«Κάθε άνθρωπος φέρει μέσα του δέσμη αξιολογικών ροπών, εμφύτων δηλαδή προδιαθέσεων προς πραγματοποίηση αξιών και ιδανικών αιτημάτων. Η πιο βασική και θεμελιώδης ροπή κατευθύνεται προς το απόλυτο, το θείο. Στην έμφυτη ακριβώς αυτή ροπή αντιστοιχεί το φαινόμενο της θρησκείας, που είναι ένα κύριο στοιχείο πολιτισμού και μια πρωταρχική μορφή του πνευματικού μας βίου».

Θρησκεία είναι η σχέση της ψυχής προς το Θεό. Είναι ο εσωτερικός σύνδεσμος και η κοινωνία του ανθρώπου προς το απόλυτο, με την οποία διασώζεται η πνευματική και οντολογική υπόσταση του ανθρώπου. Η θρησκεία δεν είναι διανοητικό λειτούργημα, αλλά βίωμα και ζωή. Αυτή εκκολάπτει τα πιο εκλεκτά σπέρματα της ψυχής και κάνει τους ανθρώπους δημιουργικούς. Αποτέλεσμα της ψυχής που θρησκεύεται είναι η λατρεία.

Λατρεία είναι το ξεχείλισμα της ψυχής που αληθινά θρησκεύεται. Ο άνθρωπος όμως ως υλικοπνευματικό ον αισθάνεται την ανάγκη όλα τα θρησκευτικά “ενεργήματα” να τα εξωτερικεύσει (πίστη, ευλάβεια, αγάπη, αφοσίωση στο Θεό). Αυτή η έκφραση της λατρευτικής διάθεσης γέννησε την αισθητή μορφή της λατρείας. Γι’ αυτό η Εκκλησία, ως σώμα Χριστού, που είναι ο παρατεινόμενος Χριστός στη γη, στους αιώνες, για χάρη των πιστών οργάνωσε τη λατρευτική ζωή δημιουργώντας το τελετουργικό της λατρείας, ης λεγόμενες λειτουργίες.

Η Σωτηριολογική και κοινωνική σημασία της λατρευτικής ζωής είναι σημαντική γιατί: κάτω από τη σκέπη του Θείου βλέμματος, του φωτισμού του Αγίου Πνεύματος, της Θείας Χάριτος, του Τριαδικού Θεού, του Χριστοκεντρικού  χαρακτήρος των Ιερών Ύμνων, των Θείων Λόγων, των λειτουργών των Μυστηρίων, το φυσικό συναντά το υπερφυσικό, το ανθρώπινο το Θείο. Το χάσμα ανάμεσα στο χρόνο και το αιώνιο γεφυρώνεται, τα επίγεια συναντώνται με τα επουράνια: “Τα ουράνια συναγάλλεται τη γη… τα επίγεια συγχορεύει ουρανοίς”.

Οι εν πνεύματι  κατ αλήθεια λάτρεις βιώνουν στιγμές πνευματικής και ψυχικής ανάτασης, αλλά και στιγμές ψυχικής συντριβής και μετανοίας, κάθαρσης και πνευματικής τελειοποίησης. Εδώ συναντιέται το ανθρώπινο θέλημα και η Θεία Χάρη και ο λάτρης βιώνει την απόλυτη αγάπη, όπου πληρούται η Θεία Χάρη. Ό, τι είναι ξένο προς την αγάπη αποβάλλεται, μίση και πάθη εξοστρακίζονται, αντιθέσεις αμβλύνονται, γέφυρες και δίαυλοι επικοινωνίας ανάμεσα στους πιστούς στήνονται και κραδασμοί της ζωής απορροφώνται. Με τη μέθεξη στο Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας οι πιστοί ζουν την παρουσία του Θεανθρώπου Χριστού και ενώνονται μ’ αυτόν. Βιώνουν στιγμές προπτωτικής κατάστασης και αποκτούν ότι απώλεσαν με την αμαρτία. Γίνονται ομόψυχοι, σύναιμοι, ομοτράπεζοι και χριστοφόροι. Κάθε εγκόσμια ταυτότητα αποβάλλεται, όλοι συναδελφώνονται και ένα όνομα κυριαρχεί “αδελφός”. Τα αντίθετα εναρμονίζονται και το ατομικό συναιρείται μέσα στο γενικό, μέσα στη συλλογική, άδολη συνύπαρξη των πιστών. Γενικά στο αμόνι της κοινής προσευχής σφυρηλατείται η ενότητα των πιστών “ίνα πάντες εν ώσιν”. Η ψυχή των πιστών ηρεμεί, γαληνεύει, όλα γύρω ηρεμούν και γαληνεύουν γιατί βρίσκονται κοντά στην απόλυτη αγάπη, κοντά στην απόλυτη ασφάλεια, στον Τριαδικό Θεό.

Στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία οι κυριότερες λειτουργίες που μέχρι σήμερα είναι σε χρήση είναι: 1 .Του Ιακώβου, που τελείται μία φορά το χρόνο, στις 23 Οκτωβρίου.

2.Του         Μ. Βασιλείου, που τελείται δέκα φορές το χρόνο: την 1η Ιανουαρίου, την Παραμονή Χριστουγέννων και Θεοφανείων, τις πέντε πρώτες Κυριακές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, τη Μ. Πέμπτη και το Μ. Σάββατο

3.Του         Ιωάννου του Χρυσοστόμου, που είναι πιο σύντομη από τις προηγούμενες και τελείται κάθε Κυριακή και μεγάλη γιορτή.

4.Η    λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων. Αυτή τελείται κάθε Τετάρτη και Παρασκευή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και τη Δευτέρα, Τρίτη και Τετάρτη της Μεγάλης Εβδομάδος. Ονομάζεται λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων, γιατί κατά τη λειτουργία αυτή τα Τίμια Δώρα που προσφέρονται για Κοινωνία στους πιστούς έχουν αγιαστεί την περασμένη Κυριακή.

Η Εκκλησία μας, για πρακτικούς λόγους, φυλάσσει στο αρτοφόριο μόνο άρτον εμβαπτισμένο σε αγιασμένο οίνο. Λόγοι καθιέρωσης της λειτουργίας αυτής 1.0 πένθιμος χαρακτήρας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, εξαιτίας του οποίου οι Χριστιανοί δεν τολμούσαν να τελέσουν πομπώδη και πανηγυρική λειτουργία.

2. Το γεγονός ότι οι Χριστιανοί κατά τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους κοινωνούσαν καθημερινά, “καθ’ημέραν τε προς καρτερούντες ομοθυμαδόν εν τω ιερώ, κλώντες τε κατ’ οίκον άρτον, μετελάμβανον τροφής εν αγαλλιάσει” (Πράξ. 2,46). Αργότερα, όταν οργανώθηκε η λατρευτική ζωή της Εκκλησίας, περιορίστηκε και η τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας.

3. Πρακτικοί και τεχνικοί λόγοι, όταν δηλαδή κατά τα μέσα της εβδομάδας κάποιος άρρωστος έχει ανάγκη Θείας Κοινωνίας.

Συγγραφέας: Παραμένει άγνωστος. Τα χειρόγραφα την αποδίδουν ή στον Επιφάνειο, Επίσκοπο Κύπρου ή στο Γερμανό Κων/πόλεως ή στον Πάπα Γρηγόριο τον Μεγάλο. Δομή. «Η λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων παρουσιάζει δύο πόλους. ‘Αφενός μεν εμφανίζεται ως Μυστέριουμ Τρεμέντουμ, σαν φρικτό μυστήριο, που δημιουργεί Ιερή φρίκη, ευλαβικό δέος και σεβασμό. Αφετέρου δε εμφανίζεται κατά παράδοξη αντίθεση ως Μυστέριουμ Φασκινόσουμ, δηλαδή σαν γοητευτική λειτουργία που θέλγει και σαγηνεύει, που δημιουργεί έξαρση και γεμίζει την ψυχή με μακαριότητα (R. Otto, Το Θείο εν τω θρησκευτικό βιώματι).»

Εκφράζει ένα καθαρό χριστοκεντρικό μυστικισμό, που αναζωογονεί και αναφλέγει όλους τους ευγενείς πόθους της ψυχής μας. Η συνάντηση του κόσμου και του ανθρώπου με το Θεό, η πανενότητα στη λειτουργία αυτή γίνεται όχι γενικά αλλά με συγκεκριμένο τρόπο και μέσα στη φυσική πραγματικότητα. Μάλιστα σε τέτοιο σημείο που η ουράνια πραγματικότητα ενώνεται με την επίγεια και συλλατρεύουν το Δημιουργό: “Νυν αι δυνάμεις των ουρανών συν ημίν αοράτους λατρεύουσιν”. Κάθε διχοτόμηση του κόσμου σε ενδοκόσμια και υπερκόσμια περιοχή αποκλείεται από το όραμα της λειτουργικής μυσταγωγίας, γιατί η διχοτόμηση διασπά την πανενότητα, απομακρύνει το πλάσμα από τον πλάστη και φέρει δυστυχία. “Ιδού θυσία μυστική τελειωμένη δορυφορείται”.

Ο Θεός παύει να είναι επέκεινα της φύσης και αναγγέλλει την παρουσία του ανάμεσά μας στο πρόσωπο του Χριστού. Εδώ το πεπερασμένο με το άπειρο μπαίνουν σε μι”, ελεύθερη σχέση αναμεταξύ τους. Βαθύτερη σχέση του Δημιουργού με το πλάσμα Του από αυτήν εδώ δεν υπάρχει, να πάθει δηλαδή ο πλάστης, να θυσιαστεί για τη λύτρωση και αναγέννηση του πλάσματος του.

“Κατευθυνθήτω η προσευχή μου ως θυμίαμα”. Μας καλεί σε μια κατακόρυφη ανύψωση και διάνοιξη της καρδιάς μας αλλά και σε οριζόντια επέκταση της αγάπης προς τον πλησίον. Μας καλεί να διασκελίσουμε τα στενό όρια που μας κρατάει δέσμιους η αμαρτία και να συναντήσουμε το μοναδικό συγγενή μας, το Θεό. “Σοφία Ορθή” μας καλεί σε μια συνεχή ανάταση της ψυχής και λογίκευση της διάνοιάς μας. Ιδιαίτερα στην εποχή μας που τα φτερά του στοχασμού και της ψυχικής ανάτασης έχουν πολτοποιηθεί από τα γρανάζια της τεχνολογίας η λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων έχει ιδιαίτερη σημασία. Δίνει την ευκαιρία στον άνθρωπο να γνωρίσει και να αναγνωρίσει τον εαυτό του εν Θεώ. Γιατί εκεί μέσα είναι το αιώνιο ρίζωμά του που τον καλεί να κάνει μια νοητική και ψυχική ενδοσκόπηση, για να γνωρίσει τη φύση του και να ανακαλύψει το Μεγάλο σκοπό του.

Η βουβή προέλαση των Τιμίων Δώρων κατά τη μεγάλη είσοδο και ο γενικά πένθιμος χαρακτήρας της λειτουργίας αυτής, στέλνει στον άνθρωπο ένα μήνυμα: πως τότε σώζεται, όταν εσωτερικευθεί, όταν αλλάξει εσωτερικά, πως η σωτηρία και η προκοπή του είναι υπόθεση όχι των λάμψεων και των θορύβων γενικά αλλά της θυσίας, πως υποφέρει γιατί βάζει μικρούς σκοπούς στη ζωή, ενώ ένας είναι ο μεγάλος σκοπός του: να συνειδητοποιήσει την πλάνη του, να συλλάβει την πνευματικότητά του και να επιστρέψει: “να βρει το δρόμο προς τη Δαμασκό και σαν τον Παύλο να γυρίσει με τη φλόγα της πίστης και τη δάδα του Αποστόλου στο χέρι. Γιατί ένα είναι το σύνθημα του λυτρωμού κατά τον Θεάνθρωπο: αυταπάρνηση, ταπείνωση αγάπη” (Σ. Μελάς).

Βιβλιογραφία

1 .Θρησκευτική και ηθική εγκυκλοπαίδεια, κεφ. Θρησκεία -Λατρεία, λειτουργία Προηγιασμένων, Θρησκευτ. Βίωμα (Ε. Θεοδώρου)

2.Η    Μυστική Θεολογία της Ανατολικής Εκκλησίας (Υ. Losski)

3.Φιλοσοφικά      και Χριστιανικά Μελετήματα (Ιω. Θεοδωρακόπουλου)