Με ποιον τρόπο γίνεται η διαχείριση των παρασίτων στις καλλιέργειες και ποιος είναι ο ρόλος των φυτοφαρμάκων; Πώς λειτουργεί η ολοκληρωμένη διαχείριση καλλιεργειών στην αντιμετώπιση των παρασίτων και ποια πρέπει να είναι η χρήση των προϊόντων φυτοπροστασίας; Ερωτήματα όπως αυτά βρίσκουν απαντήσεις μέσα από έναν χρήσιμο οδηγό που δημοσίευσε η Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO).

Τι είναι τα φυτοφάρμακα;

Ως φυτοφάρμακο νοείτε οποιαδήποτε ουσία ή μείγμα ουσιών χημικών ή βιολογικών συστατικών που προορίζονται για απωθήσεις, καταστροφή ή έλεγχο τυχόν παρασίτων ή για ρύθμιση της ανάπτυξης των φυτών.

Ο όρος φυτοφάρμακο ισχύει για εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, μυκητοκτόνα, τρωκτικοκτόνα, μαλακιοκτόνα, συντηρητικά ξύλου και διάφορες άλλες ουσίες που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο των παρασίτων. Τα φυτοφάρμακα περιλαμβάνουν επίσης ρυθμιστές ανάπτυξης φυτών, αποφυλλωτικά και αποξηραντικά.

Η χρήση φυτοφαρμάκων στη γεωργία ανάγεται σε χιλιάδες χρόνια, ωστόσο, τα φυτοφάρμακα άρχισαν να εφαρμόζονται ευρύτερα από τη δεκαετία του 1940, λόγω της ανάπτυξης συνθετικών χημικών φυτοφαρμάκων και της ταχείας ανάπτυξης των βιοκτόνων.

Σήμερα, υπάρχουν περισσότερα από χίλια φυτοφάρμακα στην αγορά (συμπεριλαμβανομένων χημικών, μικροβιακών, ημι-χημικών και βοτανικών φυτοφαρμάκων).

Υπάρχει χώρος για φυτοφάρμακα στη βιώσιμη γεωργία;

Τα τρόφιμα πρέπει να είναι ασφαλή, θρεπτικά και προσιτά σε όλους και η διαχείριση των φυσικών πόρων πρέπει να γίνεται με τρόπο που να διατηρεί τις λειτουργίες του οικοσυστήματος για να υποστηρίζει τις τρέχουσες και μελλοντικές ανθρώπινες ανάγκες.

Ο FAO εκτιμά ότι μεταξύ 20 και 40% των παγκόσμιων αποδόσεων των καλλιεργειών χάνεται κάθε χρόνο λόγω των ζημιών που προκαλούνται από τα παράσιτα των φυτών.

Οι απώλειες καλλιεργειών είναι κάτι που δεν μπορούμε να αντέξουμε καθώς η επισιτιστική ανασφάλεια συνεχίζει να αυξάνεται, παράλληλα με τον πληθυσμό και τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών.

Η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων πρέπει να αυξηθεί έως και 50% έως το 2050, εάν θέλουμε να τροφοδοτήσουμε τον αυξανόμενο πληθυσμό μας.

Ο έλεγχος των παρασίτων είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη του Στόχου Αειφόρου Ανάπτυξης 2 για τον τερματισμό της πείνας, την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας και τη βελτίωση της διατροφής και την προώθηση της βιώσιμης γεωργίας έως το 2030.

Ο FAO προωθεί την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Παρασίτων (IPM) για βιώσιμη προστασία των καλλιεργειών.

Η IPM συγκεντρώνει διάφορες στρατηγικές με βάση το οικοσύστημα και όλες τις διαθέσιμες τεχνικές και πρακτικές ελέγχου επιβλαβών οργανισμών που αποθαρρύνουν την ανάπτυξη πληθυσμών παρασίτων και προτείνουν συνετή χρήση φυτοφαρμάκων μόνο ως έσχατη λύση όταν δεν υπάρχουν κατάλληλες μη χημικές εναλλακτικές λύσεις και εφαρμόζονται κατάλληλα για τη μείωση των κινδύνων για ανθρώπινη υγεία και περιβάλλον.

Τι ρόλο παίζει ο FAO στη διαχείριση φυτοφαρμάκων;

Ο FAO αντιμετωπίζει τη διαχείριση φυτοφαρμάκων με ολιστικό τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ρυθμιστικά και τεχνικά μέτρα που απαιτούνται στον κύκλο ζωής των φυτοφαρμάκων, χωρίς αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, των ζώων, των φυτών και των οικοσυστημάτων.

Ο Διεθνής Κώδικας Συμπεριφοράς για τη Διαχείριση Φυτοφαρμάκων που αναπτύχθηκε από τον FAO και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), περιγράφει αυτήν την προσέγγιση.

Καλύπτει όλα τα στάδια της ανάπτυξης φυτοφαρμάκων – συμπεριλαμβανομένης της παρασκευής, της διαμόρφωσης, της καταχώρισης, της συσκευασίας, της διανομής, της αποθήκευσης, της μεταφοράς, της χρήσης και της τελικής διάθεσης ενός προϊόντος φυτοφαρμάκου ή / και του περιέκτη του.

Ο FAO εργάζεται στο πλαίσιο του Κώδικα Συμπεριφοράς και παρέχει τεχνικές, πολιτικές και στρατηγικές συμβουλές σε χώρες, με στόχο τη μείωση των κινδύνων που συνδέονται με τη χρήση φυτοφαρμάκων μέσω του κύκλου ζωής τους.

Στο πλαίσιο των εργασιών της σε αυτόν τον τομέα, ο FAO έχει αναπτύξει 46 τεχνικές οδηγίες και μια εργαλειοθήκη καταχώρισης φυτοφαρμάκων για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να πραγματοποιήσουν επιστημονική αξιολόγηση και καταγραφή κινδύνων. Ο FAO υποστηρίζει την ανάπτυξη εθνικής ικανότητας για τη διαχείριση φυτοφαρμάκων και προωθεί την περιφερειακή συνεργασία.

Πώς λειτουργεί η ολοκληρωμένη διαχείριση επιβλαβών οργανισμών;

Η IPM δίνει έμφαση στην ανάπτυξη μιας υγιούς καλλιέργειας με τη μικρότερη δυνατή διαταραχή στα αγρο-οικοσυστήματα και ενθαρρύνει τους φυσικούς μηχανισμούς ελέγχου των παρασίτων. Συνδυάζει τις παραδοσιακές ή τοπικές γνώσεις με τη σύγχρονη τεχνολογία και περιορίζει τη χρήση φυτοφαρμάκων, ενώ αναγνωρίζει ότι υπάρχουν καταστάσεις στις οποίες τα φυτοφάρμακα χρειάζονται ως έσχατη λύση όταν δεν υπάρχουν κατάλληλες εναλλακτικές λύσεις.

Όταν τα φυτοφάρμακα κρίνονται απαραίτητα, η προσεκτική επιλογή και η τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών στη διαχείριση φυτοφαρμάκων είναι κρίσιμης σημασίας για τη μείωση των κινδύνων για την υγεία του ανθρώπου και του περιβάλλοντος.

Τα βιοκτόνα, που προέρχονται από τη φύση και θεωρούνται πιο φιλικά προς το περιβάλλον, αποτελούν σημαντικό μέρος της IPM και συμβάλλουν στη μείωση της χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων.

Τα προγράμματα FAO IPM έχουν δείξει ότι είναι δυνατόν να μειωθεί σημαντικά η χρήση φυτοφαρμάκων χωρίς να μειωθεί η απόδοση των καλλιεργειών ή τα κέρδη των αγροτών, ακόμη και σε περιοχές με αυξημένη πίεση παρασίτων.

Μέχρι στιγμής, περίπου 10 εκατομμύρια αγρότες έχουν εκπαιδευτεί σε διαδικασίες IPM μέσω FAO και περιφερειακών προγραμμάτων Farmer Field School σε περισσότερες από 95 χώρες στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, την Ασία και την Ανατολική Ευρώπη.

Πώς επεμβαίνει ο FAO για τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και των κινδύνων;

Ο FAO υποστηρίζει τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και των κινδύνων βοηθώντας τις κυβερνήσεις στην κατηγοριοποίηση του είδους των φυτοφαρμάκων στα οποία μπορούν να έχουν πρόσβαση οι αγρότες και ενισχύοντας τα συστήματα επιθεώρησης και ελέγχου, καθώς και τα κανονιστικά πλαίσια για την αξιολόγηση, την απαγόρευση ή την αποθάρρυνση της χρήσης των πιο τοξικών φυτοφαρμάκων.

Ο FAO συνεργάζεται επίσης άμεσα με τους αγρότες μέσω Farmer Field Schools σε περισσότερες από 100 χώρες για να αναπτύξει την ικανότητά τους στην ολοκληρωμένη διαχείριση παρασίτων και φυτοφαρμάκων, να βελτιώσει την επισιτιστική τους ασφάλεια και τα μέσα διαβίωσης και να ευαισθητοποιήσει σχετικά με τους κινδύνους χημικών φυτοφαρμάκων, καθώς και για αποτελεσματικούς και χαμηλού κινδύνου εναλλακτικές λύσεις όπως τα βιοκτόνα.

Ποιος είναι ο ρόλος του FAO σε παγκόσμιο επίπεδο;

Ο FAO ηγείται του έργου των Ηνωμένων Εθνών για τα φυτοφάρμακα και παρέχει το διεθνές πλαίσιο για τη διαχείριση των φυτοφαρμάκων και τη στήριξη χωρών, ώστε να μπορούν να εφαρμόζουν πολιτικές, τεχνολογίες και βέλτιστες πρακτικές σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Ο FAO και οι εταίροι του έχουν αναπτύξει βασικά μέσα πολιτικής που καθοδηγούν τις χώρες επιτρέποντας το κατάλληλο νομοθετικό και ρυθμιστικό περιβάλλον για τη διαχείριση φυτοφαρμάκων και των κινδύνων τους. Τέτοια μέσα μπορεί να είναι εθελοντικά, όπως τεχνικές οδηγίες, εργαλεία ή Κώδικας Συμπεριφοράς, αλλά και νομικά – δεσμευτικά, όπως η Σύμβαση του Ρότερνταμ που τέθηκε σε ισχύ το 2004.

Ο FAO συνεργάστηκε επίσης με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) σε περισσότερους από 5.000 Codex Alimentarius πρότυπα για μέγιστα όρια καταλοίπων στα τρόφιμα και πάνω από 3.000 για πρότυπα ποιότητας φυτοφαρμάκων.

Η εξάλειψη των κινδύνων από εξαιρετικά επικίνδυνα φυτοφάρμακα (HHPs) ήταν προτεραιότητα στη διεθνή διαχείριση χημικών ουσιών.