1.Εισαγωγή

Ο Αλιάκμονας μακράν ο μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας και σε μήκος (300 χλμ.) και σε λεκάνη απορροής (25.000 km2) καλύπτει σχεδόν το 20% της χερσαίας έκτασης της Χώρας.

Όσον αφορά τις απορροές αυτές έχουν μετρηθεί (ΔΕΗ) στην περιοχή της Μονής Ιλλαρίωνα (λεκάνη 5.000 km2, μέση παροχή 50m3/sec) και προσεγγίζουν στο σημείο εκείνο τα 1,6 δις m3/χρόνο.

Ο Αλιάκμονας παρέχει σημαντικές ωφέλειες στην εθνική οικονομία και κοινωνία (ενέργεια, υδρεύσεις, αρδεύσεις κλπ.) κυρίως στα χαμηλότερα τμήματα της διαδρομής του ενώ στην κυρίως Δυτική Μακεδονία, όπου και η «πατρίδα» του, η συνεισφορά του είναι μικρή (κάποιες αρδεύσεις) αλλά τουναντίον οι δυσμενείς επιπτώσεις είναι σημαντικές κυρίως λόγω πλημμυρών και διαβρώσεων οι οποίες με την βεβαιωμένη κλιματική κρίση προβλέπονται μεγαλύτερες.

Ήδη στη δυτική ορεινή περιοχή του και του κυρίου παραποτάμου του Βενέτικου παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια κρίσιμες βροχοπτώσεις που ξεπερνούν τα 50 χλστ/ώρα.

Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη μείωσης ή εξάλειψης των δυσάρεστων αυτών φαινομένων και επειδή στην ορεινή περιοχή δεν υπάρχει δυνατότητα δημιουργίας σημαντικών αποθηκεύσεων αλλά ούτε και στην πεδινή – ημιπεδινή, όπως πιστεύω και όπως στη συνέχεια αναλύεται, δεν μένει παρά η πατροπαράδοτη και δοκιμασμένη διαδικασία των μικρών εμποδίων – αναβαθμών ομαλοποίησης της ροής και κατακράτησης των φερτών υλικών.

Η κατακράτηση των φερτών υλικών έχει τέράστια σημασία γιατί αλλιώς προσχώνουν τους κατάντη ταμιευτήρες (Ιλλαρίωνα, Πολύφυτο κλπ) και μειώνει ή/και ακυρώνει την απόδοσή τους.

Σημειώνεται δε ότι η αφαίρεση των προσχώσεων από τα μικρά φράγματα είναι εύκολη και ολιγοδάπανη ενώ από τους ταμιευτήρες δύσκολη και δαπανηρή ή αδύνατη.

Ο υπογράφων, με τα γνωστικά αντικείμενα («Διευθέτηση Χειμάρρων» στη Γεωπονοδασολογική Σχολή Θεσσαλονίκης και ευρύτερα «Διευθέτηση Λεκανών Απορροής» στο Πολυτεχνείο Grenoble) και την εμπειρία του (7 χρόνια Προϊστάμενος Διευθύνσεως Έργων κυρίως Εγγειοβελτιωτικών του Υπουργείου Γεωργίας) μέσα στα πλαίσια των ερευνών του για δυνατότητες κατασκευής υδραυλικών κυρίως έργων σε όλη τη Χώρα, έχει μελετήσει και την περίπτωση αυτή σε συνεργασία και με περιβαλλοντικές οργανώσεις και συλλόγους ποτάμιων και παραποτάμιων δραστηριοτήτων και έχει καταλήξει στα παρακάτω συμπεράσματα (Ειδικές Προκαταρκτικές Μελέτες) τα οποία θέτει, δια την παρούσης, υπόψη της Πολιτείας και κάθε ενδιαφερόμενου με τη βεβαιότητα το σωστό χειρισμό του θέματος προς όφελος της εθνικής αλλά και της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας καθόσον πρόκειται για συνδυασμό παραγωγής ενέργειας και μάλιστα οικολογικής (ΑΠΕ), περιβαλλοντικής προστασίας αλλά και αναπτυξιακής ανέλιξης και ανάδειξης της περιοχής.

2. Η πρόταση και οι ευεργετικές της συνέπειες

Στον Αλιάκμονα και στον παραπόταμό του Βενέτικο προτείνεται η κατασκευή σειράς μικρών υδροηλεκτρικών έργων ύψους μέχρι 20μ. συνολικής δυναμικότητας 140 MW ήτοι έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ-Ισχύς £ 15 MW) και συνεχούς ροής (run on the river) με τα οποία αίρονται τα σοβαρά μειονεκτήματα των μεγάλων φραγμάτων και ταυτόχρονα παρέχονται σημαντικότατες ωφέλειες στην εθνική και τοπική οικονομία και κοινωνία και συγκεκριμένα :

α)   Άρση μειονεκτημάτων

• Ομαλοποίηση ροής (ως ανωτέρω)
• Διευκολύνουν τις αρδεύσεις με καλύτερες παροχετεύσεις και μείωση του ύψους άντλησης.
• Δεν εμποδίζεται η ιχθυοπανίδα καθόσον λόγω του χαμηλού ύψους των αναβαθμών είναι δυνατή και ολιγοδάπανη η κατασκευή σχετικών ιχθυοδρόμων.
• Όσον αφορά τις ποτάμιες δραστηριότητες προβλέπεται στο προσφορότερο για αυτές τμήμα οι αναβαθμοί να είναι χαμηλού ύψους ώστε με την κατασκευή κεκλιμένων επιπέδων όχι μόνο να μην εμποδίζονται οι ανωτέρω δραστηριότητες αλλά να είναι δυνατές και με μεγαλύτερες παροχές που σήμερα είναι ανέφικτες λόγω υπερβολικών ταχυτήτων ροής.
• Προστατεύουν, εξασφαλίζουν και αναδεικνύουν τα παλιά γεφύρια (Αζιζ-Αγά κ.ά.) αλλά και συνδυάζονται με προσπελάσεις και τουριστικά μονοπάτια.
• Τα προτεινόμενα έργα ως συνεχούς ροής, είναι αθάνατα (αειφόρου ανάπτυξης) σε αντίθεση με τα μεγάλα φράγματα των οποίων η ηλικία περιορίζεται μέχρι την επίχωση των αντίστοιχων τεχνητών λιμνών οπότε μεταβάλλονται και αυτά σε συνεχούς ροής αφού όμως έχουν πραγματοποιηθεί βαριές και μη ανατάξιμες κατασκευές.
• Δεν υπάρχει κίνδυνος διάρρηξης και σχετικών καταστροφών από σεισμούς σε αντίθεση με την ευαισθησία που παρουσιάζουν τα μεγάλα φράγματα σε μία σεισμογενή περιοχή όπως η Χώρα μας.

β) Ωφέλειες

Και ενώ η προτεινόμενη επέμβαση δεν παρουσιάζει, όπως αναπτύχθηκε ανωτέρω, κανένα από τα μειονεκτήματα των Μεγάλων έργων – φραγμάτων ούτε άλλα σοβαρά προβλήματα παρέχει τεράστια οφέλη για την εθνική και τοπική οικονομία και κοινωνία μεταξύ των οποίων:

• Τεράστια παραγωγική επένδυση εκτιμώμενη σε 200εκ.€ για μία από τις φτωχότερες περιοχές της Χώρας και της Ευρώπης.
• Παραγωγή ενέργειας της τάξης των 460 Gwh/χρόνο (δηλαδή για 40.000 νοικοκυριά!) που αποτελεί αξιόλογη συμβολή στο ενεργειακό πρόβλημα της Χώρας αλλά το σημαντικότερο σοβαρότατη αύξηση της ενέργειας από ΑΠΕ, στόχος επιδιωκόμενος ζωηρά από το ελληνικό κράτος το οποίο φιλοδοξεί να εξασφαλίσει μέχρι το 2030 τα 80% της καταναλισκόμενης ετησίως ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ έναντι του σημερινού πενιχρού ποσοστού του 30%.
• Ειδικότερα για τη Δυτική Μακεδονία που είναι ακόμα μέχρι σήμερα ο ενεργειακός προμηθευτής της Χώρας και μάλιστα με τον υπό κατάργηση ρυπογόνο λιγνίτη (κλιματική αλλαγή).
• Σημαντικότατη οικονομική ενίσχυση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) της περιοχής η οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση μπορεί να φτάσει το εξαιρετικά υψηλό ποσό των 1,24 εκ. €/χρόνο (3% επί των ακαθαρίστων ήτοι 460×0,09×0,03=1,24εκ. €) αποφασιστικής σημασίας για τους φτωχούς προϋπολογισμούς τους. Προστίθεται ότι με το νέο νόμο περί ΑΠΕ το 1/3 του ανωτέρω ποσού θα αφαιρείται από τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος των κατοίκων των όμορων περιοχών
• Εξασφάλιση, κατόπιν συμφωνίας με τις επενδύτριες εταιρείες και σε ευρεία παραποτάμια περιοχή πάνω από 60 θέσεων (21 έργα Χ3 άτομα) μόνιμης εργασίας αποφασιστικής σημασίας για τη συμβολή στη βελτίωση του οξύτατου δημογραφικού προβλήματος των αντίστοιχων οικισμών κυρίως κατά τη χειμερινή περίοδο που σχεδόν ερημώνονται, πέρα βέβαια από τις πολλές εκατοντάδες εργατοημέρες για τη συντήρηση και πολλές χιλιάδες κατά το στάδιο της κατασκευής καθώς επίσης και συμβολή σε οικοτουριστικά έργα της περιοχής όπως η στατική εξασφάλιση και η αναγκαία αποκατάσταση παλαιών γεφυριών, η εξασφάλιση βατότητας και εξοπλισμού μονοπατιών και η δημιουργία νέων, η διαμόρφωση και εξοπλισμός χώρων αναψυχής και παρατηρητηρίων σε θέσεις που προσφέρονται εκατέρωθεν του ποταμού, οργάνωση κανονικού εμπλουτισμού του ποταμού με κατάλληλη ιχθυοπανίδα αλλά και αστυνόμευση λαθραλιείας ώστε να αποτελέσει και το σπορ του ψαρέματος πόλο έλξης τουριστικού ρεύματος κλπ.

3. Συμπεράσμα

Για όλους τους ανωτέρω λόγους και του ειδικότερου ότι η ηλεκτρική ενέργεια των υπόψη έργων καλύπτει τα κενά των άλλων ΑΠΕ (όταν δεν υπάρχει ούτε ήλιος ούτε αέρας), κρίνεται σκόπιμο και αναγκαίο τα έργα αυτά να ενταχθούν κατά προτεραιότητα στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με μία επιχορήγηση της τάξης των 30-40% ώστε να υλοποιηθούν στη διάρκεια του προγράμματος (μέχρι το 2030) συμβάλλοντας αποφασιστικά, πέραν των άλλων, στην επάρκεια της Χώρας σε καθαρή πλέον ηλεκτρική ενέργεια εντάσσοντας την Πατρίδα μας πρώτη ή μεταξύ των πρώτων στη λεγόμενη πράσινη επανάσταση.

Αθανάσιος Ν. Ντάσκας Πολιτικός Μηχανικός – Περιβαλλοντολόγος Υδραυλικός Μηχανικός και Υδρολόγος των Πολυτεχνείου και Πανεπιστημίου Grenoble

Αμφιτρίτης 30-30, Αθήνα 11334

Τηλ. 2108614696 – 6972256145