”Η χαρά”, έτσι ονομαζόταν ο  γάμος εκείνα τα χρόνια, γιατί πραγματικά χαίρονταν οι καλεσμένοι στο σπίτι του γαμπρού και της νύφης.  Ξεκινούσε από πολύ νωρίς, περίπου από  ένα μήνα πριν. Ο γαμπρός έπρεπε να ξεκινήσει  το κάλεσμα  συγγενών και φίλων. Προσκλητήρια δεν  υπήρχαν εκείνη την εποχή. Μεταφορικό μέσον ήταν τα άλογα και ό,τι άλλο ζώο είχαν στο σπίτι τους. Έπαιρνε το άλογο που ήταν γρήγορο ζώο και ξεκινούσε να καλεί στα χωριά.

Τα καλέσματα ήταν, για τα κοντινά σόϊα, ζυμωτές κουλούρες από τις μπρατίμισσες που έβαζε ο γαμπρός για να εξυπηρετήσουν τη χαρά. Τα άλλα καλέσματα ήταν μήλα, κυδώνια και άλλα φρούτα. Τα μπρατίμια έπαιρναν όλο το βάρος για την καλή εξυπηρέτηση της χαράς. Οι μπράτιμοι αριθμούσαν από 3-7 άνδρες, συνήθως ελεύθερα παιδιά, και όριζε έναν αρχιμπράτιμο για το καλό κουμάντο της χαράς. Οι μπρατίμισσες και αυτές από 3-5 κοπέλες ελεύθερες. Από την τέταρτη ημέρα της εβδομάδας, που πάντα γινόταν από το Σάββατο και τελείωνε  τη Δευτέρα το μεσημέρι, πήγαιναν να κόψουν τσάκνα- ξύλα, για να μαγειρέψουν τα φαγητά και να ψήσουν τα ψωμιά στους παραδοσιακούς φούρνους που είχε κάθε σπίτι.

Μέσα στην εβδομάδα τα μπρατίμια έπρεπε να μαζέψουν τραπέζια , καρέκλες, καζάνια, ταψιά για τα φαγητά που θα μαγείρευαν, κουταλοπίρουνα, πιάτα, κανάτες για τα κρασιά κλπ.. Όλα τα μαζέματα τα γράφαν από κάθε σπίτι και  τα σημείωναν για να τα ξαναεπιστρέψουν τη Δευτέρα, στο τέλος του γάμου. Οι μπρατίμισσες την Παρασκευή έπρεπε να ζυμώσουν τα ψωμιά και να είναι έτοιμα  για την χαρά. Πρώτα ζύμωναν από το καλύτερο  αλεύρι το πρωτοψώμι, που το έλεγαν  ”ντράφτσα”, με χαραγμένο τον σταυρό.  Αφού ήταν όλα έτοιμα, το Σάββατο έσφαζαν και τα ζώα, πρόβατα ή γίδια, για τα φαγητά και τα μεζέδια. Το Σάββατο το απόγευμα άρχιζε η χαρά. Ο κουμπάρος ήταν ιδιαίτερα καλεσμένος με δώρο καλό. Τα μπρατίμια, ο αρχιμπράτιμος και η αρχιμπρατίμισσσα με ένα μπουκάλι με ποτό τσίπουρο στολισμένο με βασιλικό και ό,τι άλλο στολίδι είχαν, γύριζαν όλο το χωριό και τους καλούσαν να βρεθούν στην έναρξη της χαράς.

Ξεκινούσε  με το στήσιμο της ”ντράφτσας”. Αφού μαζεύονταν όλοι οι χωριανοί, μικροί και μεγάλοι, έσπαζαν το πρωτοψώμι επάνω σε ένα μικρό αγόρι σε τέσσερα κομμάτια που ήταν χαραγμένος ο σταυρός και το μοίραζαν σε όλους που βρίσκονταν εκεί. Το έθιμο του μικρού παιδιού ήταν το πρώτο παιδί που έκαναν οι νιόπαντροι να είναι αγόρι. Κατά το σπάσιμο της ”ντράφτσας” οι γυναίκες του χωριού τραγουδούσαν τραγούδια της χαράς. Μόλις τελείωνε η διαδικασία αυτή, άρχιζαν συγχρόνως και τα όργανα. Πρώτος που έσερνε το χορό ήταν ο κουμπάρος ή η κουμπάρα κρατώντας το στολισμένο φλάμπουρο. Το στόλισμα ήταν βασιλικός σε σχήμα σταυρού, κορδέλες , και στην άκρη του σταυρού κόκκινα μήλα. Μετά το χορό του κουμπάρου χόρευε ο γαμπρός τρία τραγούδια και στη συνέχεια οι γονείς, τα αδέλφια , τα μπρατίμια. Μόλις σουρούπωνε , έμπαιναν στο σπίτι του γαμπρού, όπου όλα ήταν έτοιμα, στρωμένα τα τραπέζια , για να φάνε. Μετά το φαγητό άρχιζαν τα όργανα να παίζουν τα  παραδοσιακά τραγούδια , όμως πρώτο ήταν του κουμπάρου. (Κάτω στο Δάφνο ποταμό και στα δασιά τριαντάφυλλα , εκεί είναι οι δάφνες οι πολλλές, εκεί κάθεται ο κυρ νουνός με τετρακόσιους άρχοντες και τα παλικάρια του και τους κερνάει ο κουμπάρος του με μαστραπά ασημένιο και με γλυκό κρασί). Στο τραπέζι του νουνού έβαζαν έναν δίσκο κι εκεί ο νουνός έπρεπε να  ρίξει μεγάλο φιλοδώρημα για τα όργανα. Στα άλλα τα τραπέζια έβαζαν κι εκεί δίσκο για τα όργανα.

Μάζευαν τα τραπέζια και άφηναν μόνο ένα στο νουνό, για να βάζουν τους μεζέδες. Άρχιζε ο χορός με πρώτα στο χορό τα μπρατίμια, γιατί μετά έπρεπε να κάνουν κουμάντο στο νοικύρι. Ο αρχιμπράτιμος είχε όλη την πρωτοβουλία και την ευθύνη για το σερβίρισμα. Τα κεράσματα τα είχαν σε (κασέλα) σεντούκι και το κλειδί το είχε μόνον αυτός. Μετά χόρευαν οι κουμπάροι, οι γονείς και όλοι οι καλεσμένοι. Όταν έφτανε η ώρα 12 τα μεσάνυχτα, τα μπρατίμια γύριζαν όλο το χωριό και το καλούσαν να παραβρεθούν στο λούσιμο και (μπαρμπέρισμα) ξύρισμα του γαμπρού. Αφού μαζεύονταν όλοι, άρχιζε το λούσιμο τυπικά. Τον έβαζαν σε μια καρέκλα να καθίσει στραμμένος προς την ανατολή , ο νουνός, η νουνά έπαιρνε την κανάτα με  χλιαρό νερό, μοσχοσάπουνο σε μια λεκάνη, για να πέφτει το νερό, κι άρχιζε το λούσιμο. Με το ξυράφι τον ξύριζε στο σχήμα του σταυρού συμβολικά. Τα τραγούδια και τα όργανα έπαιζαν ασταμάτητα. Μετά το λούσιμο, το γλέντι συνεχιζόταν μέχρι το πρωί της Κυριακής. Αν η νύφη ήταν από μακρινό χωριό, τα χαράματα θα πήγαιναν να την πάρουν. Όλοι ήταν με τα άλογα στολισμένα. Ο αρχιμπράτιμος είχε την κανάτα στολισμένη με κρασί για να αλλάξουν με τον αρχιμπράτιμο της νύφης.

Ο γαμπρός είχε πάντα άσπρο άλογο, όπως και η νύφη. Πριν φτάσουν στο σπίτι της νύφης, όλοι οι ακόλουθοι του γαμπρού έκαναν καλπασμό τα άλογα ποιος θα πάει πρώτος στη νύφη. Πριν από το σπίτι της ανταλλάσσονταν οι κανάτες και τα όργανα έπαιζαν συνεχώς. Ο γαμπρός πετούσε, καβάλα όπως ήταν στο άλογο, ένα κόκκινο μήλο να περάσει από τη μια άκρη του σπιτιού στην άλλη, όπου νέοι και νέες κοπέλες περίμεναν να το πιάσουν για καλό σημάδι αρραβώνα. Αν το σπίτι ήταν χαμηλό, ήταν εύκολο, αν όμως ήταν ψηλό, ήταν λίγο δύσκολο. Αυτό ήταν το σημάδι της ικανότητας του γαμπρού. Στην αυλή της νύφης ήταν μαζεμένοι συγγενείς και φίλοι, για να υποδεχτούν το γαμπρό. Η νύφη , αν το σπίτι της ήταν διώροφο, έβγαινε στην πόρτα του μπαλκονιού ντυμένη, στολισμένη , για να υποδεχτεί το γαμπρό. Τα μπρατίμια και οι μπρατίμισσες από το πρωί  ετοίμαζαν τα προικιά της νύφης.

Η νύφη, την πέμπτη ημέρα της εβδομάδας πριν το γάμο τους , καλούσε  το χωριό , πήγαιναν να δουν την προίκα  της και μετά να σχολιάσουν αν είχε πολλή και καλή. Όλη η προίκα εκείνα τα χρόνια  ήταν φτιαγμένη χειροποίητα. Όλα στον αργαλειό και στο χέρι. Έφτιαχναν  πάρα πολλά υφαντά για το καινούριο νοικοκυριό. Έβγαινε στην πόρτα του σπιτιού της και  υποδεχόταν το γαμπρό, χωρίς φιλιά όπως είναι τώρα. Χόρευε η νύφη τρία τραγούδια, τα μπρατίμια , οι γονείς της και οι συγγενείς της και ερχόταν η ώρα για να αναχωρήσει από το πατρικό της. Γύριζε προς την ανατολή και ο πατέρας της με ένα ποτήρι κρασί, που το γέμιζε ο αρχιμπράτιμος, την κερνούσε τρεις φορές. Το πρώτο έπινε λίγο και το έριχνε πίσω της στη δεξιά μεριά. Το δεύτερο στην αριστερή και το τρίτο πάνω από το κεφάλι της μαζί με το ποτήρι με δύναμη για να σπάσει. Προσκυνούσε τρεις φορές προς την ανατολή με παραπονιάρικα τραγούδια της χαράς και με τα όργανα αποχαιρετούσε τους γονείς και τους καλεσμένους.

Την προίκα την φόρτωναν στα ζώα , άλογα ή μουλάρια. Η νύφη καβαλούσε ένα άσπρο άλογο, όπως και ο γαμπρός. Τη νύφη στο δρόμο πάντα της κρατούσε το άλογο ένας μπράτιμος. Στο άλογο που είχαν  φορτωμένη την καλή προίκα, έβαζαν καβάλα ένα αγόρι μικρό που κρατούσε έναν μεγάλο καθρέφτη για να γυαλίζεται η νύφη κατά τη διαδρομή. Ακολουθούσαν όλοι οι καλεσμένοι της νύφης. Έφταναν στο χωριό του γαμπρού. Από μακριά τα όργανα έπαιζαν ασταμάτητα . Πήγαιναν όλοι μαζί στην εκκλησία και γύριζαν γύρω με την προίκα και η νύφη με το γαμπρό τρεις φορές με διάφορα παραδοσιακά τραγούδια της χαράς. Μετά πήγαιναν στο  σπίτι του γαμπρού, όπου η μάνα του  γαμπρού περίμενε με τρία κομμάτια γλυκό λουκούμι μικρά  και ένα  φλυτζάνι μέλι. Η  νύφη με το δάχτυλο τρεις φορές άλοιφε το επάνω μέρος της πόρτας, συμβολικά, να είναι η συζυγική ζωή γλυκιά σαν το  μέλι. Κατέβαζαν  τα προικιά, κερνούνταν  όλοι όσοι ήταν της νύφης και του γαμπρού και μετά σταματούσαν  και τα όργανα για φαγητό.

Τα στέφανα πάντα γίνονταν   στου γαμπρού το χωριό. Αφού έτρωγαν, έβγαιναν στο μεσοχώρι πλατεία κι εκεί γινόταν ο τρανός χορός. Οι νιόπαντροι πιασμένοι από το χέρι έφερναν τρεις γύρες και προσκυνούσαν τρεις φορές , η πρώτη προς την Ανατολή. Ύστερα ακολουθούσε ο χορός με πρώτο τον κουμπάρο με το στολισμένο φλάμπουρο, οι γονείς του γαμπρού, της νύφης και όλοι οι καλεσμένοι. Μόλις σουρούπωνε, πήγαιναν όλοι στο σπίτι του γαμπρού και συνεχιζόταν η χαρά όλη τη νύχτα. Οι νιόπαντροι έπρεπε να βρίσκονται  στο πόδι , για να φέγγουν με κατζόλαμπες, όταν χόρευαν οι κουμπάροι και οι γονείς τους. Μετά τις δώδεκα τα μεσάνυχτα το αντρόγυνο έπρεπε να πάει για ύπνο. Το νιόπαντρο κρεβάτι ήταν στρωμένο από τις μπρατίμισσες  με καθαρά και αμεταχείριστα  σεντόνια.

Οι καλεσμένοι το πρωί έφευγαν και μόνο τα μπρατίμια έμεναν για να συμμαζέψουν το σπίτι. Οι γονείς της νύφης πρωί την αποχαιρετούσαν και έφευγαν , όπως και όλο το σόι της. Τη  Δευτέρα το πρωί  τα μπρατίμια και οι γονείς του γαμπρού έπρεπε να δουν το σεντόνι της τιμής.  Το κοίταζαν με λεπτομέρεια , αν υπήρχε κηλίδα αίματος από την παρθενιά της. Ήταν πολύ μεγάλη η τιμή εκείνα τα χρόνια. Αν δεν ήταν παρθένα, έφταναν ακόμα και στο χωρισμό. Όταν αρραβωνιάζονταν, δεν  έρχονταν καθόλου σε επαφή όσο καιρό ήταν αρραβωνιασμένοι.

Με συνοδεία τα πεθερικά της και τα μπρατίμια , την πήγαιναν πρωί της Δευτέρας στη βρύση του χωριού μας , στη Βάρη, γύρω στα  τριακόσια μέτρα από την πλατεία του χωριού, και της έδινε η πεθερά με το νυφικό παπούτσι της να πιει τρεις φορές  νερό , για να τρέχει το νοικοκυριό σαν το καθαρό νερό. Ήταν δύσκολα τα χρόνια  τότε για τη νύφη. Τα βράδια έπρεπε να στρώνει το κρεβάτι των πεθερικών της να κοιμούνται αυτοί πρώτα και ύστερα οι νιόπαντροι. Το πρωί να σηκωθεί να ρίξει νερό με την κανάτα να πλυθούν τα πεθερικά της. Τελείωνε η εβδομάδα της χαράς, γίνονταν τα πιστρόφια και τα νιόπαντρα πήγαιναν στο σπίτι της νύφης την Κυριακή , για να τους  φιλέψουν και να ρωτούν την κόρη τους πώς τα πέρναγε. Μαζί με αυτούς πήγαιναν και μπουγτζιάδες, οι γονείς του γαμπρού και φίλοι του. Στη χαρά βοηθούσαν  όλοι οι συγγενείς και φίλοι. Τα μαγειρέματα τα έκαναν οι γυναίκες του χωριού και ό,τι άλλο χρειαζόταν για την χαρά.

Στον τρανό χορό η νύφη δώριζε τα ανάλογα δώρα στους καλεσμένους  άντρες, μάλλινα  πλεκτά, (τσιράπια) κάλτσες. Τα έριχνε στον δεξί ώμο. Ανάλογα ήταν και τα δώρα στις γυναίκες. Στις γυναίκες συγγενείς ακριβότερα δώρα : εργόχειρα, μαξιλάρια, πετσέτες και άλλα. Τα μπρατίμια φορούσαν άσπρες κεντητές ποδιές ή και κεντημένα μαντίλια , για να διακρίνονται. Έτσι γινόταν η χαρά εκείνα τα χρόνια με μεγάλο κόπο. Πάντα την έκαναν το Σεπτέμβριο, γιατί είχαν διάφορες αγροτικές εργασίες, όπως σιτάρια, καλαμπόκια και άλλα δημητριακά, όσπρια και τα πολλά και καλά κρασιά που είχε όλο το χωριό, αμπέλια , για να τα έχουν όλα δικά τους.  Το φθινόπωρο τελείωναν σχεδόν και όλες οι καλοκαιρινές δουλειές. Τώρα, όσοι έχουν χρήματα πηγαίνουν στα κέντρα, γλεντάνε, και τελειώνουν χωρίς κόπο. Έχω να σημειώσω ότι όλοι αρραβωνιάζονταν και παντρεύονταν με προξενιό , και ο γάμος βίωνε εφ’ όρου ζωής. Τώρα, με αγάπες και με έρωτες μεγάλους, εύκολα χωρίζουν.

Δημήτριος- Ιωάννου Πλιάτσιος

Βάρη  Γρεβενών