Καθώς ο απηυδισμένος από την Covid-19 πλανήτης διανύει το τρίτο έτος της πανδημίας, ειδικοί στέλνουν ένα προειδοποιητικό μήνυμα: μην περιμένετε η Όμικρον να είναι η τελευταία παραλλαγή που θα μας ανησυχήσει και μην εφησυχάζετε.

Μεσούντος ενός κύματος ηπιότερων λοιμώξεων χώρες ανά την υφήλιο αίρουν σταδιακά διάφορα περιοριστικά μέτρα και πολλοί υποθέτουν ότι μάλλον έχουμε ξεμπερδέψει με την Covid-19 κι ότι η πανδημία σταδιακά μας αφήνει. Όμως οι ειδικοί επισημαίνουν ότι δεν ισχύει απαραίτητα αυτό, αφού η υγειονομική κρίση θα είναι παρελθόν μόνον όταν θα έχει λήξει παντού. Οι επιπτώσεις της πανδημίας θα συνεχίσουν να γίνονται αισθητές στις πλουσιότερες χώρες – από την εφοδιαστική αλυσίδα μέχρι τα ταξίδια και τις πιέσεις στα συστήματα υγείας – καθώς η Covid-19 θα συνεχίσει να σαρώνει φτωχότερες χώρες με πενιχρή εμβολιαστική κάλυψη τους επόμενους μήνες. Και πριν φθάσουμε εκεί, θα πρέπει πρώτα ο πλανήτης να ξεμπερδέψει με το τρέχον κύμα της Όμικρον, που ναι μεν προκαλεί, όπως φαίνεται, ηπιότερη νόσηση σε σύγκριση με προηγούμενα στελέχη, αλλά είναι λίαν λοιμογόνος με αποτέλεσμα να σπάνε το ένα μετά το άλλο τα ρεκόρ κρουσμάτων.

Ούτε υπάρχουν εγγυήσεις ότι η επόμενη παραλλαγή δεν θα είναι παρακλάδι μιας πιο επικίνδυνης, όπως η Δέλτα, ενώ είναι πάντα υπαρκτός ο κίνδυνος επαναμόλυνσης με την Covid-19. «Ο κορωνοϊός ανεβάζει διαρκώς τον πήχη κάθε λίγους μήνες. Όταν πανηγυρίζαμε για την αποτελεσματικότητα των ενισχυτικών δόσεων του εμβολίου κατά της Δέλτα, ήλθε η Όμικρον να ανεβάσει πάλι τον πήχη. Φαίνεται ότι τρέχουμε διαρκώς πίσω απ’ τον κορωνοϊό», δήλωσε στο Bloomberg η καθηγήτρια επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Γέηλ, Ακίκο Ιβασάκι.

Πηγές αισιοδοξίας
Ωστόσο, υπάρχουν και θετικά νέα για έναν κόσμο που περιμένει απεγνωσμένα να αφήσει πίσω του τον εφιάλτη της Covid-19, καθώς κυκλοφορούν πλέον αντϊϊκά φάρμακα, αποτελεσματικά εμβόλια και τεστ που μπορούν να δώσουν αποτελέσματα σε λίγα λεπτά είναι πλέον φθηνότερα σε πολλές χώρες. Η κατάσταση, συμφωνούν ωστόσο επιστήμονες, δεν έχει τεθεί ακόμη υπό έλεγχο. Σ’ ένα εξάμηνο πολλές από τις πλουσιότερες χώρες θα έχουν περάσει από την πανδημική στην ενδημική φάση της Covid-19, μόνον που αυτό δεν σημαίνει ότι και οι μάσκες θα αποτελέσουν οριστικά παρελθόν. Παράλληλα θα χρειαστεί να επικαιροποιηθεί η προσέγγιση των Αρχών αναφορικά με τις ενισχυτικές δόσεις των εμβολίων, να βρουν τρόπους να κλείσουν τις οικονομικές και πολιτικές ουλές της πανδημίας κι όλα αυτά στη σκιά της απειλής του long Covid για αρκετούς.

Η Covid-19 ήρθε για να μείνει
Όπως επισημαίνει ο Πίτερ Χότεζ του Κολλεγίου Ιατρικούς Baylor στο Χιούστον του Τέξας η αντίληψη ότι η Όμικρον είναι ήπιος ιός και ότι λειτουργεί ουσιαστικά ως εμβόλιο που θα φέρει τη μαζική ανοσία της αγέλης ανά την υφήλιο είναι εσφαλμένη για διάφορους λόγους. Ειδικοί πιστεύουν πλέον ότι η Covid-19 δεν πρόκειται ποτέ να εξαλειφθεί εντελώς και και θα συνεχίσει να επανέρχεται με νέα κύματα. Οι μεταλλάξεις είναι εφικτές κάθε φορά που αναπαράγεται ο SARS-CoV-2, άρα η αύξηση των κρουσμάτων εκθέτει όλους μας σε κίνδυνο.

Με τα τρέχοντα μολύνσεων υπολογιστικά μοντέλα εκτιμούν ότι πάνω από τους μισούς κατοίκους της Ευρώπης θα έχουν μολυνθεί με την Όμικρον μέχρι τα μέσα Μαρτίου, όπως ανέφερε ο περιφερειακός διευθυντής του ΠΟΥ, Χανς Κλούγκε. Και όσοι μολύνθηκαν δεν σημαίνει ότι δεν θα ξαναμολυνθούν, αφού η Covid-19 δεν προκαλεί παρατεταμένη ανοσία. Νέα στοιχεία δείχνουν, άλλωστε, ότι η μόλυνση από τη Δέλτα δεν απέτρεψε την μόλυνση από την Όμικρον ακόμη και σε εμβολιασμένους, πράγμα που εξηγεί γιατί χώρες όπως η Βρετανία και η Νότια Αφρική βίωσαν τέτοια κύματα μολύνσεων, αφού τις είχε προηγουμένως σαρώσει η Δέλτα. Πέραν τούτων, η επαναμόλυνση στην Όμικρον είναι συνηθέστερη απ’ ό,τι σε προηγούμενες παραλλαγές. Κι όπως επισημαίνει ο δρ Χότεζ, επειδή η Όμικρον πλήττει κυρίως το ανώτερο αναπνευστικό, είναι ακόμη λιγότερες η πιθανότητες να προκαλεί παρατεταμένη ανοσία σε σύγκριση με προηγούμενες παραλλαγές του κορωνοϊού. «Σ’ αυτή τη βάση, λοιπόν, είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτό θα αποτελέσει κατά κάποιο τρόπο το τέλος της πανδημίας».

Προετοιμασία για νέες παραλλαγές της Covid-19
Ως εκ τούτου είναι ζωτικής σημασίας η προετοιμασία για τα επόμενα στελέχη του SARS-CoV-2, αφού, όπως σημειώνει η Γκλέντα Γκρέι, του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Ιατρικής Έρευνας, «όσο υπάρχουν περιοχές στον πλανήτη όπου μπορεί να εξελίσσεται ο ιός και να φθάνουν νέες μεταλλάξεις, θα είμαστε όλοι ευάλωτοι σε αυτές τις νέες παραλλαγές».

Τα περιοριστικά μέτρα στα ταξίδια, ακόμη και τα lockdown, δεν πρόκειται να εξαφανιστούν, ακόμη και αν μειωθούν συνολικά. «Εκείνο που θα μετρά σε περιπτώσεις τοπικών εξάρσεων της Covid-19 είναι κατά πόσον θα είμαστε έτοιμοι να απαντήσουμε, ίσως με την επιστροφή σε περισσότερες μάσκες και λίγο περισσότερη επαγρύπνηση όσον αφορά στις κοινωνικές αποστάσεις», λέει ο Μαρκ ΜακΛίλαν, πρώην διευθυντής στον αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων.

Η άμυνα των εμβολίων
Ο εμβολιασμός παραμένει η πρώτη γραμμή άμυνας έναντι της Covid-19, με πάνω από το 62% των κατοίκων του πλανήτη να έχουν κάνει τουλάχιστον μία δόση και την εμβολιαστική κάλυψη των πληθυσμών πολύ υψηλότερη στις πλούσιες χώρες σε σύγκριση με τις αναπτυσσόμενες. Με τους τρέχοντες ρυθμούς θα χρειαστούν άλλοι πέντε μήνες για να έχει κάνει την πρώτη δόση το 75% του πληθυσμού της Γης.

Μελέτες, ωστόσο, δείχνουν ότι μία ή δύο δόσεις δεν παρέχουν επαρκή προστασία έναντι της Covid-19 κι ότι χρειάζεται ενισχυτική δόση, που προκαλεί την παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων και βαθύτερη ανοσοαπόκριση. Άτομα που έχουν εμβολιαστεί με πιο παραδοσιακά εμβόλια, όπως εκείνο της κινεζικής Sinovac, θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο ενισχυτικές δόσεις, λέει η Ακίκο Ιβασάκι. Το επόμενο εξάμηνο περισσότερες χώρες θα μελετήσουν την πιθανότητα να χορηγήσουν τέταρτη δόση στους πολίτες τους, όπως έχει ήδη ξεκινήσει να κάνει το Ισραήλ.

Πώς θα ξέρουμε ότι πέρασε η υγειονομική κρίση
Αν και η Covid-19 δεν θα κατακλύζει με ασθενείς τα νοσοκομεία για πάντα, ούτε θα υποχρεώνει τις κυβερνήσεις σε λήψη περιοριστικών μέτρων εσαεί, παραμένει ασαφές πότε ή πώς θα είναι ασφαλής η κατάργηση των περιορισμών. Ειδικοί, που μίλησαν στο Bloomberg, συμφωνούν ότι στις ΗΠΑ και πολλές χώρες της Ευρώπης η υγειονομική κρίση μπορεί να έχει τεθεί υπό έλεγχο μέχρι τα μέσα του έτους, καθώς υπάρχει πρόσβαση σε χάπια όπως το Paxlovid της Pfizer, τα rapid test είναι πιο διαδεδομένα κι η κοινή γνώμη θα συνηθίσει στην ιδέα ότι η Covid-19 δν πρόκειται να φύγει.

Ο Ρόμπερτ Βάχτερ της Ιατρικής Σχολής του UCSF δίνει υψηλότατες πιθανότητες μέχρι τα τέλη του μήνα να μην αντιμετωπίζουν πλέον σοβαρά ξεσπάσματα οι περισσότερες περιοχές των ΗΠΑ και τα ανεπτυγμένα κράτη καθώς βοηθούν τα υψηλά ποσοστά εμβολιασμών, η ανοσία από προηγούμενη νόσηση και νέες θεραπείες, που ωθούν χώρες, όπως η Δανία, να καταργούν όλα τα περιοριστικά μέτρα. «Ο κόσμος σήμερα δίνει μια θεμελιωδώς διαφορετική αίσθηση απ’ ό,τι προ διετίας. Φθάνουμε σε κάτι που θυμίζει κανονικότητα. Δεν νομίζω ότι είναι παράλογο να το ενστερνιστούν αυτό οι πολιτικοί και να αντανακλάται στις στρατηγικές για τη δημόσια υγεία», τόνισε.

Πότε θα τελειώσει η πανδημία;
Αλλά σε άλλες περιοχές του πλανήτη, ειδικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο, η πανδημία αναμένεται να συνεχιστεί και το επόμενο έτος, σύμφωνα με τον Amesh Adalja, του Κέντρου Ασφάλειας Υγείας του Πανεπιστημίου Johns Hopkins/ «Για μένα η μετάβαση από την πανδημία στην ενδημική φάση της Covid-19 θα γίνει όταν δεν ανησυχούμε πλέον μήπως τα νοσοκομεία γονατίσουν. Αυτό θα συμβεί στις περισσότερες δυτικές χώρες εντός του έτους, αλλά πάρει λίγο παραπάνω διάστημα για τον υπόλοιπο πλανήτη».

Σε κάποιες περιοχές της Ασίας οι αρμόδιοι για θέματα Υγείας δεν είναι πρόθυμοι να κηρύξουν το τέλος της πανδημίας και μολονότι οι περισσότερες χώρες του πλανήτη προσπαθούν να ζήσουν πλέον με την Covid-19, η Κίνα και το Χονγκ Κονγκ επιχειρούν να εξαλείψουν τον κορωνοϊό.

Όσον αφορά στα διεθνή ταξίδια; Η κατάσταση απέχει ακόμη πολύ απ’ αυτή που θεωρούσαμε φυσιολογική το 2019, καθώς πολλές χώρες έχουν ανοίξει μόνον μερικώς τα σύνορά τους σε αλλοδαπούς ταξιδιώτες. Τα νοσοκομεία και τα εθνικά συστήματα υγείας ανά την υφήλιο περιμένει μια μακρά περίοδος ανάρρωσης μετά από δύο χρόνια αφόρητης πίεσης. Και για ορισμένα άτομα η Covid-19 μπορεί να ισοδυναμεί με ισόβια καταδίκη καθώς εκείνοι που πάσχουν από long Covid βιώνουν ακραία κόπωση, μυαλγία, εγκεφαλική ομίχλη και άλλα σοβαρά συμπτώματα επί μήνες. Το ερώτημα είναι για πόσο διάστημα θα ταλανιζόμαστε από τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του κορωνοϊού. «Αυτή είναι η ερώτηση του ενός εκατ. δολαρίων», λέει Γκλέντα Γκρέι, του Νοτιοαφρικανικού Συμβουλίου Ιατρικής Έρευνας. «Ας ελπίσουμε να θέσουμε υπό έλεγχο την κατάσταση μέσα στην επόμενη διετία. Αλλά τα προβλήματα της long Covid θα υπάρχουν και θα δούμε πολλούς να υποφέρουν απ’ αυτήν», προβλέπει.

Πώς θα είναι η ζωή μετά την πανδημία;
Τους επόμενους μήνες ίσως διαμορφώσουμε μια άποψη του πώς θα είναι η μόνιμη συμβίωσή μας με την Covid-19. Κάποιες περιοχές ίσως ξεχάσουν την απειλή μέχρι μια νέα έξαρση να υποχρεώσει τις Αρχές να κλείσουν τα σχολεία για μια-δυο μέρες ή επιχειρήσεις να αντιμετωπίζουν προβλήματα με τις πολλές αναρρωτικές άδειες. Άλλες χώρες ίσως να υιοθετήσουν τις μάσκες σε εσωτερικούς χώρους κάθε χειμώνα κι ένα εμβόλιο για την Covid-19 να προσφέρεται στους πολίτες μαζί με το αντιγριππικό.

Ο SARS-CoV-2 θα χρειαστεί να εξελιχθεί για να διαφεύγει τη συλλογική ανοσία, που αγγίζει υψηλά επίπεδο σε πολλές περιοχές του πλανήτη. «Υπάρχουν πολλά σενάρια. Ένα εξ’ αυτών είναι η επόμενη μετάλλαξη να είναι λίαν μεταδοτική, αλλά λιγότερο λοιμογόνος. Πλησιάζει ολοένα και περισσότερο στον ιό του κοινού κρυολογήματος», λέει η Ιβασάκι. Αλλά υπάρχει και το σενάριο να εξελιχθεί ο ιός σε κάτι χειρότερο και να αντιμετωπίζουμε μια πολύ σοβαρότερη νόσο. «Ελπίζω», καταλήγει, «να μη χρειάζεται να φτιάχνουμε κάθε τόσο καινούρια ενισχυτικά εμβόλια. Δεν μπορούν να εμβολιάζονται όλοι στον πλανήτη τέσσερις φορές ετησίως».