Η αδυσώπητη αλήθεια των αριθμών, μας λέει ότι ο (ήδη γηρασμένος) πληθυσμός της Δυτικής Μακεδονίας, έχει μειωθεί από το 2011 έως το 2018 κατά 5,8%. Η πληθυσμιακή πυκνότητα ανέρχεται στους 29,2 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, κάτι που σημαίνει ότι η περιφέρεια είναι πλέον η πιο αραιοκατοικημένη της χώρας και μια από τις πιο αραιοκατοικημένες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ΑΕΠ έχει συρρικνωθεί από το 2011 έως το 2018 κατά 16,8%, ενώ ο δείκτης ανταγωνιστικότητας, κατατάσσει τη Δυτική Μακεδονία στην 263^η θέση στο σύνολο των 268 περιφερειών της Ένωσης. Τα ενδεικτικά αυτά στοιχεία, αντανακλούν πολύ απλά το σοβαρό διαρθρωτικό πρόβλημα που ήδη αντιμετώπιζε το τοπικό παραγωγικό σύστημα, ακόμη και πριν την εμφάνιση της πρόσφατης οικονομικής κρίσης.

Μέσα στο παραπάνω περίγραμμα, η απόφαση για παύση της λιγνιτικής παραγωγής έως το 2023, θέτει πρακτικά σε κίνδυνο 5.000 περίπου θέσεις εργασίας μόνιμων υπαλλήλων της ΔΕΗ καθώς και περίπου 11.000 θέσεις συμβασιούχων, απασχολούμενων σε εργολαβικές-δορυφορικές επιχειρήσεις της ΔΕΗ. Εάν ληφθούν υπόψη εκτιμήσεις μελετών που υποστηρίζουν ότι μία (1) θέση εργασίας στα ορυχεία και στους σταθμούς παραγωγής, συντηρεί 3,5 θέσεις στην τοπική αγορά εργασίας, τότε, το να επιχειρήσει κανείς να κάνει τον πολλαπλασιασμό για να εκτιμήσει τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν, είναι από μόνο του εφιαλτικό… Με άλλα λόγια, εάν υλοποιηθεί κατά γράμμα ο κεντρικός σχεδιασμός χωρίς να έχουν ληφθεί θεραπευτικά μέτρα άμεσης απόδοσης, τότε ίσως το 2023 να μιλάμε για συνθήκες ανθρωπιστικής κρίσης στη Δυτική Μακεδονία.

Είναι αλήθεια ότι ο δημόσιος διάλογος σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο με άξονα τη δίκαιη μετάβαση, έχει κορυφωθεί τους τελευταίους μήνες και αυτό είναι από μόνο του θετικό. Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης, (παρά το ανεπαρκές του ποσού και την άδικη κατανομή σε ευρωπαϊκό επίπεδο), έχει δημιουργήσει προσδοκίες μιας σχετικά ομαλής προσαρμογής μέσα από τη στήριξη των ανθρώπων, των επιχειρήσεων και της ίδιας της περιφέρειας. Στο εθνικό επίπεδο, η διυπουργική κυβερνητική επιτροπή, έχει δημιουργήσει ελπίδες (οι οποίες μένει να επιβεβαιωθούν) για ένα σχέδιο δίκαιης μετάβασης που θα βοηθά την ανάταξη της τοπικής οικονομίας στην προοπτική ενός εναλλακτικού οικονομικού μοντέλου. Στο περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, η Περιφέρεια, οι Δήμοι, οι εργαζόμενοι, οι τοπικοί και επιστημονικοί φορείς, συμμετέχουν ολοένα και πιο ενεργά στην διαμόρφωση των πολιτικών που τους αφορούν.

Στο επιχειρησιακό επίπεδο ωστόσο, όλες αυτές οι προσπάθειες σχεδιασμού, είναι προσανατολισμένες στον μακροπρόθεσμο ορίζοντα και αυτό δεν είναι λάθος. Εάν επιδιώκουμε άλλωστε μια ολιστική προσέγγιση μετάβασης σε μια οικονομία απελευθερωμένη από τους περιορισμούς της παραγωγικής μονοκαλλιέργειας που χαρακτηρίζει την περιφέρειά μας, θα πρέπει να σχεδιάσουμε κάτι που να είναι στέρεο και βιώσιμο με ορίζοντα τουλάχιστον δεκαετίας.

Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι εάν υπάρχει η πολυτέλεια του χρόνου και η δυνατότητα απορρόφησης και διαχείρισης του υφεσιακού σοκ των πρώτων 3-4 ετών. Η εμπειρία και η βιβλιογραφία δείχνει ότι δεν υπάρχει παράδειγμα στον κόσμο που να κατάφερε μέσα σε σ΄ ένα τόσο σύντομο διάστημα να ανατάξει μια τοπική οικονομία μετά από μια βίαιη συρρίκνωση της παραγωγικής βάσης.

Τι θα μπορούσε λοιπόν να γίνει μέχρι το 2023; Η μόνη απάντηση είναι: Δράσεις και πολιτικές άμεσης απόδοσης που θα απορροφούν αποτελεσματικά τους κραδασμούς της βίαιης απολιγνιτοποίησης. Με άλλα λόγια, κατάρτιση ενός Σχεδίου Έκτακτης Ανάγκης έως το 2023.

Στη λίστα των μέτρων άμεσης απόδοσης του Σχεδίου αυτού, πέραν από τις αυτονόητες πρωτοβουλίες, όπως η διασφάλιση λειτουργίας των τηλεθερμάνσεων, θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν οι παρακάτω τρεις συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίες τίθενται προς συζήτηση:

 1^η Πρόταση: Ενίσχυση της έρευνας και του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Με την ενεργή εμπλοκή και του Υπουργείου Παιδείας στο Σχέδιο Έκτακτης Ανάγκης, προτείνεται η αποφασιστική αύξηση του αριθμού των μελών ΔΕΠ του νεοσυσταθέντος πανεπιστημίου, με έμφαση στις σχολές και στα τμήματα των ενεργειακών δήμων, συνοδευόμενη από αντίστοιχη αύξηση του διοικητικού προσωπικού του Πανεπιστημίου. Επιπλέον, προτείνεται ενίσχυση  με προσωπικό του Πανεπιστημιακού Ερευνητικού Κέντρου (Π.Ε.Κ.) και των επτά (7) ερευνητικών Ινστιτούτων προκειμένου να στηριχθεί η σύνδεση της εφαρμοσμένης έρευνας με την πραγματική οικονομία. Όσον αφορά στα στελέχη αυξημένων προσόντων της ΔΕΗ, προτείνεται η μετάταξή τους στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου, προκειμένου να μεταλαμπαδευτεί η συσσωρευμένη εμπειρία τους και να ακυρωθεί η πιθανότητα φυγής τους από την περιοχή. Παράλληλα, προτείνεται να δρομολογηθεί σημαντικός αριθμός μεταδιδακτορικών ερευνών με έμφαση στους τομείς ενέργειας και του RIS Δυτικής Μακεδονίας. Προτείνεται επίσης η αποφασιστική ενίσχυση του ερευνητικού κέντρου του ΕΚΕΤΑ, με εστίαση στους τομείς ενεργειακής μετάβασης.

Στόχος της πρότασης αυτή είναι: (α) Η δημιουργία αναχωμάτων για την αποτροπή τάσεων φυγής στελεχών υψηλών προσόντων και (β) η προσέλκυση στελεχών υψηλών προσόντων για μετατροπή του brain-drain σε brain-gain.

 2^η Πρόταση: Σύσταση Διαδημοτικού Φορέα Ειδικού Κοινωφελούς Σκοπού Δυτικής Μακεδονίας

Η ιδέα αφορά στη σύσταση ενός Διαδημοτικού Φορέα Ειδικού Κοινωφελούς Σκοπού, που αναφέρεται στους εργαζόμενους της ΔΕΗ και των δορυφορικών της ΔΕΗ ιδιωτικών επιχειρήσεων που θα χάσουν την δουλειά τους. Οι εργαζόμενοι αυτοί, αφού περάσουν ένα σύντομο διάστημα επανακατάρτισης, θα μπορούν να παρέχουν μέσω του Φορέα υπηρεσίες άμεσης ανάγκης στους 13 Δήμους της περιφέρειας για ένα διάστημα 3-4 ετών, με έμφαση στους ενεργειακούς δήμους που αναμένεται να πληγούν περισσότερο. Οι τομείς που θα μπορούσε το προσωπικό αυτό να απασχοληθεί, ενδεικτικά είναι: (α) Κοινωνική Προστασία και Αλληλεγγύη (π.χ. Βοήθεια στο σπίτι, Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας) (β) Περιβάλλον (π.χ. ανακύκλωση, καθαριότητα, πράσινο) (γ) Πολιτική Προστασία (π.χ. πυροπροστασία, διανοίξεις μονοπατιών) (δ) Πολιτισμός (π.χ. βιβλιοθήκες, πνευματικά κέντρα) (ε) Τεχνικά έργα (π.χ. κατασκευές, συντηρήσεις). Αυτονόητη προϋπόθεση λειτουργίας του Φορέα, είναι η γενναία χρηματοδότηση μέσα από ένα Ειδικό Πρόγραμμα Στήριξης με ενεργή εμπλοκή του Υπουργείου Εσωτερικών.

Στόχος της πρότασης αυτή είναι: (α) Η στήριξη ανθρώπων που έχουν χάσει τη δουλειά τους και είναι πλησίον της σύνταξης και (β) Η επίλυση άμεσων αναγκών των δήμων λόγω έλλειψης προσωπικού.

3^η Πρόταση: Ενίσχυση του Εθνικού Κέντρου Πολιτικής στην Πτολεμαϊδα

Η ιδέα αφορά στην αποφασιστική ενίσχυση του Εθνικού Κέντρου Πολιτικής Προστασίας στην Πτολεμαϊδα, (στην πρώην λιπασματοβιομηχανία της ΑΕΒΑΛ) με εξειδικευμένο προσωπικό, τεχνογνωσία και εξοπλισμό. Το Κέντρο θα έχει αναφορά όχι μόνο σε εθνικό αλλά και σε Βαλκανικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο και θα παρέχει εκπαίδευση και πιστοποίηση στους τομείς διάσωσης και προστασίας.Στόχος της πρότασης αυτή είναι: (α) Η προσέλκυση ανθρώπινου δυναμικού υψηλών προσόντων και (β) Η ενίσχυση της τοπικής οικονομίας.

Αυτονόητα, η παραπάνω λίστα δεν είναι εξαντλητική, αλλά ενδεικτική. Είναι προφανές επίσης ότι οι προτάσεις αυτές, εάν τύχουν θετικής ανταπόκρισης, χρήζουν περαιτέρω επεξεργασίας, προκειμένου να καταλήγουν σε συγκεκριμένα στοιχεία και αριθμούς. Αυτό που έχει σημασία στην παρούσα φάση, είναι ότι οι συζητήσεις, οι συσκέψεις και οι σχεδιασμοί θα πρέπει να καταλήγουν στο τέλος της μέρας σε συγκεκριμένες αποφάσεις καθώς η κλεψύδρα του χρόνου αντίδρασης στην κατεύθυνση μιας δίκαιης μετάβαση τελειώνει.

Άρθρο γνώμης:

του Δρ. Λευτέρη Τοπάλογλου, Διευθυντή ΠΕΔ Δυτικής Μακεδονίας

ltopaloglou@lga.gr