Η πραγματοποίηση της καθιερωμένης ετήσιας τελετής στο ύψωμα Αννίτσα, στα 1.728 μ., είχε φέτος μια διαφορετική στόχευση. Με πρωτοβουλία του φιλόλογου-εκπαιδευτικού, Προέδρου του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Γρεβενών, κ. Στέργιου Παπαστεργίου, το περιεχόμενο της φετινής εκδήλωσης, η οποία πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 18 Αυγούστου, είχε ως στόχο να τεθεί στο επίπεδο του δημόσιου διαλόγου το ζήτημα της ανάδειξη της Αννίτσας στη θέση που της αρμόζει στην σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία.

Με πρόταση του κ. Παπαστεργίου, κεντρικός ομιλητής στην τελετή ήταν ο γεννημένος στα Γρεβενά και εγγονός μαχητή του Έπους του ’40, Νίκος Κοσμίδης, Υπ. Διδάκτορας Αρχιτεκτονικής (ΔΠΘ), με αντικείμενο έρευνας τη μελέτη διαχείρισης των χώρων ιστορικής μνήμης. Ο κ. Κοσμίδης συμμετέχει στον συντονισμό του προγράμματος Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού, το οποίο αποσκοπεί στην ανάδειξη όψεων της ιστορικής, κοινωνικής και υλικής μνήμης. Για το σχετικό του έργο τιμήθηκε το 2023 με το μετάλλιο “Meritorious for the Treblinka Museum” από το Μουσείο της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία.

Στο πλαίσιο της ομιλίας του, ο κ. Κοσμίδης έθεσε ενώπιον των πολιτικών, πνευματικών και στρατιωτικών αρχών των Γρεβενών, καθώς και των λοιπών συμμετεχόντων, τους άξονες οι οποίοι θα έπρεπε να διέπουν μια σύγχρονη και διαλογική διαχείριση χώρων όπως αυτού της Αννίτσας. Όπως ανέφερε, στις περισσότερες περιπτώσεις ο συνήθης τρόπος διατήρησης της συλλογικής μνήμης στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα «ναι μεν διασώζει την κατ’ έτος επετειακή, έστω, αναφορά στα γεγονότα και υπενθυμίζει στο συλλογικό συνειδησιακό τα στοιχεία εκείνα τα οποία συγκροτούν τη σημερινή μας ταυτότητα και αυτοσυνειδησία, μεταβάλει όμως μια αλληλεπιδραστική σχέση με την ιστορία σε διαδικασίες τήρησης ενός πρωτοκόλλου, πολλές φορές στείρου, άνυδρου και αδιάφορου για το ευρύ κοινό. Ή στην καλύτερη περίπτωση, εξασφαλίζει μια στιγμιαία στάση σε σταθμούς της ιστορίας, η οποία, σε συνδυασμό με την κήρυξη εθνικών αργιών, εξελίσσεται σε διάλλειμα από την καθημερινότητα, χωρίς ουσιαστική συλλογική και προσωπική αξιολόγηση του τρίπτυχου: τι θυμόμαστε, γιατί θυμόμαστε και πώς θυμόμαστε».

Στο πλαίσιο της επιζητούμενης διαπεριφερειακής συνεργασίας, ιδιαιτέρως σημαντική για την ευρύτερη περιοχή η οποία αντιμετωπίζει ποικίλες προκλήσεις στον δημογραφικό και οικονομικό τομέα, ο κ. Κοσμίδης πρότεινε τη «δημιουργία δικτύου σύνδεσης γεωγραφικών σημείων, χώρων και τοπόσημων τα οποία αναφέρονται στα γεγονότα της απόκρουσης της ιταλικής φασιστικής επίθεσης από τον Ελληνικό Στρατό, κατά την περίοδο 1940-1941», με στόχο να συνδεθούν γνωστές ή λιγότερο γνωστές τοποθεσίες στη Δυτική Μακεδονία και στην Ήπειρο, οι οποίες διασώζουν τη μνήμη των γεγονότων της περιόδου.

Για την επιτυχία του έργου είναι αναγκαία η σύμπραξη των φορέων τοπικής και περιφερειακής αυτοδιοίκησης, με τους φορείς και τις συλλογικότητες της κοινωνίας οι οποίοι είναι ευαισθητοποιημένοι για τα σχετικά θέματα, καθώς και με τους ειδικούς στον τομέα των σπουδών μνήμης (memory studies), οι οποίοι μπορούν να προτείνουν σύγχρονους τρόπους διαχείρισης. Η συνεργασία όλων θα μπορούσε να συμβάλει στην ενίσχυση της οικονομίας των τοπικών ορεινών κοινωνιών μέσω της αύξησης της επισκεψιμότητας, αλλά και στη μετεξέλιξη αυτών των ιστορικών χώρων από σιωπηλά μνημεία σε ζωντανά εργαστήρια βιωματικής γνώσης της ιστορίας για τις νεότερες γενιές.

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους μέλη της οικογένειας του Στρατηγού Σωκράτη Δημάρατου (1889-1966), ο οποίος, ως διοικητής της ανεξάρτητης ταξιαρχίας ιππικού, είχε ηγηθεί της ηρωικής και νικηφόρας αντίστασης του Ελληνικού Στρατού κατά των ιταλικών δυνάμεων εισβολής, στην περιοχή των υψωμάτων πέριξ της Αννίτσας (Σκούρτζα, Γομάρα, Βασιλίτσα). Υπό τη διοίκηση του Δημάρατου, ο στρατός απέκοψε την προέλαση των Ιταλών και απελευθέρωσε τη Σαμαρίνα και το Δίστρατο.

Ο απόγονος της οικογένειας Δημάρατου, βαθύς γνώστης της ιστορίας του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και διαχρονικός υποστηρικτής του οράματος της πανελλαδικής προβολής της Αννίτσας, κ. Μιλτιάδης Δημάρατος, αναφέρθηκε στον χαιρετισμό του σε ένα ακόμα τεκμήριο το οποίο συμφωνεί με τη θέση πως στην Αννίτσα επιτεύχθηκε η πρώτη νικηφόρα απώθηση στρατευμάτων του Άξονα από συμμαχικό στρατό. Ως εκ τούτου, αποτελεί οφειλόμενη τιμή στη μνήμη των ηρώων του Έπους του ’40 η ανάδειξη του χώρου, καθώς και της προσωπικότητας του Σωκράτη Δημάρατου.

Σύντομη παρέμβαση στην τελετή έκανε και ο κ. Ιωάννης Γιαννακόπουλος, Πρόεδρος της Ένωσης Απόστρατων Αξιωματικών Στρατού Ν. Γρεβενών, ο οποίος αναφέρθηκε στην κατάρριψη δύο ελληνικών αεροπλάνων Henschel Hs-126 και στους πεσόντες πιλότους τους, οι οποίοι σκοτώθηκαν υπέρ της ελευθερίας της Ελλάδας στις 30 Οκτωβρίου του 1940.

Μετά το πέρας της τελετής, συμμετέχοντες συζήτησαν εκτενώς προτάσεις για την υλοποίηση του σχεδίου ανάδειξης της Αννίτσας, με ορίζοντα και τη συμπλήρωση 85 ετών, το 2025, από την είσοδο της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το επόμενο διάστημα θα εξεταστούν περαιτέρω ενέργειες για την επίτευξη του σκοπού.

Φωτογραφίες: Νίκος Κοσμίδης, Χρήστος Τζιότζιορας