Οι εικοσάχρονοι είναι σαν να προσπαθούν να πουν “Εμείς τώρα θα φτιάξουμε τον κόσμο”. Πότε θα τον φτιάξουν; Γιατί έχουν ήδη ενηλικιωθεί». 

Το παραπάνω δεν μας το είπε κάποιος γονιός ή παππούς –«boomer», όπως θα λέγαμε εν συντομία– κάποιου εικοσάχρονου, αλλά η Γαλάτεια που σε λίγο καιρό θα κλείσει τα 15. Πάει τρίτη Γυμνασίου και μαζί με τους συνομηλίκους της αποτελούν τους μεγαλύτερους εκπροσώπους της λεγόμενης γενιάς Α («generation alpha»).

Γενιά Α; Μα πού πήγε η γενιά Ζ; Η «generation Z» από ό,τι φαίνεται μεγάλωσε και τα ηνία πλέον ετοιμάζεται να πάρει η επόμενη αυτής, η Α, όλοι εκείνοι δηλαδή που γεννήθηκαν περίπου από το 2010 και μετά και πλέον μπαίνουν δειλά-δειλά στην εφηβεία.

Οι New York Times στις προβλέψεις τους για όσα αναμένεται να συμβούν το 2024 συμπεριέλαβαν και την «επέλαση» της γενιάς Α που, όπως φαίνεται και από τα παραπάνω λόγια της Γαλάτειας, πέρασε από το «Ok boomer» στο «Ok zoomer» με επιτακτικότητα. Εικονογράφηση: Loukia Kattis

Είναι η νεότερη γενιά που «κυκλοφορεί» αυτή τη στιγμή στο ίντερνετ (συγγνώμη γενιά Ζ), μέσα στο οποίο μεγάλωσε και στο οποίο έχει αρχίσει ήδη να αφήνει το δικό της αποτύπωμα. Οι New York Times στις προβλέψεις τους για όσα αναμένεται να συμβούν το 2024 συμπεριέλαβαν και την «επέλαση» της γενιάς Α που, όπως φαίνεται και από τα παραπάνω λόγια της Γαλάτειας, πέρασε από το «Ok boomer» στο «Ok zoomer» με επιτακτικότητα. Είναι ένα από τα πολλά χαρακτηριστικά της «γενιάς του τώρα».

Τα «iPad kids» γνωρίζουν τον κόσμο μέσα από το TikTok

Η γενιά Α έχει αποκτήσει και το προσωνύμιο «iPad kids» («παιδιά του iPad»). Είναι άλλωστε η πρώτη γενιά που έχει μεγαλώσει αμιγώς μπροστά σε κάποια οθόνη αφής. Η Γαλάτεια ήδη από το Δημοτικό και πριν ακόμη να αποκτήσει δικό της κινητό, είχε ένα τάμπλετ που μοιραζόταν με τη μητέρα της, κυρίως για να μπαίνει στο YouTube και να βλέπει ενίοτε και ταινίες.

Στην πέμπτη Δημοτικού απέκτησε προφίλ στο TikTok και ένα χρόνο αργότερα και στο Instagram, οπότε πλέον είχε και το δικό της smartphone. «Το TikTok είναι το δικό μας Facebook», λέει, «γιατί μόλις όλοι οι ενήλικες μπήκαν στο Facebook, όλα τα παιδιά έφυγαν και δεν ήξεραν σε ποια πλατφόρμα να απευθυνθούν. Και τότε βρέθηκε το TikTok». Το Instagram πάλι με τους φίλους της το χρησιμοποιεί κυρίως σαν Messenger, είναι στο TikTok όμως που τα παιδιά της ηλικίας της επικοινωνούν μέσω βίντεο και εκεί «βρίσκουν πράγματα».

Και ενώ το TikTok δεν είναι μόνο κτήμα της γενιάς Α, εκεί συμβαίνουν πράγματα για αυτήν που σε οποιονδήποτε μεγαλύτερο μάλλον φαίνονται «άγνωστη ύλη». Τόσο, που δεν είναι καν εύκολο σε πολλές περιπτώσεις να τα εξηγήσουμε. Οπως για παράδειγμα το «Skibidi Toilet» που ξεκίνησε από το YouTube για να περάσει στο TikTok και να γιγαντωθεί.
Είναι σαν meme της γενιάς Α στο οποίο ένα ανδρικό κεφάλι που βγαίνει μέσα από μια λεκάνη τουαλέτας εμφανίζεται σε διάφορα περιβάλλοντα, υπό το άκουσμα του «Dom Dom Yes Yes» του Biser King.

Υπάρχουν και εγχώρια, βέβαια, trends στο TikTok. Η Γαλάτεια αναφέρει την «πρόκληση» ανάμεσα σε σχολεία, που έχει πάρει πλέον πανελλήνιες διαστάσεις. Παιδιά, δηλαδή, από ένα σχολείο ή μια τάξη ανεβάζουν ένα βίντεο στο οποίο «προκαλούν» το επόμενο σχολείο ή τάξη να κάνουν το ίδιο και δημιουργείται έτσι ένα TikTok ντόμινο. Και φυσικά από εκεί ξεκινούν και πολλά fashion trends. Η μαθήτρια έχει παρατηρήσει τελευταία πως έχει αρχίσει να βλέπει παντού φιόγκους, σε αξεσουάρ, σε ρούχα, σε μαλλιά. Κάτι στο οποίο είχαν αδυναμία και οι «trendy», το αντίπαλο δέος των «emo», όπως θα θυμούνται οι μιλένιαλ από τη δική τους εφηβεία στα μέσα των ’00s. Μην πείτε πάντως σε αυτά τα παιδιά για vaping, για το οποίο τρελαίνεται η γενιά Ζ, γιατί θα σας απαντήσουν: «Μα καλά, ποιος κάνει vape το 2024;». 

Τo TikTok είναι για αυτές τις ηλικίες η πηγή για να μάθουν και πράγματα περασμένων δεκαετιών. Από εκεί ξέρουν τη μουσική των Rolling Stones, των Queen, των Mamas ‘n’ the Papas, από τα κομμάτια τους που ντύνουν διάφορα βίντεο. Από εκεί κιόλας εξοικειώνονται με την αισθητική κάθε δεκαετίας από ένα σχετικό trend (είναι το αγαπημένο της Γαλάτειας).

Καταναλώνοντας αυτό το περιεχόμενο, η έφηβη περνάει πολύ  χρόνο μπροστά στο κινητό. Παραδέχεται πως, αν μετά το σχολείο δεν έχει κάποια άλλη δραστηριότητα μπορεί να κάτσει και τρεις ώρες στο κινητό. 

«Σχέσεις στοργής» με το τάμπλετ 

Καμία εντύπωση δεν προκαλεί το παραπάνω, όταν μιλάμε για τη γενιά που «γεννήθηκε μέσα στην τεχνολογία», όπως θα υπογραμμίσει με τη σειρά της και η ψυχολόγος Γιούλη Μπαλίκου, που εργάζεται με αυτές τις ηλικίες στην Πρωτοβουλία για την Ψυχική Υγεία Παιδιών & Εφήβων. Πρόκειται για ένα πενταετές πρόγραμμα που υλοποιείται με την αποκλειστική στήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος [ΙΣΝ] στο πλαίσιο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Υγεία [ΔΠΥ] του ΙΣΝ, με τη συνεργασία του Child Mind Institute στη Νέα Υόρκη και με την υποστήριξη του ελληνικού Δημοσίου.

«Για αυτά τα παιδιά η πρώτη επαφή τους ήταν ουσιαστικά με το iPad και αυτό είναι ένα ζήτημα, τις συνέπειες του οποίου βλέπουμε αλλά ακόμη δεν μπορούμε να εντοπίσουμε με ακρίβεια». Εικονογράφηση: Loukia Kattis

Για να το εξηγήσει λίγο καλύτερα, επικαλείται τη θεωρία του «συναισθηματικού δεσμού», ο οποίος εν συντομία αφορά τον τρόπο που ένα παιδί αναπτύσσεται σε συνάρτηση με τις στενές του σχέσεις στη βρεφική ηλικία. «Για αυτά τα παιδιά η πρώτη επαφή τους ήταν ουσιαστικά με το iPad και αυτό είναι ένα ζήτημα, τις συνέπειες του οποίου βλέπουμε αλλά ακόμη δεν μπορούμε να εντοπίσουμε με ακρίβεια», συμπληρώνει. Η συνεχής έκθεση σε οθόνες είναι κάτι που επιφέρει «δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Ισως δεν είναι τυχαίο που λέγεται γενιά Α, είναι μια γενιά που ξεκινάει από την αρχή», καταλήγει η ψυχολόγος.

Η 15χρονη Γαλάτεια το παραδέχεται: δεν συγκεντρώνονται. Είναι σχεδόν αδύνατο για τα παιδιά της ηλικίας της να διαβάσουν ή να δουν μια ταινία χωρίς να πιάσουν το κινητό. Η ίδια μάλιστα στο παρελθόν δυσκολευόταν τόσο, που για να κάνει τα μαθήματά της έπρεπε να αφήσει το κινητό σε κάποιο άλλο δωμάτιο. Πλέον, όμως, έχει βρει μια καλύτερη ισορροπία. Και όλο αυτό έχει αντίκρισμα και στους βαθμούς: λίγα παιδιά παίρνουν πάνω από 16 εξαιτίας ακριβώς αυτής της συνεχούς απόσπασης προσοχής. Οπως θα πει πιο εμπεριστατωμένα η Γιούλη Μπαλίκου, «η τεχνολογία φέρνει συμπτώματά της ΔΕΠΥ χωρίς όμως να πρόκειται για ΔΕΠΥ: απροσεξία, έλλειψη συγκέντρωσης, δυσκολίες στον ύπνο».

Μια στρεσαρισμένη γενιά

Για να μην τα φορτώνουμε όλα στην τεχνολογία, «δεν μπορούμε να δούμε τα χαρακτηριστικά αυτών των παιδιών ξεχωριστά από αυτά των γονέων τους» θα πει η ψυχολόγος. Οι γονείς τους είναι οι μιλένιαλ, δηλαδή, η γενιά που πέρασε μία οικονομική κρίση με όλες τις ανασφάλειες και την αστάθεια που αυτό συνεπάγεται, ενώ είναι επίσης μια γενιά που δημιουργεί οικογένειες δύο ταχυτήτων. Πλέον, και οι δύο γονείς έχουν καριέρα και δουλεύουν πολλές ώρες –σε κάποιες περιπτώσεις μέσω τηλεργασίας, οπότε και η δουλειά «μπαίνει» μέσα στο σπίτι.

Οι μιλένιαλ είναι μια στρεσαρισμένη γενιά που παρουσιάζει τα περισσότερα ζητήματα ψυχικής υγείας. Η βαριά χρήση τεχνολογίας από τα παιδιά τους, τη γενιά Α, και το γεγονός ότι ζούμε σε μια περίοδο με πολλές αλλαγές (πανδημία, περιβαλλοντική κρίση, πόλεμοι, γρήγορες εναλλαγές) οδηγούν σε αύξηση των ζητημάτων ψυχικής υγείας και στα παιδιά που αυτή τη στιγμή βρίσκονται στην εφηβεία ή πριν από αυτή. Παρ’ όλα αυτά, η Γιούλη Μπαλίκου παρατηρεί πως είναι μια γενιά αρκετά πιο ευαισθητοποιημένη απέναντι στην ψυχική υγεία, χωρίς το στίγμα να έχει εκλείψει βέβαια πλήρως.

Γνώρισες από κοντά τους φίλους σου;

Η πανδημία πέτυχε τη γενιά Α στη μάλλον πιο κομβική της φάση: όταν ετοιμαζόταν να πάει σχολείο ή έστω να αλλάξει εκπαιδευτική βαθμίδα. Αλλαγές πολύ μεγάλες στη ζωή ενός παιδιού, που προκαλεί… «βραχυκυκλώματα» όταν τις περνά με τηλεκπαίδευση και χωρίς τη ζύμωση του διαλείμματος.

Η Γιούλη Μπαλίκου είχε τον εξής σουρεαλιστικό διάλογο με τον γιο της, όταν, αφού παρακολούθησε την πρώτη Δημοτικού με τηλεκπαίδευση, πήγε στο «πραγματικό» σχολείο απευθείας στη δευτέρα Δημοτικού: «Γνώρισες από κοντά τους φίλους σου;». «Οχι, μαμά, ήταν όλα καινούργια παιδάκια». Τα παιδάκια δεν ήταν πράγματι καινούργια, αλλά το παιδί δεν μπόρεσε να τα αναγνωρίσει γιατί φορούσαν μάσκες και δεν τα είχε δει ποτέ από κοντά.

Η Covid 19 πέτυχε τη Γαλάτεια στην πέμπτη Δημοτικού και όταν ξαναμπήκε σε σχολική αίθουσα ήταν πλέον σε αυτή της Α’ Γυμνασίου. Οπως λέει η ίδια, όλο αυτό συνεπαγόταν «τεράστια αμηχανία γιατί είναι ακριβώς η ηλικία που κάνεις φιλίες μόνος σου. Και πηγαίνοντας κατευθείαν στο Γυμνάσιο, δεν το είχαμε αναπτύξει όλο αυτό και δεν μας ήταν τόσο εύκολο. Το κινητό το επηρέασε αυτό γιατί είχαμε συνηθίσει οι φιλίες μας να είναι μέσω οθόνης και ακόμη είναι μέσω οθόνης».

Ολοι στην ηλικία της μιλούν εξάλλου κυρίως μέσα από μηνύματα. «Θα πούμε ένα γεια από κοντά, αλλά αν για παράδειγμα θέλουμε να ρωτήσουμε κάτι για τα μαθήματα, θα το κάνουμε με μηνύματα» τονίζει. Λογική που έχει περάσει και στον τρόπο που τα παιδιά αυτής της ηλικίας διαχειρίζονται και τα πρώτα τους σκιρτήματα: θα μιλήσουν αρχικά με το αγόρι ή το κορίτσι που τους ενδιαφέρει από τσατ, μετά ίσως πουν και κάτι στο προαύλιο του σχολείου, μετά θα συνεχίσουν να μιλάνε με μηνύματα, έως ότου κανονίσουν να βγουν ραντεβού. Βέβαια κάποια πράγματα παραμένουν παραδοσιακά: «Το αγόρι ακόμα πληρώνει στο πρώτο ραντεβού». 

Παρά τις δυσκολίες, τα παιδιά έχουν πολύ ισχυρούς προσαρμοστικούς μηχανισμούς και μια ανθεκτικότητα που οφείλουμε να ενισχύσουμε.

Η ψυχολόγος προτείνει να δούμε ωστόσο και τις δύο όψεις του νομίσματος, αφού η τεχνολογία ήταν ο μόνος τρόπος να κρατηθούν επαφές στη διάρκεια της πανδημίας. Παρ’ όλα αυτά η περίοδος του εγκλεισμού και των περιορισμών ενίσχυσε την απομόνωση και μετά το πέρας της: «Τα παιδιά έχουν μεγάλη δυσκολία να κοινωνικοποιηθούν, πλέον και στην από κοντά επικοινωνία χρησιμοποιούν εκφράσεις που χρησιμοποιούν στο διαδίκτυο. Χαιρετούν, δηλαδή, με συντομογραφία», λέει. Ομως, «παρά τις δυσκολίες μιας τέτοιας συνθήκης, τα παιδιά έχουν πολύ ισχυρούς προσαρμοστικούς μηχανισμούς και μια ανθεκτικότητα που οφείλουμε να ενισχύσουμε», προτείνει η Γ. Μπαλίκου.

Μια λέξη που χρησιμοποιούν οι σημερινοί έφηβοι είναι το «rizz» –λέξη της χρονιάς για το 2023 για τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις της Οξφόρδης. Εικονογράφηση: Loukia Kattis

Πέρα από τις συντομογραφίες, έχει τον δικό της κώδικα επικοινωνίας. Μια λέξη που χρησιμοποιούν οι σημερινοί έφηβοι είναι το «rizz» –λέξη της χρονιάς για το 2023 για τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις της Οξφόρδης. Προέρχεται από τη λέξη «charisma», δηλαδή «χάρισμα» και σε μια ελεύθερη απόδοση χρησιμοποιείται όταν θέλουμε να πούμε ότι ο άλλος «το ’χει». Αν πάλι δείτε κάπου τα αρχικά «FR», δεν θα αναφέρονται στη Γαλλία, αλλά για τη γενιά Α είναι ένας σύντομος τρόπος να πουν «For real» ή αλλιώς «Ναι, όντως».

Μαμά, πόσα likes πήρε η φωτογραφία μου;

Oσο και αν η τεχνολογία ενίοτε δαιμονοποιείται, χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό από τη γενιά Α. Και οι γονείς, όμως, αυτής της γενιάς επιδίδονται στο «sharenting», δηλαδή ποστάρουν φωτογραφίες των παιδιών τους στα social media, με το «φωτογραφικό άλμπουμ» αυτών των παιδιών σε πολλές περιπτώσεις να βρίσκεται εξ ολοκλήρου κάπου εκεί έξω online. Τα παιδιά όχι μόνο το αποδέχονται, αλλά το ενισχύουν. Η Γ. Μπαλίκου θυμάται να ακούει στους διαδρόμους ψυχιατρικής κλινικής που εργαζόταν ένα παιδί να ρωτάει τη μητέρα του: «Μαμά, πόσα likes πήρε η φωτογραφία μου;».

Είναι, λοιπόν και η γενιά «της γρήγορης επιβράβευσης». Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται και στο γεγονός ότι όλο και περισσότερα ζευγάρια κάνουν ένα μόνο παιδί. «Κάτι που σημαίνει ότι του παρέχουμε πολύ περισσότερα πράγματα, πολύ πιο γρήγορη κάλυψη των αναγκών, προσφέροντάς του ίσως έτσι μια εγωιστική και υπερβολική καλοπέραση», εξηγεί η ψυχολόγος για τα παιδιά που ακριβώς επειδή δεν έχουν μάθει να κοπιάζουν, «η ματαίωση σε αυτά είναι πιο έντονη».

Θεωρώ πως η γενιά μου θα ανοίξει τα μάτια της και θα αντιληφθεί τι γίνεται αλλά όχι και τελείως.

Με αρκετά αυτοκριτική διάθεση για τη γενιά της, η Γαλάτεια θα πει πως «τα έχουμε όλα στο πιάτο, δεν έχουμε συνηθίσει τον αληθινό πόνο της πραγματικότητας». Ακόμα δεν βλέπει τα άτομα της ηλικίας της να έχουν αναπτύξει τόσο ενδιαφέρον για το τι γίνεται στον κόσμο. Η πολιτική δεν τους τραβά τόσο το ενδιαφέρον εκτός από ένα πρόσωπο: «Στην πανδημία όλοι ξέραμε την Κεραμέως που απευθυνόταν σε εμάς, ήταν κάτι σαν την πρωθυπουργό μας». Ενα από τα μεγαλύτερα ζητήματα που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν θα είναι οι συνέπειες της περιβαλλοντικής κρίσης, παρ’ όλα αυτά, κάποια απ’ αυτά τα παιδιά θα ρίξουν και κανένα σκουπίδι κάτω. Και όσο και αν είναι η γενιά που γεννήθηκε την εποχή της μεγαλύτερης ορατότητας στα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας, ενίοτε τα αντιμετωπίζουν ελαφρά τη καρδία: «Το να ανήκεις στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα αντιμετωπιζόταν σαν trend πίσω στο 2020. Κάποιος έλεγε ότι ανήκει και ύστερα από δυο μήνες άλλαζε γνώμη. Και κάποιοι κουβαλούν ομοφοβία». 

Η Γιούλη Μπαλίκου εκτιμά πως, όπως και οι γενιές πριν από αυτή, η Α θα περάσει πολλά χρόνια στα θρανία πριν μπει στην αγορά εργασίας και άρα η ουσιαστική της ενηλικίωση μάλλον θα αργήσει να έρθει. 

Η Γαλάτεια πάντως, θα κλείσει με μια νότα συγκρατημένης ελπίδας: «Πιστεύω πως θα ωριμάσουμε και θα τα καταφέρουμε. Αλλά δεν νομίζω πως το μέλλον θα εξελιχθεί όπως το φανταζόμαστε τώρα. Θεωρώ πως η γενιά μου θα ανοίξει τα μάτια της και θα αντιληφθεί τι γίνεται αλλά όχι και τελείως». 

Πηγή: kathimerini.gr