• Γράφει η Μαίρη Τζώρα

Με πρωτοπόρους Ηπειρώτες έμπορους και ευεργέτες, στην πόλη Νίζνα της Ουκρανίας, που βρίσκεται 100 χιλιόμετρα βόρεια του Κιέβου, άκμασε μία από τις πλέον σημαντικές και πλούσιες ελληνικές κοινότητες τους περασμένους αιώνες.

Ο Κώστας Πέτσιος, καθηγητής Φιλοσοφίας της Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μιλώντας στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, επισημαίνει πως Ρώσοι ιστορικοί σημειώνουν ότι, από τον 17^ο αιώνα η πόλη Νίζνα της Νότιας Ρωσίας, μετατρέπεται σε κέντρο ελληνικής μετανάστευσης και οι Έλληνες κάνουν αισθητή την εμφάνιση τους, με το «Αδελφάτο» και το «Γραικικό Μαγιστράτο» της Νίζνα, ενώ στην συνέχεια με τη Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό. Μέσα από αρχειακές πήγες, όπως αναφέρει ο κ. Πέτσιος, διαπιστώνουμε ότι «οι Έλληνες κατέστησαν τη Νίζνα κέντρο εμπορίου, μία πόλη στην οποία αναπτύχθηκε παράλληλα μια κοινωνική, πολιτιστική-παιδευτική δυναμική». Το 1670, ένας ιερωμένος από το Αγγελόκαστρο της Αιτωλοακαρνανίας, ο παπά-Χριστόδουλος μεριμνά για την ανέγερση δύο εκκλησιών. Η πρώτη αφιερωμένη στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ και η δεύτερη στους Άγιους Πάντες.

Τα τέλη του 1696 και στις αρχές του 1697, ιδρύεται το Αδελφάτο της Νίζνας, στο οποίο παραχωρούνται ιδιαίτερα προνόμια από τον Τσάρο. Έναν αιώνα αργότερα το 1785, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β’ της Ρωσίας, υπογράφει διάταγμα, με το οποίο ιδρύεται το Γραικικό Μαγιστράτο, δηλαδή το Ελληνικό Δημαρχείο της Νίζνας. Ο αυτοκράτορας Πέτρος Α΄, όριζε με χρυσόβουλο ότι, «η εν Νίζνα των Γραικών Εκκλησία, να είναι από κάθε είδους καταδυναστείας απηλλαγμένη, οι δε Γραικοί, αυτοί να διάγωσιν ελευθέρως και αφορολογήτως».

Ανάμεσα στους Έλληνες της Νίζνα οι οποίοι προέρχονταν από πολλά μέρη της Ελλάδας, ιδιαίτερη θέση κατείχαν οι Ηπειρώτες και δεν είναι τυχαίο ότι, από τα 14 ιδρυτικά μέλη του Αδελφάτου, οι 9 προέρχονταν από την περιοχή των Ιωαννίνων. Τον 18ο αιώνα, στη Νίζνα άφησαν έντονο το αποτύπωμα τους, εθνικοί ευεργέτες, όπως οι αδελφοί Ζωσιμάδες, οι αδελφοί Μάνθος και Γεώργιος Ριζάρης, ο Ζώης Καπλάνης και η οικογένεια του Ιωάννη Δόμπολη.

Η ηπειρωτική εποποιία, εξακολουθεί να είναι εμφανής στη Νίζνα, αφού εκτός από το Νοσοκομείο και το Γηροκομείο, ιδρύθηκε με χορηγίες της Αδελφότητας, το Ελληνικό Σχολείο Νίζνας, του οποίου η συμβολή κατά τον 18ο και τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν ιδιαίτερη. Στη βιβλιοθήκη της πόλης, σώζονται αρκετά παλαίτυπα και χειρόγραφα θεολογικού και φιλοσοφικού περιεχομένου, που πιστοποιούν το υψηλό επίπεδο παιδείας, και τις πολιτιστικές οσμώσεις, σε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Ελληνισμού, στην Ρωσία και την Ουκρανία, μέχρι το 1872, οπότε καταργήθηκε η Ελληνική Κοινότητα της Νίζνα, καθώς ο αριθμός των Ελλήνων, βρέθηκε σε φθίνουσα πορεία και όλη η περιουσία και τα κεφάλαιά της πέρασαν στην πόλη.

Σήμερα στη Νίζνα σώζονται τα μνημεία της ελληνικής παρουσίας. Πρόκειται για τους ιερούς ναούς, των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γραβριήλ και των Αγίων Πάντων που αναστηλώθηκε πριν από 4 δεκαετίες στην οδό Γρέτσκα. Επίσης, το κτίριο όπου λειτούργησε η Αλεξανδρινή Ελληνική, σχολείο το οποίο είχε κτιστεί με χρήματα της Κοινότητας. Τμήμα του κεντρικού νεκροταφείου της πόλης σήμερα, είναι το Ελληνικό Νεκροταφείο όπου είναι θαμμένοι οι Αναστάσιος και Νικόλαος Ζωσιμάς. Μάλιστα, οι εθνικοί ευεργέτες ανήγειραν εκεί τον ναό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Δίπλα στο νεκροταφείο βρίσκεται ο Οίκος Αναπήρων, ένα κτίριο που έχτισε με δικούς του πόρους ο Νικόλαος Ζωσιμάς για τα άπορα μέλη της κοινότητας. Μνημείο αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα, αποτελεί το Ελληνικό Φαρμακείο της Νίζνας. Ήταν το πρώτο φαρμακείο, που άνοιξε στο ουκρανικό έδαφος, στην αριστερή όχθη του Δνείπερου και ιδρύθηκε το 1777 από τον Μιχαήλ Λίγδα, απόστρατο γιατρό των Ουσάρων.

Οι Ρώσοι ιστορικοί, Βαλέριος Τομαζόφ και Αλεξέι Γιας, υπογραμμίζουν ότι «οι σχέσεις μας με την Ελλάδα ξεκινάνε από την αρχαιότητα με την ίδρυση των αποικιών. Στα βόρεια παράλια της Βόρειας Θάλασσας, αρκετά μνημεία, ο πολιτισμός, η γλώσσα, η Ορθοδοξία μαρτυρούν τη βάση του Ουκρανικού Πολιτισμού». Οι πνευματικές σχέσεις ανάμεσα στον ελληνικό φιλοσοφικό, θεολογικό στοχασμό και τη ρωσική διανόηση, έχουν μία μακραίωνη ιστορία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η παρουσία του Μάξιμου, Γραικού ο οποίος έγινε Άγιος των Ρώσων, καθώς και των λόγιων κληρικών Ευγένιου Βούλγαρη και Νικηφόρου Θεοτόκη, οι οποίοι διατέλεσαν αρχιεπίσκοποι Σλαβενίου και Χερσώνας.

Στις 15 Νοεμβρίου 2004, οι δήμαρχοι Ιωαννιτών και Νίζνας, υπέγραψαν «δήλωση αδελφοσύνης», ανάμεσα στις δύο πόλεις. Ιδιαίτερο είναι το ενδιαφέρον από τα μέλη του Συνδέσμου Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής, για την συγκέντρωση στοιχείων, που αφορούν τους Ηπειρώτες ευεργέτες οι οποίοι δραστηριοποιήθηκαν στην Νίζνα.