότι δεν τα ελέγχει για τα συστατικά και την ασφάλειά τους ενδελεχώς, όπως πράττει με τα υπόλοιπα φάρμακα.

Σε περίπτωση που παίρνετε συμπληρώματα μελατονίνης και παρατηρήσετε:

• Έντονους εφιάλτες
• Συχνούς πονοκεφάλους
• Ζαλάδα / Υπόταση
• Κόπωση
• Υπνηλία την επόμενη ημέρα

Τότε ενδεχομένως, τα συμπληρώματα που χρησιμοποιείτε, να περιέχουν αυξημένες ποσότητες μελατονίνης.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, πρέπει να είστε πάντα σε εγρήγορση. Αν παρατηρήσετε κάποιο από τα πιο πάνω σημάδια και κυρίως αν νιώθετε έντονη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, θα πρέπει να μιλήσετε με τον γιατρό σας, ο οποίος θα σας υποδείξει το κατάλληλο συμπλήρωμα για εσάς. Να θυμάστε ότι η μελατονίνη είναι ένα συμπλήρωμα που βελτιώνει τον ύπνο και όχι ναρκωτικό. Αν όμως λειτουργεί ως ναρκωτικό, δηλαδή αν σας προκαλεί έντονη κόπωση και υπνηλία την επόμενη μέρα, τότε το συμπλήρωμα που παίρνετε χρήζει άμεσης αντικατάστασης.