Επικρατεί στην κοινή γνώμη η λανθασμένη άποψη ότι ο Βενιζέλος απέτυχε στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, γιατί δήθεν πήρε λιγότερες ψήφους. Η άποψη όμως αυτή είναι εντελώς λανθασμένη. Βέβαια παρά τα κάποια αρνητικά στοιχεία σε βάρος του για τα σφάλματά του, εντούτοις αυτός πήρε 7.125 ψήφους περισσότερες από τους αντιπάλους του. Συγκεκριμένα, αν και η Ηνωμένη Αντιπολίτευση πήρε 368.678 ψήφους, ενώ ο Βενιζέλος 375.803, δυστυχώς αυτός πήρε από τις 369 έδρες μόνον 118, ενώ οι αντίπαλοί του 251. Και αυτή η άνιση κατανομή οφείλεται καθαρά στο εκλογικό πλειοψηφικό σύστημα της ευρείας περιφέρειας. Έτσι από τις 40 τότε εκλογικές περιφέρειες μόνο στις 18 ψήφισαν οι περισσότεροι το Βενιζέλο. Εκτός από τους αντιβενιζελικούς–φιλοβασιλικούς και τους κομμουνιστές, εναντίον του συμπαρατάχθηκαν όλες οι αλλοεθνείς εθνοθρησκευτικές μειονότητες της Ελλάδας[1].

Έτσι στις εκλογές αυτές τον καταψήφισαν και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ήττα του αναλυτικά οι εξής: Οι Τουρκομουσουλμάνοι, οι Εβραίοι, οι Τσάμηδες (Αλβανοί μωαμεθανοί) της Ηπείρου και όσοι άλλοι Αλβανοί ζούσαν στην Ελλάδα. Επίσης δεν τον ψήφισαν οι Σέρβοι, οι Σλάβοι, ο Βούλγαροι, οι δεξιοί φιλοβασιλικοί, οι μεγάλοι γαιοκτήμονες (τσιφλικάδες της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας), οι βουλγαρόφιλοι και γερμανόφιλοι, καθώς και οι ρουμανίζοντες Βλάχοι της Πίνδου[2]. Οι Τούρκοι πανηγύριζαν για την ήττα του Βενιζέλου. Ο βουλευτής της επαρχίας Χατζήκιοϊ της Υποδιοίκησης της Αμάσειας στον Πόντο Αλή-Ριζάμπεης πανηγύριζε, φωνάζοντας δυνατά μπροστά σε Έλληνες: «ΓιασασίνΚωνσταντίν! Μεσελεγίκαζαντίκ (= Να μας ζήσει ο Κωνσταντίνος! Την υπόθεση την κερδίσαμε)»[3]. Για την κατανόηση των αποτελεσμάτων των εκλογών ας έχομε υπόψη μας ότι μόνο το 46% των κατοίκων της Μακεδονίας αποτελούνταν από Έλληνες, ενώ το υπόλοιπο 54% ήταν αλλοεθνείς. Ο υποψήφιος της φιλοβασιλικής παράταξης (Ηνωμένη Αντιπολίτευση) της Αττικής πήρε διπλάσιο αριθμό ψήφων από τον ίδιο το Βενιζέλο[4], ο οποίος δε βγήκε ούτε βουλευτής.

Οι μωαμεθανοί, που βρίσκονταν στα 1920 στην Ελλάδα, ανέρχονταν σε 525 χιλ. (κατ’ άλλους σε 585 χιλ.)[5]. Οι Βούλγαροι, που κατοικούσαν στην Ελλάδα, ανέρχονταν κι αυτοί γύρω στις 90.000, οι σλαβόφωνοι σε 77.000, οι μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας (κυρίως αλβανικής καταγωγής), οι λεγόμενοι Τσάμηδες, σε 2.000[6]. Δεν τον ψήφισαν και οι Κομμουνιστές, που ανέρχονταν τότε σε 100 χιλ..Κατά το μεγαλύτερο ποσοστό τους ήταν αντιβενιζελικοί[7]. Επίσης υπήρχαν και αρκετοί Εβραίοι. Και όλοι αυτοί καταψήφισαν το Βενιζέλο.

Ο Ελληνικός λαός, παρά το δημαγωγικό παραλήρημα της Αντιπολίτευσης με το επίκαιρο δόλωμά της, το οίκαδε, ότι τάχα θα σταματήσει τον πόλεμο και θα φέρει τους στρατευμένους στην πατρίδα στις οικογένειές τους, έδωσε περισσότερες ψήφους στο Βενιζέλο, αλλά με το εκλογικό σύστημα κέρδισαν οι αντίπαλοί του περισσότερες έδρες, 251 έναντι 118. Συγκεκριμένα ο Γούναρης στον προεκλογικό του λόγο υποσχόταν στους γονείς, των οποίων τα παιδιά βρίσκονταν σε μακροχρόνια στράτευση,: «Εμείς θα σας φέρομε πίσω τα παιδιά σας στην αγκαλιά σας…, να τα φιλήσετε, να τα αγκαλιάσετε, να τα χαϊδέψετε…». Αλλά αυτοί όχι μόνο δεν προχώρησαν στην αποστράτευση, αλλά κάλεσαν και άλλες ηλικίες (8 κλάσεις από την Ελλάδα και 11 από τους Έλληνες της Μ. Ασίας), με αποτέλεσμα από τους 90 χιλ. περίπου στρατευμένους στα 1920, το καλοκαίρι του 1921 κατά τη θερινή επίθεσή τους προς την Άγκυρα να τους αυξήσουν πάνω από 200.000 και τον επόμενο χρόνο να τους ανεβάσουν πάνω από 300 χιλ. Πάντως ο ελληνικός λαός παρά τη δελεαστική υπόσχεση των αντιβενιζελικών δεν παρασύρθηκε στην Ήπειρο, στη Θράκη, στο νομό Δράμας και στα νησιά Λέσβο, Χίο, Ύδρα και Σπέτσες. Σημειωτέο ότι στην Ανατ. Θράκη, που είχε ενωθεί τότε με την Ελλάδα, δε βρέθηκαν άτομα ούτε για να υποβάλουν υποψηφιότητα για βουλευτές στην Ηνωμένη Αντιπολίτευση[8].

Οι αντιβενιζελικοί σαν άλλοι εχθροί της Ελλάδας τόνιζαν: «Δεν τα θέλομε τα ιερά και τα όσια, που μας τάζει ο Βενιζέλος», ενώ οι Εβραίοι τραγουδούσαν: «Ελιά, ελιά και Κώτσο βασιλιά» και «βενιζελικό πράμα φαλιμέντο πράμα». Πανηγύριζαν, γιατί είχαν δανείσει χρήματα στον Κεμάλ και, αν τον έχανε τον πόλεμο αυτός, θα έχαναν και αυτοί τα χρήματά τους. Ιδιαίτερα εξωτερίκευαν τη μεγάλη χαρά τους οι Τούρκοι, φωταγωγώντας τα τζαμιά τους τη νύχτα[9]. Με τον ερχομό μάλιστα του βασιλιά Κωνσταντίνου στην Αθήνα οι φιλοβασιλικοί πανηγύριζαν για την επιστροφή του, ενώ οι πρίγκιπες στην αρχή της οδού Σταδίου στην Αθήνα καμάρωναν από τα μπαλκόνια τους τούς διαδηλωτές, που φώναζαν: «Δεν θέλομε Σμύρνη, δεν θέλομε Θράκη»[10]. Από την άλλη οι Έλληνες της Ιωνίας (δυτικά παράλια της Μ. Ασίας) θρηνούσαν, σιγοψιθυρίζοντας: «Και πώς να κλείσω μάτι πια, πού ’σαι Λευτέρη, μακριά από τη Σμύρνη τη χρυσή, που τη λευτέρωσες εσύ;»[11]. Επίσης με πικρό παράπονο έλεγαν οι ίδιοι: «Πού είναι το οίκαδε; Δεν είναι εδώ στην προαιώνια (ελληνική) Ιωνία, την προαιώνια κοιτίδα του ελληνισμού;»[12]. Στη δύσκολη αυτή κατάσταση η πολιτική σήψη στην Ελλάδα είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της και προχωρούσε όλο και πιο βαθιά. Γουναρικοί βουλευτές και συγκεκριμένα ο Μιχαήλ Γούδας, που είχε χρηματίσει και υπουργός Εσωτερικών και Εθνικής Οικονομίας, «αλληλογραφούσε με Τούρκους βουλευτές και αυτοί με τον Κεμάλ»[13].

Οι εκλογές διεξήχθηκαν κάτω από την ισχυρή επίδραση της κούρασης και του συναισθηματισμού εξαιτίας της μακροχρόνιας στράτευσης, με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί ο Βενιζέλος από την πολιτική για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η μεγάλη διπλωματική επιτυχία του με την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών συνετέλεσε στο να μη διακρίνει ο ίδιος «τη λαϊκή δυσαρέσκεια εξαιτίας των μεγάλων προβλημάτων, που έφερε ο πόλεμος στη χώρα». Πίστευε ότι «με τη δημιουργία της Μεγάλης Ελλάδας των 5 θαλασσών (Ιόνιο, Αιγαίο, Μεσόγειος, Προποντίδα, Εύξεινος Πόντος) και των 2 ηπείρων (Ευρώπη, Ασία) θα κέρδιζε σίγουρα τις εκλογές[14]. Δυστυχώς όμως οι εθνικόφρονες μικροελλαδίτες δεν ήθελαν τη Μεγάλη Ελλάδα του Βενιζέλου, αλλά τη μικρή του βασιλιά Κωνσταντίνου, που έφτανε ως τα 1912 στη Μελούνα της Ελασσόνας. Αλλά και «ο απροσδόκητος θάνατος» του νεαρού βασιλιά Αλέξανδρου, που πέθανε «από δάγκωμα μιας μαϊμούς» του βασιλικού κήπου στην Αθήνα συνέβαλε στην επιστροφή του Κωνσταντίνου. Αυτός ήταν ένα πρόσωπο ιδιαίτερα μισητό στους Συμμάχους και η επιστροφή του ύστερα από έναν αιματηρό πόλεμο με αμέτρητα θύματα θα συντελούσε στην αναζωπύρωση των παθών του Διχασμού[15]. Στην εκλογική αποτυχία του Βενιζέλου παρά τη μεγάλη διπλωματική επιτυχία του συνέβαλαν μεταξύ άλλων και οι ταπεινώσεις, που είχε υποστεί ο αθηναϊκός και πειραϊκός λαός από τον αγγλικό, ιταλικό και προπάντων από το γαλλικό στόλο και στρατό το Νοέμβριο του 1916 (τα γνωστά Νοεμβριανά), ώστε να καταλάβει την εξουσία αυτός και να γίνει πρωθυπουργός[16]. Επίσης κατά την διάρκεια της άσκησης εξουσίας ως τα 1920 προχώρησε σε διώξεις των πολιτικών του αντιπάλων και των αντιφρονούντων με εκτοπίσεις και απολύσεις, τις οποίες επανέλαβαν κατόπιν οι αντιβενιζελικοί δριμύτερα, όταν ανέλαβαν εκείνοι την εξουσία (Νοεμβρ.1920 – Αύγ. 1922)[17].

[1]. Σάββας Π. Ιωακειμίδης, Συμβολή εις την γενικήνιστορίαν του Πόντου, Εν Αθήναις 1985, σσ. 70-75. Κώστας Χατζηαντωνίου, Μικρά Ασία: Ο απελευθερωτικός αγώνας (1919-1922),εκδ. Ιωλκός, Αθήνα 2004, σ. 147, Αλεξ. Αλεξανδρής, Η Συνθήκη των Σεβρών, ένθετο στην εφ. «Η Καθημερινή»: «Επτά ημέρες 1-9-2002, σ. 6».

[2].Αλεξ. Αλεξανδρής, ό.π., σ. 9». Ο τέως βουλευτής Θεσσαλονίκης Τάσος Ιντζές, Ποντιακά 41 (2011) σσ. 5-6.

[3].Σάββας Π. Ιωακειμίδης, ό.π., σ. 15.

[4].Θ. Αντωνόπουλος, Εκλογική ήττα του Βενιζέλου, ένθετο στην εφ. «Τα Νέα» 15-9-2003: «Μικρασιατική Καταστροφή, σ. 2», Αλεξ. Αλεξανδρής, ό.π., σ. 9.

[5].Θάνος Βερέμης, Ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων 1453-1922, Αθήνα 2005, σ. 118, σημ. 1.

[6].Ραϋμόνδος Αλβανός, Διεθνείς διπλωματικές εξελίξεις στο Ανατολικό Ζήτημα: Από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Μικρασιατική Καταστροφή, ένθετο στην εφ. «Ελευθεροτυπία» Οκτώβριος 2011: «Η Ιστορία της Μικράς Ασίας, τ. 6^ος, σσ. 56-57».

[7].Βασ. Ι. Τζανακάρης, Δακρυσμένη Μικρασία, Αθήνα 2007, σ. 242.

[8].Ιστορία του ελληνικού έθνους, ΙΕ΄ τ., εκδ. Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήναι 1978, σ. 172, Διδώ Σωτηρίου, Η Μικρασιατική καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1975, σσ. 76-77, Γεώργιος Γιαννόπουλος, Από το Νέστο ως το Σαγγάριο, εκδ. Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1987, σ. 144, παραπομπή 1, Βασ. Ι. Τζανακάρης, ό.π., σ. 246.

[9].Κώστας Χατζηαντωνίου, ό.π., σσ. 148, 150-151.

[10].Βασ. Ι. Τζανακάρης, ό.π., σ. 252.

[11].Κώστας Χατζηαντωνίου, ό.π., σσ. 150-151.

[12].Θανάσης Δαβάκης, Το «οίκαδε» ήταν και είναι συνταγή καταστροφής, εφ. «Η Καθημερινή», 12-8-2015, σ. 11.

[13].Περικλής Ροδάκης, Ο γόρδιος δεσμός των εθνοτήτων-Η Μικρά Ασία μέσα στο χώρο και το χρόνο, εκδ. Γόρδιος, Αθήνα 1998, σ. 177.

[14].Κώστας Χατζηαντωνίου, ό.π., σ. 148, Θ. Αντωνόπουλος, Εκλογική ήττα του Βενιζέλου, ένθετο στην εφ. «Τα Νέα» 15-9-2003: «Μικρασιατική Καταστροφή σ. 1».

[15].Ραϋμόνδος Αλβανός, ό.π., σ. 2011, σσ. 23-24, 27.

[16].Θ. Αντωνόπουλος, ό.π., σ. 1.

[17].Νεότερονεγκυκλοπεδικόνλεξικόν «Ηλίου», τ.ΣΤ’, Γ΄έκδοση,Εν Αθήναις Χ;,σ.128.