Οι Ελληνικές δυνάμεις που βρίσκονταν στην Ορεινή Περιοχή της Πίνδου το πρωί Της 28ης Οκτωβρίου 1940 ήταν μόνο το Αποσπάσμα Πίνδου συνολικής δυνάμεως 2000 περίπου αντρών.

Έναντι του Αποσπάσματος βρισκόταν η 3η Μεραρχία Αλπινιστών “Τζούλια“, αναπτυγμένη στην περιοχή Ερσέκα και Λεσκοβίκι, που ήταν επίλεκτος Σχηματισμός δυνάμεως 10.800 αντρών. Αποστολή της ήταν να κινηθεί δια μέσου των ορεινών διαβάσεων Σταυρός-Φούρκα-Σαμαρίνα-Βωβούσα-Μέτσοβο και δυτικά Σμόλικα-Δίστρατο-Βωβούσα-Μέτσοβο,
να φθάσει στο Μέτσοβο και να αποκόψει την οδό διαφυγής προς τα ανατολικά των ελληνικών δυνάμεων της Ηπείρου.

Η Ιταλική Επίθεση στην Πίνδο εκδηλώθηκε στις 0500 της 28ης Οκτωβρίου 194Ο. Οι δυνάμεις που επιτεθήκαν ήταν κατά πολύ υπέρτερες των ελληνικών και διέθεταν σοβαρή υποστήριξη σε πυροβολικό και βαρείς όλμους. Τα αμυνόμενα ελληνικά τμήματα, αφού αντέταξαν με πείσμα αντίσταση,  υποχρεωθήκαν τις απογευματινές ώρες να συμπτυχθούν από τις προωθημένες Θέσεις τους.

Στο μεταξύ ο Διοικητής του Αποσπάσματος Συνταγματάρχης Δαβάκης Κων/νος προώθησε τις λίγες ενισχύσεις που έφτασαν στο Επταχώρι, ενώ γέροντες γυναίκες και παιδιά της περιοχής εργάστηκαν επί ημέρες με ηρωισμό κα αυτοθυσία μεταφέροντας πυρομαχικά και εφόδια μέχρι της πρώτη γραμμή του μετώπου και διακομίζοντας τραυματίες κάτω από δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Το ΤΣΔΜ, για την αντιμετωπίσει της καταστάσεως που δημιουργήθηκε στον τομέα της Πίνδου, προώθησε διάφορες μονάδες και διέταξε την Ιη Μεραρχία Πεζικού η οποία διατέθηκε από τις 28 Οκτωβρίου, υστέρα από διαταγή του Γενικού Στρατηγείου στον τομέα της Πίνδου, να προωθηθεί εντός της 29ης Οκτωβρίου στο Επταχώρι που ήταν έδρα του Απσσπάσματος τομέα της Πίνδου με αποστολή την άμυνα.

Το πρωί της 29ης Οκτωβρίου αι Ιταλοί συνέχισαν την επίθεσή τούς κατά του τομέα της Πίνδου με ιδιαίτερη σφοδρότητα στο κέντρο και τα αριστερό και κατέλαβαν νέες Θέσεις. Από το πρωί της 30ης Οκτωβρίου επανέλαβαν την επίθεσή τους κατά του κεντρικού και του αριστερού υπατομέα του Απασπάσματος Πίνδου διοικητές των οποίων κατέβαλαν κάθε δυνατή προσπάθεια ανασυγκροτήσουν τα τμήματά τούς και να συγκροτήσουν τον εχθρό για όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο.

Ο Διοικητής του Αποσπάσματος, ύστερα από διήμερο σκληρό αγώνα αποφάσισε ν` αποσύρει τα τμήματά του πίσω από τη γραμμή Σαμαρίνα –Κούτσουρο- Τσούκα, την οποία είχαν επανδρώσει στο μεταξύ οι ενισχύσεις που είχαν ήδη διατεθεί στον τομέα Πίνδου.

Στις 16`00 της 30ης Οκτωβρίου έφτασε στο Επταχώρι  ο Διοικητής της  Μεραρχίας υποστράτηγος Βραχνός Βασίλειος, με τμήμα του Επιτελείου του και ανέλαβε τη διοίκηση των δυνάμεων του τομέα Πίνδου.

Το Απόσπασμα Πίνδου που δέχτηκε την πίεση ολόκληρης της Μεραρχίας  “Τζούλια“, διεξήγαγε επί διήμερο, κάτω από πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες, σκληρό και άνισο αγώνα και απέδωσε ό,τι ανθρώπινως ήταν δυνατό. `Η παραπέρα εξέλιξη της καταστάσεως περιερχόταν πλέον στα χέρια των ανωτέρων του κλιμακίων.

Το υπόλοιπο της 30ης και 31ης Οκτωβρίου διατέθηκαν από την Ιη Μεραρχία για την ανασυγκρότηση των τμημάτων. Στο ίδιο διάστημα οι Ιταλοί συνέχισαν την επιθετική τους προσπάθεια και το βράδυ της 31ης Οκτωβρίου κατείχαν τη γενική γραμμή Μάλιστα-Φούρκα-Ταμπούρι-Κάντζικο-Λυκαρράχη-Αετομηλίτσα-Γράμμος. `Ετσι κατόρθωσαν να δημιουργήσουν μεταξύ των ορέων Σμόλικας και Γράμμος και στο όριο μεταξύ της VIII Μεραρχίας και IΧ Μεραρχίας Θύλακα επικίνδυνο για την όλη ελληνική αμυντική διάταξη .

Η παραπάνω δυσμενής εξέλιξη της καταστάσεως στον τομέα της Πίνδου ανησύχησε το ελληνικά Γενικό Στρατηγείο, το οποίο αποφάσισε την απαγόρευση κατ`αρχήν των κυρίων διαβάσεων της Πίνδου προς τη Νεάπολη, τα Γρεβενά και το Μέτσοβο και στη συνεχεία την εκτόξευση αντεπιθέσεως για την απώθηση του εισβολέα. Για την υλοποίηση της αποφάσεώς του αυτής προέβη σε διάφορες ενέργειες μεταξύ των οποίων και στις εξής: Ανέθεσε από τις 31 Οκτωβρίου τη διεύθυνση των επιχειρήσεων το τομέα της Πίνδου στο Β` Σώμα Στρατού με αποστολή να εξασφαλίσει τη σταθεροποίηση του μετώπου, να εμποδίσει την παραπέρα διεύρυνση του εχθρικού Θύλακα και στη συνέχεια να προπαρασκευάσει και εκτελέσει επιθετικές ενέργειες.  Γιαυτό το Β` Σώμα Στρατού ενισχύθηκε και με την Ταξιαρχία Ιππικού με διοικητή το Συνταγματάρχη Ιππικού Δημάρατο Σωκράτη, η oπoια μετακινούνταν από τη Νεάπολη προς τα Γρεβενά και η απειλή από τα νώτα των εχθρικών δυνάμεων που κατευθύνονταν προς Δοτσικό.

Στις 0730 της 1^ης Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η ελληνική αντεπίθεση όπως είχε αποφασισθεί και σχεδιασθεί κατά την προηγούμενη ημέρα από την 1η Μεραρχία και η οποία απέβλεπε στην κατάληψη της γραμμής Γύφτισσα – Οξυά, για την προσβολή του αριστερού των Ιταλικών δυνάμεων  που ενεργούσαν προς τη Σαμαρίνα. Ύστερα από σκληρό αγώνα μέχρι τις βραδινές ώρες καταλήφθηκαν τα χωριά Κάντζικο και Λυκορράχη και συνελήφθησαν 222 Ιταλοί αιχμάλωτοι. Την ίδια ημέρα καταλήφθηκε από την V Ταξιαρχία (που εισήλθε στον αγώνα στις 30 Οκτωβρίου) η διάβαση Αρρένας , ενώ τα πρώτα τμήματα της Ταξιαρχίας Ιππικού έφθασαν στο Δούτσικο και κατέλαβαν το ύψωμα Σκούρτζα και τον αυχένα προς το ύψωμα Αννίτσα.

Η επιθετική ενέργεια της Ιης Μεραρχίας βελτίωσε την όλη μορφή της κρίσιμης καταστάσεως που είχε δημιουργηθεί στον τομέα της Πίνδου και αναπτέρωσε το ηθικό των αντρών. Παράλληλα με την άφιξη νέων τμημάτων  σταθεροποιήθηκε σχετικό το μέτωπο .

Η Μεραρχία Αλπινιστών αδιαφορώντας για την έλλειψη επαρκούς καλύψεως του αριστερού της πλευρού, συνέχισε την ταχεία προέλασή της προς τα νότια.

Τις πρωινές ώρες της 2^ης Νοεμβρίου κατέλαβε το χωριό Σαμαρίνα και τις απογευματινές ώρες της ίδιας ημέρας το χωριό Δίστρατο, όπου και εγκαταστάθηκε η Διοίκηση της Μεραρχίας.

Στις 3 Νοεμβρίου προωθημένα τμήματά της έφτασαν στο χωριό Βωβούσα, σε επαφή με το συμπτυσσόμενο στην κατεύθυνση αυτή ελληνικό λόχο. Όμως οι ενέργειες της αυτές την έφεραν σε λίγο σε πολύ επικίνδυνη κατάσταση.

Πράγματι στις 2 και 3 Νοεμβρίου η Ιη Μεραρχία συνεχίζοντας την επιθετική της προσπάθεια κατέλαβε ύστερα από σκληρό αγώνα το ύψωμα Ταμπούρι και χωριό Φούρκα, αποκόπτοντας έτσι τα Ιταλικά τμήματα που είχαν προελάσει νότια από αυτά.

Από τις 3 Νοεμβρίου, με την τμηματική είσοδο τnς Μεραρχίας Ιππικού στον αγώνα στο νότιο τμήμα του τομέα Πίνδου ο θύλακας που είχε σχηματισθεί άρχισε να περισφίγγετε από παντού και οι δυνάμεις που είχαν διεισδύσει στις περιοχές Σαμαρίνα-Δίστρατο και Βουβούσα κινδύνευαν να αιχμαλωτισθούν.

Τις απογευματινές ώρες της 3ης Νοεμβρίου η Ταξιαρχία ιππικού, κατέλαβε τη Σαμαρίνα.

Ενώ την επομένη η Μεραρχία ιππικού κατέλαβε Βωβούσα.

Στις 5 και 6 Νοεμβρίου η ελληνική επίθεση συνεχίστηκε ορμητική σε όλες τις κατευθύνσεις . Η Μεραρχία Αλπινιστών, που κατείχε το Δίστρατο και τις νοτιοδυτικές υπώρειες του όρους Σμόλικα, παραιτήθηκε από την επιθετική της προσπάθεια και άρχισε να υποχωρεί.
Για ενίσχυση της κινήθηκε εσπευσμένα ένα σύνταγμα πεζικού της 47ης Μεραρχίας “Μαπάρι “ , για την κάλυψη της κοιλάδας Σαρανταπόρου στο ύψος του χωριού Πουρνιά και την εξασφάλιση των διαβάσεων του Σμόλικα.

Η τύχη όμως της Μεραρχίας “Τζαύλια“ είχε ήδη κριθεί από τις 6 Νοεμβρίου άρχισε να συμπτύσσεται διά μέσου της κοιλάδας του Αώου.

Έτσι τη νύχτα 6/7 Νοεμβρίου τα ιταλικά τμήματα της περιοχής του χωριού Δίστρατο υποχώρησαν προς το χωριό Άρματα, ενώ η Διοίκηση της Μεραρχίας συμπτύχθηκε προς το χωριό Ελεύθερο.

Στις 8 Νοεμβρίου η Ταξιαρχία Ιππικού κατέλαβε το Δίατρατο. Μετά μία περίπου ώρα εισήλθαν στο χωριό και τα τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού, που κινούνταν από τη Βωβούσα. Η Ιη Μεραρχία κατέλαβε τα υψώματα Κλέφτης και Νταλιάπολη καθώς και το χωριά Πουρνιά και υποχρέωσε τους Ιταλούς να περιοριστούν στην κορυφή του Σμάλικα, ενώ η V Ταξιαρχία κατέλαβε το ύψωμα Σταυρός επί του Γράμμου και συνέχισε να κινείται προς τη μεθόριο

Την 9η Νοεμβρίου τα ελληνικά τμήματα συνέχισαν την πίεσή τους κατά των Ιταλών και την επόμενη 10 Νοεμβρίου ελληνικά τμήματα της Ιης Μεραρχίας Πεζικού και της Μεραρχίας Ιππικού, που ενεργούσαν για την κάλυψη της διαβάσεως Σούνιτσα, συναντηθήκαν με φάλαγγα του 8ου Συντάματος Αλπινιστών την οποία κατόρθωσαν να διαλύσουν.

Από τις 11 Νοεμβρίου αι ελληνικές δυνάμεις Πίνδου, εκτός από την Ταξιαρχία Ιππικού που είχε συγκεντρωθεί στη Σαμαρίνα και το Δίστρατο για ανασυγκρότηση, συνέχισαν την προέλαση τους και τα βράδυ της 13ης Νοεμβρίου κατέλαβαν τις κυρίες συνοριακές διαβάσεις σε ολόκληρη τη ζώνη ταυ ταμέα Πίνδου, εκτός από την περιοχή Κόνιτσας η οπαία κατείχεται από το μεγαλύτερο μέρας της 47ης Μεραρχίας “Μπάρι“, που κάλυπτε τη διέλευση των υπολειμμάτων της Μεραρχίας Αλπινιστών.

.

Έτσι στις 13 Νοεμβρίου η μάχη της Πίνδου είχε λήξει με τη συντριβή της Μεραρχίας Αλπινιστών και τη νίκη των ελληνικών όπλων.

Στη σπουδαία αυτή νίκη έχουν συμμετοχή ολοι οι ελληνικοί σχηματισμοί και μανάδες που έλαβαν μέρας στη μάχη, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και η Ταξιαρχία Ιππικού με Διοικητή τον τότε Συνταγματάρχη Δημάρατο Σωκράτη. Για όλους αξίζει κάθε τιμή. Μεγάλη βεβαίως υπήρξε και η συμβολή των κατοίκων της περιόχής, αντρών και γυναικών, που βοηθήσαν μαχόμενα τμήματα με αυταπάρνηση.

Πηγή: αρχεία ΓΕΣ/ΔΙΣ.