Η συζήτηση για τον χρόνο εργασίας, το «ιερό» 8ωρο και τη διευθέτησή του σε εβδομαδιαία, μηνιαία ή ακόμη και ετήσια βάση, που επανήλθε στο προσκήνιο με αφορμή την επικείμενη νομοθετική παρέμβαση του υπουργείου Εργασίας, δεν μονοπωλεί ξαφνικά το ενδιαφέρον των εργαζόμενων και των εργοδοτών στην Ελλάδα, όπως δεν είναι πρωτόγνωρη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Βέβαια, η νέα, χωρίς προηγούμενο πραγματικότητα που δημιούργησε η εμφάνιση και η έξαρση της πανδημίας του κορονοϊού στην ελληνική αγορά εργασίας αν και καθιστά αναγκαία τη λήψη κατεπειγόντων μέτρων, θέτουν στο επίκεντρο της συζήτησης, την αναγκαιότητα για προστασία των εργαζομένων και των εισοδημάτων τους, παράλληλα με τη διατήρηση των θέσεων εργασίας τους και τη διάσωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και τη συνέχιση της λειτουργίας των επιχειρήσεων.

Η μεταρρύθμιση στα εργασιακά, βρισκόταν στην ατζέντα της κυβέρνησης πριν από το ξέσπασμα της κρίσης του κορονοϊού, με τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας να αποτελεί σημαντική επιλογή, στο πλαίσιο της προώθησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων «που συμβάλλουν στην αλλαγή νοοτροπίας, την προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία θέσεων εργασίας». Σύμφωνα με τον κυβερνητικό σχεδιασμό, στόχος της μεταρρύθμισης, μεταξύ άλλων είναι «να διευκολύνει τους εργαζομένους στην αναζήτηση της ισορροπίας μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, τις δε υγιείς επιχειρήσεις στην οργάνωση της παραγωγής κατά τρόπο που να επιτρέπει τη δημιουργία θέσεων εργασίας».

Ένα παράδειγμα που έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον στο υπουργείο Εργασίας και εξετάζεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες, είναι αυτό των χιονοδρομικών κέντρων στη Φινλανδία, όπου η ετήσια διευθέτηση του χρόνου εργασίας σύμφωνα και με τον Οδηγό της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) παρέχει στους εργαζόμενους μόνιμη εργασία, σταθερό ετήσιο εισόδημα και μεγάλες συνεχείς διακοπές στην περίοδο Ιουνίου – Οκτωβρίου ενώ οι εργοδότες επωφελούνται από την απουσία συμβάσεων βραχυπρόθεσμου και ορισμένου χρόνου, καθώς μπορούν να βασίζονται στις δεξιότητες και την εμπειρία των εργαζομένων τους.

Προφανώς βέβαια, το ελληνικό ανάλογο για τα χιονοδρομικά κέντρα της Φινλανδίας είναι ο θερινός τουρισμός.

Στον αντίποδα, η ΓΣΕΕ, σε πρόσφατη έρευνά της ανέδειξε δύο σημαντικά προβλήματα, ιδιαίτερα σε περιβάλλον χαμηλών μισθών: τις απλήρωτες υπερωρίες με το 52% των εργαζομένων, να εργάζεται παραπάνω από το κανονικό και το 40% αυτών να μην αμείβεται για τις υπερωρίες του αλλά και την απαίτηση των εργαζόμενων σε ποσοστό 73% να πληρώνονται τις υπερωρίες τους αντί να λαμβάνουν άδεια ή ρεπό. Ειδικά βέβαια για αυτό το θέμα, μετά και τις έντονες αντιδράσεις συνδικαλιστών και αντιπολίτευσης, πριν καν δημοσιευθεί το σχέδιο νόμου, από το υπουργείο Εργασίας σπεύδουν να ξεκαθαρίσουν ότι με τις προωθούμενες παρεμβάσεις «δεν καταργείται το 8ωρο» ενώ ο υπουργός Κωστής Χατζηδάκης θέτει ως προϋπόθεση για την εφαρμογή του 10ωρου για ένα συγκεκριμένο διάστημα, με αντιστάθμισμα λιγότερες ώρες εργασία ή ρεπό το αμέσως επόμενο διάστημα, την ύπαρξη συμφωνίας μετά από αίτημα του εργαζόμενου.

Η δημοσιοποίηση του τελικού κειμένου είναι αυτή που θα δώσει όλες τις απαντήσεις για τον τρόπο που βάσει της πρότασης του υπουργείου θα εφαρμοστεί το ελαστικό 8ωρο, με τα συνδικάτα πάντως (εκτός από την αντιπολίτευση), ακόμη και την ΔΑΚΕ Ιδιωτικού Τομέα να ξεκαθαρίζουν ότι αν και η έννοια της διευθέτησης του χρόνου εργασίας έχει εισαχθεί στην ελληνική έννομη τάξη με πλειάδα νόμων σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, από το 1990 έως το 2011, η προσθήκη της «ατομικής συμφωνίας» κυριολεκτικά στρώνει το χαλί για την επικράτηση καταχρηστικών εργοδοτικών πρακτικών που θα λειτουργούν εκβιαστικά, μειώνοντας το διαθέσιμο εισόδημα των εργαζομένων. Παράλληλα, εκτιμούν ότι συνιστά ένα σοβαρό πλήγμα στον πυρήνα των συλλογικών διαπραγματεύσεων, ενώ υποστηρίζουν ότι ο εργαζόμενος είναι ο αδύναμος πόλος της εργασιακής σχέσης και η θέση του επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο σε περιόδους ύφεσης και υψηλής ανεργίας.

Ένα από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν πάντως, στο υπουργείο Εργασίας, είναι ότι σύμφωνα με την έκθεση του ευρωπαϊκού ινστιτούτου Eurofound «Eurofound Third European Company Survey» που δημοσιοποιήθηκε το 2015 και επικαιροποιήθηκε το 2018, στην ΕΕ-28 συνολικά, το 54% των επιχειρήσεων προσφέρουν ως επιλογή στους εργαζόμενούς τους τη δυνατότητα ευελιξίας στους χρόνους έναρξης και λήξης της εργασίας. Παράλληλα, εφαρμόζουν το σύστημα συσσώρευσης υπερωριών, τις οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιούν ως άδειες. Ένα επιπλέον 15% των επιχειρήσεων, εφαρμόζουν το σύστημα σε ορισμένους υπαλλήλους τους.

Η κατανομή ανά χώρα έχει ως εξής: περισσότερο από το 90% των επιχειρήσεων στη Φινλανδία, την Αυστρία και τη Γερμανία προσφέρουν σε μερικούς ή σε όλους τους υπαλλήλους τη δυνατότητα συσσώρευσης υπερωριών για διακοπές, ενώ αυτό ισχύει μόνο για λιγότερο από το 35 % των επιχειρήσεων στην Κύπρο και την Ελλάδα.

Παράλληλα, στο «μικροσκόπιο» του υπουργείου Εργασίας έχουν μπει χώρες όπως η Νορβηγία, όπου ισχύει η διευθέτηση του χρόνου εργασίας με ατομική συμφωνία, με μεγαλύτερο εβδομαδιαίο ωράριο ανά περιόδους χωρίς όμως ο μέσος όρος εβδομαδιαίου ωραρίου σε ορισμένη περίοδο αναφοράς, να ξεπερνάει τα ανώτατα όρια. Στην Φινλανδία, εφαρμόζεται επιπλέον απασχόληση έως 2 ώρες κάθε ημέρα, αλλά όχι πέραν των 40 ωρών εβδομαδιαίως κατά μέσο όρο, σε περίοδο αναφοράς 4 μηνών.

Στο Λουξεμβούργο, ο εργοδότης μπορεί να καθορίσει μία περίοδο 4 μηνών εντός της οποίας η εργασία θα υπερβαίνει τα ανώτατα όρια, με πλαφόν 10 ωρών την ημέρα και 48 ωρών την εβδομάδα. Στη Γερμανία, εφαρμόζεται εργασία 10 ώρες την ημέρα, εάν ο μέσος όρος ωρών απασχόλησης ανά ημέρα δεν υπερβαίνει τις 8 για περίοδο 24 εβδομάδων. Στην Αυστρία, μετά από συλλογική σύμβαση, μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία για αυξημένο ή μειωμένο ωράριο σε συγκεκριμένη περίοδο αναφοράς έως ένα έτος (ή μεγαλύτερη σε μεμονωμένες περιπτώσεις) σε κλάδους επισιτισμού, εμπορίου, τουρισμού, ξενοδοχείων.

Φόρμουλα και για το 4ημερο

Ένα από τα επιχειρήματα του υπουργείου Εργασίας για τις αλλαγές στη διαδικασία διευθέτησης του χρόνου εργασίας, είναι και η δυνατότητα εφαρμογής της 4ήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, χωρίς μείωση του θεσμοθετημένου χρόνου. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι αρμόδιες διευθύνσεις του υπουργείου να αναζητούν τρόπους ώστε αφενός να εισαχθεί η 4ημερη εργασία στο σχέδιο νόμου ως δυνατότητα στο πλαίσιο της διευθέτησης του εβδομαδιαίου χρόνου εργασίας, αφετέρου να αποκτήσει δυναμική, να εξελιχθεί και να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, στο πλαίσιο της υπογραφής συλλογικών συμβάσεων εργασίας.

Η τελική διάταξη δεν είναι έτοιμη. Άλλωστε, ακόμη κι αυτές που ήταν έτοιμες εδώ και μήνες, καθώς το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου είχε παρουσιαστεί και εγκριθεί από το υπουργικό συμβούλιο από τον προηγούμενο υπουργό Εργασίας Γιάννη Βρούτση, μετά τις αντιδράσεις, τροποποιούνται. Σύμφωνα με τον υπουργό Εργασίας Κωστή Χατζηδάκη, βασική προϋπόθεση για την διευθέτηση πάντως, θα είναι οι επιχειρήσεις να εφαρμόσουν την ηλεκτρονική κάρτα εργασίας, ένα μέτρο στο οποίο ο κ. Χατζηδάκης έχει επενδύσει πολύ, εκτιμώντας ότι είναι το βασικό όπλο για τον περιορισμό της μαύρης, ανασφάλιστης εργασίας και των απλήρωτων υπερωριών.

Στο τελευταίο αυτό θέμα, σύμφωνα με πληροφορίες οι διατάξεις έχουν «κλειδώσει» και προβλέπουν αύξηση των επιτρεπόμενων υπερωριών στις 150 ώρες το χρόνο και εξίσωση σε βιομηχανία και λοιπούς κλάδους. Να σημειωθεί πως σήμερα είναι: 48 ώρες ανά εξάμηνο στη βιομηχανία και 120 ώρες ανά έτος στις μη βιομηχανικές επιχειρήσεις. Η αμοιβή θα παραμείνει η ίδια για τις περιπτώσεις που τηρούνται οι νόμιμες διαδικασίες.

Παράλληλα όμως αυξάνεται η αμοιβή για τις υπερωρίες για τις οποίες δεν τηρούνται οι προβλεπόμενες διαδικασίες έγκρισης καθώς ορίζεται στο καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 120% (από 80% που είναι σήμερα).Σύμφωνα με τον υπουργό, το σχέδιο νόμου στο σύνολό του αντιμετωπίζει πραγματικά προβλήματα των εργαζομένων και των ανέργων και έχει ως γνώμονα τι ισχύει στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες. Ειδικά δε, η ηλεκτρονική κάρτα εργασίας, θα επιτρέπει να καταγράφονται με απόλυτη ακρίβεια και σε πραγματικό χρόνο οι ώρες εργασίας όλων των μισθωτών και με τον τρόπο αυτό καταπολεμάται το φαινόμενο της μαύρης εργασίας και των απλήρωτων υπερωριών προστατεύοντας τόσο τους εργαζόμενους όσο και τις χιλιάδες επιχειρήσεις που τηρούν τους κανόνες.

Αν και δεν είναι καινούργια η ιδέα, καθώς υπάρχει νόμος από το 2011 που την προβλέπει, η εφαρμογή της θεωρείται κρίσιμη καθώς θα καταγράφεται η ώρα εισόδου και εξόδου των εργαζομένων σε ηλεκτρονικό ρολόι παρουσίας προσωπικού (ωρομέτρηση) και θα διαβιβάζονται αυτόματα με ηλεκτρονικό τρόπο στο σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ», όπου και θα διασταυρώνονται με τις δηλώσεις του εργοδότη. Αρχικά, ο σχεδιασμός προβλέπει την εφαρμογή του μέτρου στη Βιομηχανία και τις τράπεζες, και αργότερα σε μικρότερες επιχειρήσεις. Μάλιστα, ο κ. Χατζηδάκης εκτιμά πως μέσα από την εφαρμογή της ηλεκτρονική κάρτας εργασίας, περνούν εκτός από τη διευθέτηση και μια σειρά από άλλες διατάξεις, όπως είναι το δικαίωμα της αποσύνδεσης στην τηλεργασία αλλά και η εξίσωση των υπερωριών σε βιομηχανία και υπηρεσίες.

Οι βασικοί άξονες του νομοσχεδίου

Αν και… ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες και το σχέδιο νόμου του υπουργείου Εργασίας δεν έχει ακόμη δει το φως της δημοσιότητας, οι βασικές αρχές – αλλαγές του έχουν περιγραφεί από την κυβέρνηση και το υπουργείο Εργασίας.

Μεταξύ αυτών, περιλαμβάνονται ρυθμίσεις για την αντιμετώπιση της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία, την ισορροπία επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής με την θεσμοθέτηση της άδεια πατρότητας, την γονική άδεια 4 μηνών με 2μηνη επιδότηση από τον ΟΑΕΔ, την άδεια φροντιστή, αλλά και την δυνατότητα για ευέλικτο ωράριο και στους πατέρες. Στον τομέα της τηλεργασίας, θεσμοθετείται το δικαίωμα της αποσύνδεσης και προβλέπεται η υποχρέωση κάλυψης του εξοπλισμού από τον εργοδότη. Επίσης, προβλέπεται η αύξηση της αποζημίωσης απόλυσης για τους εργατοτεχνίτες και η εξίσωση με την αποζημίωση που δίνεται στους υπαλλήλους, ενώ ρυθμίζονται και θέματα που αφορούν εργαζόμενους σε πλατφόρμες, προβλέπονται συνδικαλιστικά δικαιώματα, καθώς και μέτρα για πρόνοια, υγιεινή και ασφάλεια των εργαζόμενων σε call centers και ταχυμεταφορές.

Με άλλες διατάξεις, προβλέπεται η δυνατότητα εργασίας κατά τις Κυριακές σε κλάδους όπως φάρμακα, εφοδιαστική αλυσίδα, data centers κ.ά. Ειδικά σε επιχειρήσεις – υπηρεσίες όπως η διενέργεια εξετάσεων για την απόκτηση πτυχίων και διπλωμάτων, οι νόμιμες εξωσχολικές δράσεις ιδιωτικών σχολείων (ημερίδες, διημερίδες, σεμινάρια, συνέδρια, αγώνες, προπονήσεις κλπ), εργασίες συντήρησης κτηρίων δημόσιων ή ιδιωτικών σχολείων αλλά και σε περιπτώσεις προσαρμογής και αναβάθμισης πληροφοριακών συστημάτων θα δίνεται η δυνατότητα κυριακάτικης εργασίας, κατόπιν άδειας του ΣΕΠΕ. Σε ότι αφορά την αμοιβή των εργαζομένων προβλέπεται ότι για επιχειρήσεις που επιτρέπεται να λειτουργούν τις Κυριακές το προσωπικό που θα απασχοληθεί σε ημέρα Κυριακή, δικαιούται να λάβει μόνο την προσαύξηση 75% επί του νομίμου ημερομισθίου, καθώς και αναπληρωματική εβδομαδιαία ανάπαυση σε άλλη ημέρα της εβδομάδας.

Σημαντικές παρεμβάσεις, που αναμένεται να προκαλέσουν και μεγάλες αντιδράσεις, περιλαμβάνονται ως προς το συνδικαλιστικό νόμο, με κυριότερες υποχρέωση εγγραφής των συνδικαλιστικών και εργοδοτικών οργανώσεων σε ηλεκτρονικό μητρώο, με υποχρεώσεις όπως την υποβολή και ανανέωση ανά τακτά χρονικά διαστήματα των οικονομικών καταστάσεων, των πρακτικών συνεδριάσεων γενικών συνελεύσεων κλπ και τη σύνεση των υποχρεώσεων αυτών, με το δικαίωμα για συλλογικές διαπραγματεύσεις. Παράλληλα, ορίζεται ως προϋπόθεση για κήρυξη απεργίας και την εκλογή Διοικητικού Συμβουλίου, το να υπάρχει διαθέσιμο σύστημα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας. Παράλληλα, θα υπάρξει ρύθμιση σύμφωνα με την οποία θα απαγορεύεται η παρεμπόδιση εργαζομένων που επιθυμούν να εργασθούν κατά τη διάρκεια της απεργίας και η παράβαση αυτής της υποχρέωσης θα οδηγεί στη διακοπή της απεργίας με δικαστική απόφαση.

Τέλος, θα προβλέπεται η διασφάλιση εκ μέρους της συνδικαλιστικής οργάνωσης που προκηρύσσει απεργία, της ελάχιστης εγγυημένης υπηρεσίας, της τάξης του 33% (του 1/3) σε κλάδους κοινής ωφέλειας με τα συνδικάτα να εκτιμούν πως με αυτόν τον τρόπο επιτρέπεται η λειτουργία «απεργοσπαστικού μηχανισμού».