Η άνθιση της ανώτατης εκπαίδευσης είναι ένα από τα κύρια γνωρίσματα της νεωτερικότητας. Η μεταβολή των κοινωνικών δομών στον δυτικό κόσμο σε συνάρτηση με την εκτίναξη του βιοτικού επιπέδου ακόμη και των λαϊκών στρωμάτων χάρη στην καταλήστευση των αποικιών και την αλματώδη ανάπτυξη της βιομηχανίας οδήγησαν στην ίδρυση πληθώρας πανεπιστημίων με πλήθος σχολών στο καθένα από αυτά. Η χώρα μας κατά την περίοδο εκείνη στέναζε ακόμη υπό τον οθωμανικό ζυγό. Το πρώτο πανεπιστημιακό ίδρυμα υπήρξε το πολυτεχνείο της Αθήνας (1836), το οποίο μετονομάστηκε σε Μετσόβιο προς τιμήν των ευεργετών του, καταγομένων από το Μέτσοβο (1873). Το πρώτο πανεπιστήμιο της Ελλάδος είναι το Καποδιστριακό (1837). Ονομάστηκε έτσι, επειδή κύριος δωρητής υπήρξε ο ομογενής εκ Ρωσίας Ιωάννης Δομπόλης, φίλος του Καποδίστρια. Αυτός με τη διαθήκη του διέθεσε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στο ελληνικό κράτος, για την ανέγερση κτιρίων του πανεπιστημίου. Το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε το 1925 και μετονομάστηκε σε Αριστοτέλειο το 1954. Μετά δεκαετίες ιδρύθηκαν τα πανεπιστήμια Πάντειο (1963), Ιωαννίνων και Πατρών (1964). Σ’ αυτά έχουν προστεθεί έκτοτε περί τα δέκα ακόμη, ενώ παράλληλα ιδρύθηκαν πλήθος ΚΑΤΕΕ, τα οποία στη συνέχεια μετονομάστηκαν σε ΤΕΙ και τελικά ΑΤΕΙ.

Γιατί συνέβη αυτή η αλματώδης μεταβολή κατά την τελευταία πεντηκονταετία; Ο κυριότερος λόγος που δυνατόν να προβληθεί είναι η έφεση των Ελλήνων προς τη μάθηση και τη γνώση και αυτό είναι αναμφισβήτητο. Δεύτερος σημαντικός ρόλος ήταν η αποκέντρωση των ανωτάτων σχολών, ώστε οι φιλομαθείς σπουδαστές να φοιτούν κατά το δυνατόν πλησιέστερα στους τόπους καταγωγής τους. Λογικό και το επιχείρημα αυτό. Επισημαίνουμε ότι ήταν εσφαλμένη η ίδρυση ΤΕΙ σε πόλεις, στις οποίες υπήρχαν ήδη πανεπιστήμια. Στα περιφερειακά πανεπιστήμια έγινε διασπορά των σχολών προς ικανοποίηση όλων των τοπικών κοινωνιών. Και αυτό φαίνεται λογικό. Εξελίχτηκαν έκτοτε όλα κατά τρόπο θαυμαστό ή η ανώτατη εκπαίδευση, ιδιαίτερα μετά την ανωτατοποίηση των ΤΕΙ, αντιμετωπίζει προβλήματα και μάλιστα δυσεπίλυτα; Υπάρχει ενδιαφέρον για την επίλυσή τους ή αυτά χρονίζουν και κακοφορμίζουν. Ας εξετάσουμε κάποια από αυτά.

Σε παρελθούσες γενιές πολλοί φιλομαθείς νέοι δεν κατάφεραν να σπουδάσουν λόγω φτώχιας. Δεν ήταν η ανεπάρκεια γνώσεων και η μη δυνατότητα φροντιστηριακών μαθημάτων. Τότε η μέση εκπαίδευση ήταν κατά πολύ πιο αποδοτική και η παραπαιδεία άγνωστη. Η μόνη συμβουλή του πατέρα ήταν: Ή μαθαίνεις γράμματα και αλλάζει η ζωή σου ή με διαδέχεσαι στο κοπάδι ή στο αλέτρι. Τότε οι πλείστοι στο εξατάξιο γυμνάσιο μάθαιναν γράμματα. Το βαλάντιο όμως των περισσοτέρων οικογενειών δεν επέτρεπε να σπουδάσει παρά μόνο ένα παιδί τους, άρρεν κατά προτίμηση. Αναμφισβήτητα τα παιδιά της επαρχίας αδικούνταν κατάφωρα πριν από την εισαγωγή του θεσμού των πανελληνίων εισαγωγικών εξετάσεων.

Κατά τη δεκαετία του 1970 έγιναν ορατά τα αποτελέσματα της εργώδους προσπάθειας της γενιάς του πολέμου και της ακόλουθης. Η δυνατότητα σπουδών αυξήθηκε σημαντικά. Πολλά τέκνα μεσοαστικών οικογενειών άρχισαν να σπουδάζουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Άλλαξε όμως τότε και το κλίμα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επικρίθηκε έντονα η μέχρι τότε παιδεία ως αυταρχική. Η Πολιτεία επενέβη στο έργο των εκπαιδευτικών επιβάλλοντας την άκρα επιείκεια, φέροντας ως επιχείρημα το δυτικό φληνάφημα της αποφυγής πρόκλησης ψυχικών τραυμάτων στους μαθητές. Η αρχή της ήσσονος προσπαθείας παγιώθηκε με την παράλληλη θεσμοθέτηση της υποχρεωτικής εννιάχρονης εκπαίδευσης. Με την κατάργηση των σχολών εργοδηγών και την υποκατάστασή τους με τα τεχνικά λύκεια, τα οποία τόσο η Πολιτεία όσο και αρκετοί εκπαιδευτικοί φρόντισαν να δυσφημίσουν, το κακό ολοκληρώθηκε. Όλοι εισάγονται χωρίς εισαγωγικές εξετάσεις στο λύκειο, το οποίο έχει υποβαθμισθεί κατά τρόπο θλιβερό σε στάδιο προετοιμασίας για εισαγωγή στα ΑΕΙ. Όλοι επιδιώκουν, ικανοί και μη ικανοί, τη συνέχιση των σπουδών τους επιβαρύνοντας τις οικογένειές τους με σημαντικά ποσά για την πληρωμή της παραπαιδείας στο όνομα της «δωρεάν παιδείας»! Και οι δημαγωγοί ωρύονται για το δικαίωμα στη μάθηση και δεν βλέπουν ότι δημιουργήθηκε τεράστιο επιστημονικό προλεταριάτο, το οποίο αναζητά εργασία εκτός χώρας, ενώ η πρωτογενής παραγωγή συρρικνώθηκε δραματικά. Βέβαια το κακό οφείλεται και στην αποβιομηχάνιση της χώρας μετά την ένταξή μας στον ΕΟΚ και την σύνθλιψη της οικοδομικής δραστηριότητας. Έτσι πολλοί άξιοι μηχανικοί εκλιπαρούν για θέση ωρομίσθιου καθηγητού στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, καθώς παρά τον γιγαντισμό των ΑΕΙ, δεν είναι δυνατόν όλοι να απορροφηθούν σ’ αυτά. Ιδού λοιπόν ένας λόγος που οδήγησε την Πολιτεία στην ίδρυση πολλών ΑΕΙ και ΑΤΕΙ, η μείωση της ανεργίας σε βάρος όμως της εθνικής οικονομίας.

Δεν είναι όλοι για γράμματα, όμως αποτελεί ακόμη κοινωνική καταξίωση των γονέων η εισαγωγή φερέλπιδος σε ανώτατο ίδρυμα, ακόμη και με βαθμούς κατά πολύ κατώτερους από τη βάση στα εξετασθέντα μαθήματα! Εδώ βρίσκεται η μεγάλη ευθύνη της Πολιτείας, στην οποία ο κυρίαρχος λαϊκισμός εξοβελίζει κάποιες ορθές κατά καιρούς αποφάσεις. Και ακούγεται συχνά: «Βρε, ας μπεί και τα άλλα είναι εύκολα. Κάποτε θα πάρει το πτυχίο». Βοηθά σ’ αυτό η Πολιτεία με την αποδοχή απεριορίστου χρόνου φοίτησης! Βοηθά και η εντεινόμενη και στα ανώτατα ιδρύματα επιείκεια, αφού όχι μόνο διπλωματικές, αλλά και μεταπτυχιακές και διδακτορικές εργασίες συντάσσονται με αμοιβή. Στη συνέχεια όλα είναι απλά. Το πτυχίο είναι τυπικό προσόν. Ουσιαστικό είναι η κομματικές γνωριμίες και διασυνδέσεις! Και είναι δραματική η κατάσταση σε πολλά ιδρύματα λόγω δήθεν του σεβασμού του ασύλου, ενώ στην πραγματικότητα οι έχοντες την ευθύνη αποφεύγουν να λάβουν μέτρα επιτρέποντας σε εξωπανεπιστημιακά πρόσωπα να αλωνίζουν τους χώρους, να εμποδίζουν την παράδοση μαθημάτων, να καταστρέφουν την περιουσία του λαού και είτε να πωλούν ναρκωτικά είτε να «αγωνίζονται για δικαιώματα» ταγμένοι στην υπηρεσία σκοτεινών κέντρων. Δεν είναι εμπόδιο το άσυλο ιδεών, ώστε να καταργηθεί. Η εκδίωξη των εισβολέων πρέπει να τολμηθεί επί τέλους από την Πολιτεία.

Πότε η Πολιτεία όρισε σε επιτροπή ειδημόνων να αποφανθούν περί του αριθμού των φοιτητών σε κάθε σχολή ή περί της ανάγκης ίδρυσης νέας σε υπάρχον ίδρυμα; Το δημαγωγικό σύνθημα «δικαίωμα στη γνώση» είναι κυρίαρχο! Πίσω από αυτό φαίνεται η σκληρή πραγματικότητα στον διαγκωνισμό για τη λειτουργία νέων τμημάτων σε κάθε πόλη, ώστε να ενοικιαστούν όλα τα ακίνητα (ακόμη και τα γκαράζ-γκαρσονιέρες!) και να γεμίσουν οι καφετερίες! Και τι θα γίνει μετά; Υπάρχουν οι εναλλακτικές λύσεις μετά από τετραετείς ή πενταετείς σπουδές, ακόμη και μεταπτυχιακές: Έξοδος από τη χώρα ή ετεροαπασχόληση! Το σύστημα χρειάζεται ελάχιστους απ’ όσους καταφέρνουν να αποκτήσουν πτυχίο. Αυτούς προωθεί σε μεταπτυχιακές σπουδές σε μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού. Αυτοί θα το στελεχώσουν επανακάμπτοντες στην πατρίδα και θα το υπηρετήσουν με το αζημίωτο αφήνοντάς την να μαραζώνει στην ανεργία, την ανέχεια και τον βαρύτατο χρέος προσφέροντας αφειδώς στον λαό υποσχέσεις για ανάπτυξη! Και ενώ βλέπουμε το τραγικό αδιέξοδο, θλιβόμαστε επειδή το ισχύον Σύνταγμα της χώρας δεν επιτρέπει την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων εμπορίας της γνώσης!

Καλό είναι να θυμηθούμε το ρητό του Πλάτωνος: «Επιστήμη (=γνώση) χωριζομένη αρετής πανουργία και ου σοφία φαίνεται».

«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»