Από πού πήρε το όνομά του ο Δεκέμβριος και τι σημαίνει. Πότε άλλαξε θέση στο ημερολόγιο και γιατί. Οι γιορτές και τα έθιμα που συνδυάζονται από αρχαιοτάτων χρόνων με τον τελευταίο μήνα του έτους, τα πολλά του ονόματα και οι «ιστορίες» πίσω από αυτά.

Διαβάστε 5 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τον Δεκέμβριο:

1. Ο 10ος μήνας που έγινε 12ος αλλά κράτησε το όνομά του

Ο Δεκέμβριος είναι ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους. Στο Ρωμαϊκό Ημερολόγιο όμως ήταν ο δέκατος, με το όνομά του να προέρχεται από το Λατινικό «decem», που σημαίνει… δέκα.

Με το ρωμαϊκό ημερολόγιο, Πρωτοχρονιά ήταν η 1^η Μαρτίου. Το 153 π.Χ. η Σύγκλητος καθιέρωσε ως πρώτο μήνα τον Ιανουάριο και δεύτερο τον Φεβρουάριο, με τους υπόλοιπους μήνες να μετατοπίζονται προς τα πίσω. Τότε έγινε ο 12^ος μήνας του έτους.

Με την καθιέρωση του νέου Ιουλιανού ημερολογίου από τον Ιούλιο Καίσαρα οι μήνες Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος διατήρησαν τα ονόματά τους παρά την αλλαγή σειράς.

Ο Δεκέμβριος είναι ένας από τους 7 μήνες του χρόνου – κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο – με 31 ημέρες.

2. Δεκέμβριος, ο «Άσπρος μήνας» ή «Ασπρομηνάς» και το χειμερινό ηλιοστάσιο

Ο Δεκέμβριος είναι ο πρώτος μήνας του χειμώνα, ο οποίος μπαίνει επισήμως κάθε χρόνο, την 21^η μέρα του μήνα. Κι επειδή τα χιόνια δεν λείπουν, ο Δεκέμβριος λέγεται και «Άσπρος μήνας», «Ασπρομήνας» ή «χιονιάς».

Στις 21 ή 22 κάθε χρόνου, συμβαίνει στο Βόρειο Ημισφαίριο της Γης το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, η στιγμή δηλαδή του έτους, οπότε ο ήλιος βρίσκεται στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση νοτίως του ισημερινού. Τότε παρατηρείται η μικρότερη ημέρα του χρόνου. Αντίστροφα, στο Νότιο Ημισφαίριο παρατηρείται η μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου και ορίζεται ως η επίσημη έναρξη του καλοκαιριού.

3. Το πρόβλημα με το Ιουλιανό ημερολόγιο και τη χαμένη μέρα

Ένα ζήτημα με το χειμερινό ηλιοστάσιο δημιουργήθηκε με το Ιουλιανό Ημερολόγιο, που εισήγαγε ο Ιούλιος Καίσαρ και το οποίο έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο είχε θεσπίσει την «χειμερινή τροπή του Ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, αλλά με την πάροδο των ετών το προστιθέμενο λάθος είχε μεταθέσει την πραγματική ημερομηνία της χειμερινής τροπής.

Έτσι, το 325 μ.Χ. το έτος που έγινε η Σύνοδος της Νίκαιας, το χειμερινό ηλιοστάσιο συνέβαινε στις 22 Δεκεμβρίου. Η μετάθεση όμως του Χειμερινού Ηλιοστασίου συνεχίστηκε χωρίς να διορθωθεί μέχρι και το έτος 1582, οπότε η χειμερινή τροπή συνέβαινε στις 12 Δεκεμβρίου.

Τότε ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ εισήγαγε μία νέα μεταρρύθμιση, γι’ αυτό και το νέο ημερολόγιο, αυτό που χρησιμοποιούμε σήμερα, ονομάζεται Γρηγοριανό, και χάνει μία μόνον ημέρα στα 3.333 χρόνια.

Για να γίνει μια καινούρια αρχή, η Γρηγοριανή μεταρρύθμιση έτρεψε τη θέση του ημερολογίου προς τα εμπρός με βάση το έτος της Συνόδου της Νίκαιας και όχι το έτος εισαγωγής του Ιουλιανού ημερολογίου, το 44 π.Χ. Γι’ αυτό και το Χειμερινό Ηλιοστάσιο συμβαίνει σήμερα στις 22 Δεκεμβρίου και ο πρωταρχικός λόγος για τον εορτασμό της 25ης Δεκεμβρίου έχει πια χαθεί.

4. Ο μήνας με τις περισσότερες γιορτές… ο «κυρ Λευτέρης» και τα «Νικολοβάρβαρα»

Εκτός από τα Χριστούγεννα, ξεχωριστή θέση έχουν από θρησκευτικής πλευράς και τα λεγόμενα «Νικολοβάρβαρα», που περιλαμβάνουν τις εορτές της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), του Αγίου Σάββα (5 Δεκεμβρίου) και του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου).

Κατά τα «Νικολοβάρβαρα» «κάνει νερά και χιόνια», λέει ο λαός μας, ενώ οι ναυτικοί συμπληρώνουν: «Τ’ αϊ-Νικολοβάρβαρα, κατεβασιές και χιόνια, μπουράσκας και τελώνια». Για τον χειμώνα γίνεται και η εξής αναφορά: «Αν τ’ Αγιού Φιλίππου λείπω, τ’ Άγια των Αγιών δε λείπω, κι αν λείπω τ’ Άγια των Αγιών τ’ Αϊνικολοβάρβαρα είμαι εδώ». Άλλες παρόμοιες παροιμίες αναφέρουν επίσης ότι «Η αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει (το κρύο), ο αϊ-Σάββας σαβανώνει κι ο αϊ-Νικόλας παραχώνει».

Στις 4 Δεκεμβρίου τιμάται επίσης και η μνήμη του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού (674-749) που χαρακτηρίζεται ως «οικουμενικός διδάσκαλος» και με γνώσεις τόσες «ώστε με τίποτα δεν θα μπορούσε να καταταγεί δεύτερος όσων είναι ονομαστοί».

Στης Αγίας Άννας, στις 9 του μήνα, «η μέρα παίρνει ανάσα», ενώ στις 12, στην εορτή του αγίου Σπυρίδωνα «η μέρα παίρνει ένα σπυρί», αρχίζει δηλαδή να μεγαλώνει.

Όπως γράφει ο Νικόλαος Γ. Πολίτης, ο Δεκέμβριος θεωρείται ιδιαίτερα «γιορτινός» λόγω των πολλών θρησκευτικών εορτών του. Ο Δεκέμβρης ονομάζεται, μεταξύ άλλων, και «κυρ Λευτέρης» από την γιορτή του αγίου Ελευθερίου στις 15 του μήνα, που χαρίζει «καλή λευτεριά» στις έγκυες γυναίκες.

5. Πώς αλλιώς λέγεται ο Δεκέμβριος

– Αι-Νικολιάτης, Παππού-Νικόλας και Αι-Νικολιάς: λόγω της μεγάλης γιορτής του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου), προστάτη στην Ελλάδα των ναυτικών και των θαλασσών.

– Αντριάς: επειδή τότε δυναμώνει το κρύο, αντριεύει.

– Χριστουγεννάρης: εννοείται λόγω των Χριστουγέννων

– Χιονιάς και Ασπρομήνας: λόγω του χιονιού

– Βρομαλίτη: πιθανόν λόγω των ζώων που ψοφάνε από το κρύο

12 παροιμίες για τον Δεκέμβριο

• Ο Δεκέμβρης κι ο Γενάρης του διαβόλου το ζευγάρι
• Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού
• Να ‘ναι Χριστούγεννα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα και τα Λαμπρά βρεχούμενα, αμπάρια γιομισμένα
• Αγια Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας απεκρίθη: Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί Αι – Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος
• Του Δεκέμβρη η μέρα καλημέρα, καλησπέρα
• Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγιάσω
• Μήνα μου σαρακοστιάτη και καλέ χριστουγεννιάτη
• Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας χρόνος
• Γύρω γύρω του Χριστού, η κορφή του χειμωνιού
• Το τραγούδι με τον τρύγο, το Δεκέμβρη παραμύθι
• Δεκέμβρης μας επλάκωσε, το κρύο μας φαρμάκωσε
• Δεκέμβριος, Χριστού γέννηση και καλός μας Χρόνος

Μπόνους…

Ο Δεκέμβρης ξεκινά πάντα την ίδια μέρα της εβδομάδας με τον Σεπτέμβριο.