Η έκθεση της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων για τα κρατητήρια στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής την περίοδο 1943-44 πυροδοτεί τη συλλογική μνήμη των κατοίκων της πόλης.

Μια φλέβα ιστορικής μνήμης πάλλεται αυτές τις μέρες στα Γιάννενα. Μεγάλο ενδιαφέρον με εκατοντάδες επισκέπτες έχει προκαλέσει η έκθεση «Στα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής. Ενας άγνωστος χώρος κράτησης στα Κατοχικά Γιάννενα».

Η έκθεση παρουσιάζεται στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών «Επιμέλεια εκθέσεων: Θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις» της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και φέρνει στο φως την άγνωστη ιστορία των εκατοντάδων Ηπειρωτών που βρέθηκαν στα υπόγεια ενός από τα πιο ονομαστά σχολεία της χώρας, της Ζωσιμαίας Σχολής, η οποία το 1943-44 μετατράπηκε από τις γερμανικές δυνάμεις σε χώρο κράτησης, βασανισμού και ομηρίας.

Η εκτενής και πρωτότυπη έρευνα των φοιτητών του μεταπτυχιακού προγράμματος ανέδειξε έναν πλούτο από γνωστά και άγνωστα τεκμήρια τα οποία σχημάτισαν για πρώτη φορά μια μεγάλη εικόνα για την τρομοκρατία, την εγκληματική πολιτική και την καταστροφή που έσπειραν οι ναζί στην Ηπειρο από το καλοκαίρι του 1943, που ανέλαβαν την πλήρη κυριαρχία της περιοχής, ώς και το 1944.

Παράλληλα η έκθεση εμπλουτίζεται με εικαστικά έργα φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών που εμπνέονται από την έρευνα, οπότε δημιουργείται ένα σύνολο από εμπειρίες για τον επισκέπτη.

Αυτό όμως που κάνει ιδιαίτερη αυτήν την έκθεση είναι ότι κατάφερε να πυροδοτήσει τη συλλογική μνήμη της πόλης αφήνοντας ήδη ένα ισχυρό αποτύπωμα συγκίνησης και αναστοχασμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι καθημερινά δεκάδες άνθρωποι που επισκέπτονται την έκθεση ανακαλούν προσωπικές μνήμες των οικογενειών τους που είχαν κρατούμενους εκείνη την περίοδο και προσφέρονται να διαθέσουν και νέα στοιχεία.

Το σχολείο που έγινε φυλακή γίνεται σήμερα μια δυνατή φωνή για το ιστορικό παρελθόν της πόλης.

Από τη μεριά της ιστορικής έρευνας αυτό που προκύπτει συνθέτοντας τα στοιχεία είναι ότι το κτίριο της Ζωσιμαίας Σχολής, που χτίστηκε το 1905 και είχε εκκενωθεί μετά από ζημιές που υπέστη από ιταλικό βομβαρδισμό το ’40, μετατρέπεται σε κρατητήρια του γερμανικού στρατού από τον Ιούλιο του 1943. Από τα υπόγεια του κτιρίου περνάνε εκατοντάδες άνθρωποι. Πολλοί είναι κάτοικοι των χωριών που καίγονται και καταστρέφονται από τους Γερμανούς το φονικό καλοκαίρι του 1943 στην Ηπειρο και συνέχεια ώς και το 1944. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση της Μουσιωτίτσας στην οποία τον Ιούλιο του 1943 εκτελούνται 152 άμαχοι, ενώ 45 κάτοικοι αιχμαλωτίζονται για να βρεθούν στα Γιάννενα και τη Ζωσιμαία. Το ίδιο ισχύει για κατοίκους του Ζαγορίου, του Πωγωνίου ή της περιοχής του Φαναρίου στην Πρέβεζα.

Στα ίδια κρατητήρια θα βρεθούν ακόμα αιχμάλωτοι τους επόμενους μήνες μέλη της Αντίστασης, κάτοικοι της πόλης των Ιωαννίνων, μέλη της εβραϊκής κοινότητας κ.ά. Τα υπόγεια της Ζωσιμαίας μετατρέπονται σε «δεξαμενή» θυμάτων, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν οι διοργανωτές. Από εκεί άλλοι φεύγουν για ανακρίσεις σε διάφορα σημεία της πόλης, άλλοι εκτελούνται ως αντίποινα και πολλοί οδηγούνται στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη και από εκεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικής εργασίας, όπως δείχνουν και τα ημερολόγια επιζησάντων που παρουσιάζονται στην έκθεση.

Εικόνες από τα υπόγεια της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων, όπως έχουν διαμορφωθεί για την έκθεση της Σχολής Καλών Τεχνών, που θυμίζουν τις μαύρες μέρες της Κατοχής όταν το κτίριο χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως χώρος κράτησης και βασανιστηρίων

Αποκαλύπτεται έτσι από τη μία πλευρά ότι η γερμανική κατοχή στην πόλη σήμαινε πλήρη κυριαρχία πάνω στον χώρο με τα δεκάδες επιταγμένα κτίρια, αλλά και μια κυριαρχία πάνω στο ανθρώπινο σώμα.

Από την άλλη πλευρά αναδύεται η ένταξη της πόλης, έστω ως μικρής ψηφίδας, στην ακόμα μεγαλύτερη εικόνα της γερμανικής κατοχής στην Ευρώπη με τα τεράστια δίκτυα συγκέντρωσης, ομηρίας και θανάτωσης των ανθρώπων.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο το ενδιαφέρον που προκαλεί σήμερα η έκθεση μοιάζει να λειτουργεί λυτρωτικά για την πόλη, να αφήνει να εκδηλωθεί το συναίσθημα, η έγνοια, η θερμή σκέψη για τους ανθρώπους που αιχμαλωτίστηκαν ή και χάθηκαν τη δεκαετία του ‘40. Μοιάζει με μια μορφή αποκατάστασης της συλλογικής μνήμης. Τα Γιάννενα, που υπέστησαν τόσες πολλές πληγές από την Κατοχή, παρά τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν κατάφεραν να δυναμώσουν και να προοδεύσουν. Και εκεί που οι κατακτητές έσπειραν πόνο και θάνατο, το σχολείο, η γνώση και η νεανική προσδοκία για το μέλλον επέστρεψαν μετά τον πόλεμο, με το κτίριο να συνεχίζει και σήμερα να αποτελεί σχολικό συγκρότημα, δίνοντας με την έκθεση και φωνή πια σε όσους βασανίστηκαν και επλήγησαν στον ίδιο χώρο το 1943-44.

Οπως εξάλλου φαίνεται και στην έκθεση, και το άλλο σπουδαίο εκπαιδευτήριο της πόλης, η Καπλάνειος Σχολή που φέρει επίσης τη μεγάλη παράδοση της ευεργεσίας των Ιωαννίνων, είχε μετατραπεί από τους Ιταλούς κατακτητές το 1941-1943 σε καραμπινερία και χώρο κράτησης και πολλοί νέοι συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν, ενώ κάποιοι εξ αυτών μεταφέρθηκαν σε ιταλικά στρατόπεδα και στη συνέχεια και σε γερμανικά στρατόπεδα ώς και την απελευθέρωσή τους το 1945.

Το πώς αναδεικνύεται όμως αυτή η ιστορική μνήμη είναι τελικά και η μεγάλη επιτυχία της ομάδας του μεταπτυχιακού προγράμματος. Σε μια περίοδο που απασχολεί την επικαιρότητα η προοπτική των ιδιωτικών Πανεπιστημίων, εδώ έχουμε μια εξαιρετική περίπτωση δημόσιου Πανεπιστημίου που συνδέεται με την τοπική κοινωνία και παράγει πρωτότυπο επιστημονικό έργο που αγγίζει την κοινωνία. Η έκθεση, που υλοποιείται με την ευγενική υποστήριξη των ΓΑΚ-Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ηπείρου, του 1ου Γυμνασίου Ιωαννίνων και της Περιφέρειας Ηπείρου, ολοκληρώνεται την Τετάρτη.

Οι συντελεστές της έκθεσης

Έρευνα, διοργάνωση, επιμέλεια: Φωτεινή Δαλκαβούκη, Νάνσυ Καμαργιάννη, Ευδοξία Καραγιαννοπούλου, Κατερίνα Καρρά, Σπύρος Νάκας, Αγαθή Παππά και Ελένη Ρίζου, μεταπτυχιακοί φοιτητές του προγράμματος σπουδών «Επιμέλεια Εκθέσεων: Θεωρητικές και Πρακτικές Προσεγγίσεις» της Σχολής Καλών Τεχνών
του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Εποπτεία και συντονισμός: Εσθήρ Σολομών, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μουσειολογίας, σε συνεργασία με τους και Νίκο Αρτέμη, Αναπληρωτή Καθηγητή Ψηφιακών Μορφών Τέχνης, Νίκο Κωνσταντίνου, ΕΔΙΠ-πληροφορικό και Ευάγγελο Γκόκα, Καθηγητή Ζωγραφικής και Κοσμήτορα της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Συμμετέχουν με εικαστικά έργα: Αιμίλιος Αγόρου, Τάμτα Αντώνοβα, Πολυξένη Αποστολοπούλου, Ιωσηφίνα Αργυρού, Κωνσταντίνος Γκίκας, Κωνσταντίνος Γκώνος, Ανδρομάχη Ζαχαριά, Νένα Κάλπη, Γιάννης Καραγιαννόπουλος, Σωτήρης Κατελάρης, Όλγα Κοσμίδου, Κωνσταντίνα Λύτρα, Ευανθία Παλληκαράκη, Αγαθή Παππά, Κωνσταντίνα Πολίτη, Βασιλική Σιαταρά, Νάγια Σούλη, Ρένος-Φώτης Σίνος, Χριστίνα Σπυροπούλου, Λίζα Στοΐτση, Βάσω Σφαιροπούλου, Λάουρα Τσιάτη Αναστασία, Τσίτσου, Γεωργία Χριστάνα.

Πηγή: efsyn.gr