Ορεινό βλαχοχώρι , η Φούρκα, που ανήκει στο Δήμο Κόνιτσας, είναι χτισμένη στις βορειοανατολικές πλαγιές του Σμόλικα (υψόμετρο 1.360), κοντά στα όρια με τις Περιφερειακές Ενότητες Καστοριάς και Γρεβενών.

Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν δύο εκδοχές.
Σύμφωνα με την πρώτη, το χωριό οφείλει την ονομασία του στις φούρκες, δηλαδή στους διχαλωτούς πασσάλους οι οποίοι στήνονταν παλαιότερα για να διευκολύνουν τους επισκέπτες ώστε να μην χάνουν τον προσανατολισμό τους, εξαιτίας της πυκνής ομίχλης αλλά και της έντονης χιονόπτωσης. Χρησιμοποιούσαν φούρκες, πιθανόν για να είναι πιο ευδιάκριτες οι διχαλωτές κορυφές τους.
Η δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει πως το χωριό οφείλει την ονομασία του στο σχήμα φούρκας που σχηματίζουν τα βουνά που το περιβάλλουν.

Το χωριό μαγεύει τον επισκέπτη, όχι μόνο με την πλούσια ιστορία και παράδοσή του αλλά και με την υποβλητική, καταπράσινη φύση του.

Η ιστορία του χωριού ανάγεται πριν το 16ο αιώνα. Το χωριό προέκυψε από τη συνένωση τεσσάρων οικισμών: του Παλαιοχωρίου, της Λιάτσικας, του Μαυρόβου και της Φούρκας.

Τότε αριθμούσε 3.000 κατοίκους και λόγω της ορεινής της θέσης, η φορολογία προς την Οθωμανική διοίκηση ήταν εξαιρετικά χαμηλή.

Παλαιότερα οι κάτοικοι διέμεναν καθόλη τη διάρκεια του χρόνου και δεν το εγκατέλειπαν τους χειμερινούς μήνες, όπως συμβαίνει σχεδόν σε όλα τα υπόλοιπα χωριά που είναι χτισμένα ψηλότερα από τα 1000 μέτρα υψόμετρο.

Το χωριό περιβάλλεται από πλούσια δάση δρυός, οξυάς, μαύρης πεύκης και ελάτης, ενώ σημαντικές εκτάσεις καταλαμβάνουν οι χορτολιβαδικές εκτάσεις. Για το λόγο αυτό η κτηνοτροφία και η υλοτομία αποτελούν βασικές δραστηριότητες των κατοίκων.

Οικονομικοί και κοινωνικοί λόγοι καθώς επίσης και η έξαρση των ληστρικών επιδρομών από τη σημερινή Αλβανία συνέβαλαν στη διασπορά των Φουρκιωτών από το 17ο έως το 19ο αιώνα. Οι πόλεμοι κατά την περίοδο 1940- 1949 και η αστυφιλία αργότερα μείωσαν τον πληθυσμό της Φούρκας κατά πολύ.

Η Φούρκα αποτελεί ιστορικό τόπο, όπου στο ύψωμα Προφήτης Ηλίας, στα βόρεια, έγιναν φονικότατες μάχες το 1940 κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου. Εδώ τραυματίστηκε ο συνταγματάρχης Κων/νος Δαβάκης, και άφησε την τελευταία του πνοή ο υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος.

Σήμερα στη Φούρκα ζουν 25 μόνιμοι κάτοικοι που ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Το καλοκαίρι όμως το χωριό ζωντανεύει από τους απανταχού Φουρκιώτες που επισκέπτονται τη γενέτειρά τους. Κατά την θερινή περίοδο με την προσέλευση των μετακινούμενων κτηνοτρόφων και των κατοίκων που διαμένουν σε άλλες πόλεις αυξάνεται ο πληθυσμός

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκκλησίες του χωριού: ο Άγιος Νικόλαος, ο Αγ. Γεώργιος, ο Αγ. Αθανάσιος και ο Πρ. Ηλίας.

Το μοναστήρι Παναγίας Κλαδορμής βρίσκεται μιάμιση ώρα πεζοπορία από το χωριό της Φούρκας και σε υψόμετρο 1450μ. Το ψηλότερο κτίσμα του είναι το ηγουμενείο, το οποίο μοιάζει σαν πύργος με είσοδο στενή και χαμηλή.

Στη δυτική πλευρά του μοναστηριού είναι το χαμηλό κωδωνοστάσι η καμπάνα του οποίου χρονολογείται από το 1863, όταν και κτίστηκε το μοναστήρι.

Με την ονομασία της Μονής είναι συνδεδεμένη θαυμαστή παράδοση. Σύμφωνα με μια εκδοχή, κάποιος βοσκός από την περιοχή ανακάλυψε κάποτε την εικόνα της Παναγίας (εφέστια εικόνα της Μονής σήμερα), στα σύνορα της Φούρκας με τη Σαμαρίνα.
Επειδή η διεκδίκησή της οδήγησε σε έντονη φιλονικία μεταξύ των δύο χωριών, βρέθηκε η εξής λύση: η εικόνα φορτώθηκε σε άλογο που δεν ανήκε στην περιοχή, το οποίο στη συνέχεια αφέθηκε ελεύθερο.

Το ζώο κινήθηκε προς τη Φούρκα και στάθηκε κάτω απ’ τα κλαδιά μιας βελανιδιάς, κοντά σε μια μεγάλη πέτρα που φέρει και σήμερα την ονομασία «Πέτρα Κλαδόρα».

Σ’ εκείνο το σημείο αποφασίστηκε να χτιστεί ναός και μοναστήρι. Ωστόσο, την επόμενη μέρα η εικόνα βρέθηκε πάνω στα κλαδιά της βελανιδιάς, γεγονός που λέγεται πως δικαιολογεί και την ονομασία της. Πιστεύεται μάλιστα πως το σημείο στο οποίο βρίσκεται μέχρι σήμερα η εικόνα ταυτίζεται με τη θέση της συγκεκριμένης βελανιδιάς.

Μια δεύτερη εκδοχή συνδέει την ονομασία της Μονής με τη λέξη «Κλαδόρμο», που απαντάται στην περιοχή και σημαίνει χαρά μου, αγαπημένο μου ή καλό μου. Η εκδοχή αυτή φαίνεται αρκετά πειστική, αν συνδυαστεί με την επιγραφή που βρίσκεται χαραγμένη στο ασημένιο πουκάμισο της εικόνας: «Παναγία η πάντων χαρά».

Σημαντικά είναι τα έθιμα του χωριού, όπως: «τ’ Αϊτρύφονα», «τ’ς Παναΐάς τ’ς Μιγάλς» και «τ’ Αϊνικόλα».

Από την κορυφή Ταμπούρι και από το ύψωμα Προφήτης Ηλίας, που μπορεί κανείς να φτάσει με αφετηρία το χωριό ακολουθώντας δασικό δρόμο ή μονοπάτι, μπορείτε να θαυμάσετε τη φύση σε όλο το μεγαλείο της. Όπου και να στρέψετε τα μάτια σας, θα δείτε δάση, αλπικά λιβάδια, ράχες και ρεματιές ολόγυρα στο Σμόλικα και στο Γράμμο.

Στον Προφήτη Ηλία κάθε χρόνο, ανήμερα της εορτής του (20 Ιουλίου), τιμάται επίσημα από την πολιτεία η προσφορά της γυναίκας της Πίνδου στον Ελληνοιταλικό πόλεμο του 1940-41. Από τη Φούρκα δρόμος οδηγεί προς τη Σαμαρίνα την Σμίξη την Αβδέλλα και το Περιβόλι και τη γειτονική περιοχή των Γρεβενών, ενώ από τη Μονή Κλαδόρμης, που βρίσκεται χαμηλότερα από το χωριό, μπορεί να φτάσει κανείς στην εθνική οδό Κόνιτσας- Κοζάνης.

Το Λαογραφικό Μουσείο της Αγίας Παρασκευής διαθέτει πάνω από 500 εκθέματα του λαϊκού μας πολιτισμού και εκτίθενται σε ένα υπέροχο διατηρητέο κτήριο στην πλατεία του χωριού.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν διοικητήριο του τοπικού μπέη. Μετά την απελευθέρωση (1913) μετατράπηκε σε Σχολείο μέχρι το 1952.

Το 2010 έγινε Λαογραφικό Μουσείο και στεγάζει θησαυρούς του λαϊκού μας πολιτισμού

Στο χωριό υπάρχει ξενώνας για διανυκτέρευση, καφεπαντοπολείο και ψησταριά.

Η Φούρκα, όπως και τα περισσότερα βλαχοχώρια, πανηγυρίζει το Δεκαπενταύγουστο.

Αξίζει όμως να την επισκεφθείτε όταν βρεθείτε στην περιοχή…..

Φούρκα 1920-1930, γυναίκες που γνέθουν μαλλί (πηγή: Margaret Masson Hasluck)