Πατρίδα τού Οσίου Νικάνωρα ήταν ή Θεσσαλονίκη, γεννήθηκε κατά τό έτος 1491 από γονείς πλούσιους καί ευγενείς, Ιωάννης καί Μαρία τά ονόματα τών γονέων.
Η γέννησή του υπήρξε θαυμαστή, διότι ή μητέρα του ήταν στείρα. Επειτα από πολλές παρακλήσεις καί νηστείες πού συνοδεύονταν από ελεημοσύνες καί αγαθοεργίες γεννήθηκε ό Νικόλαος, αυτό ήταν τό κοσμικό όνομα τού Αγίου.
Περιγραφή | Αλλοι χώροι | Οχύρωση | Καλλιτεχνικοί θησαυροί | Σκήτη | Φωτο

Οταν έγινε πέντε χρονών, οί γονείς του τόν έστειλαν σέ ένα ενάρετο δάσκαλο γιά νά μάθει τά πρώτα του γράμματα όπου από μικρή ηλικία φάνηκε ή ευφυήα του καί ή οξύτητα τού νού του, προοδεύοντας στά γράμματα καί πνευματικά. Μετά τόν θάνατο τόν γονέων του βρέθηκε κληρονόμος μίας τεράστιας περιουσίας κι ενώ μπορούσε νά έχει τιμές καί αξιώματα, τά περιφρόνησε όλα.
Τήν μεγάλη περιουσία του τήν μοίρασε στούς άπορους καί στούς μή έχοντας καί εκάρη μοναχός, παίρνοντας τό όνομα Νικάνωρ(=νικητής ανδρών), όνομα Μακεδονικό πού τό έφεραν αξιωματικοί τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά καί χριστιανικό πού τό είχε ένας από τούς επτά διακόνους τού αρχιδιακόνου καί πρωτομάρτυρα Στεφάνου.
Καί ενώ ή φήμη του άρχισε νά εξαπλώνεται παντού καί εθεωρείτο διάδοχος στή μητρόπολη Θεσσαλονίκης, αναχώρησε γιά τό Καλλίστρατο όρος έπειτα από κάποιο όραμα.
Ετσι περπατώντας από τόπο σέ τόπο στήριζε τούς χριστιανούς μέ τά θαύματά καί τά κηρύγματά του. Αφού πέρασε από τήν Βέροια, Σέρβια καί Κοζάνη προχώρησε πρός τά χωριά τών Βεντζίων(Ν. Γρεβενών) καί από κεί συνεχίζοντας τό δρόμο του, έφθασε στό όρος Καλλίστρατο τόν τελικό του προορισμό.
Μιά άλλη παλιά παράδοση θέλει τόν όσιο Νικάνωρα συντροφευόμενο στό δρόμο πού πήρε, εγκαταλείποντας τή Θεσσαλονίκη, από τόν σύγχρονό του Διονύσιο, πού τόν ακολούθησε γιά νά πάνε νά ασκητέψουνε μαζί.
Εκεί όμως πού πού περνούσαν έξω από ένα χωριό ακούστηκαν κάποια όργανα, πού τράβηξαν τήν προσοχή τού Διονυσίου. Ετσι ο όσιος Νικάνορας αποφάσισε νά συνεχίσει μόνος του τήν πορεία. Τότε ό Διονύσιος γύρισε πίσω καί περνώντας από τήν Βέροια, έμεινε εκεί σέ μιά σκήτη(Σκήτη Προδρόμου παρά τόν Αλιάκμωνα), αργότερα αναχώρησε πρός τόν Ολυμπο, όπου ίδρυσε μεγάλο μοναστήρι.
Μιά παραλαγή τής παράδοσης αυτής ιστορεί ότι περπατώντας οί δύο ασκητές, έφτασαν στόν Αλιάκμωνα όπου έπρεπε νά τόν περάσουν γιά νά μπορέσουν νά φτάσουν στό προορισμό τους.
Τό ποτάμι δέν περνιόταν, γιατί ήταν πλημυρισμένο. Τότε ό όσιος Νικάνωρ πρώτος άπλωσε τό ράσο του πάνω στό νερό καί πάνω του κάθισε περνώντας τό ποτάμι κατά θαυμαστό τρόπο. Τό ίδιο έκανε καί ό Διονύσιος αλλά βυθίστηκε στό ποτάμι καί κινδύνευσε νά πνιγεί. Ετσι από κεί χωρίστηκαν, ό μέν Διονύσιος κατέληξε στόν Ολυμπο, ό δέ Νικάνωρ στό όρος Καλλίστρατο.

Τό όρος Καλλίστρατο είναι ένας κωνικόμορφος απόκρημνος πρόβουνος τής Βουνάσας(όρος στά σύνορα Γρεβενών-Δεσκάτης)καί κατά τά βορειοδυτικά της, πού υψώνεται στό μέσα μέρος τής στροφής πού κάνει ό ποταμός Αλιάκμων κοντά στό χωριό Ελάτη Κοζάνης, γιά νά πάρει κατεύθηνση πρός τά Σέρβια. Εχει ύψος 150 μέτρα περίπου από τήν βάση του καί αποχώρίζεται από τήν Βουνάσα μέ βαθύ ημικυκλικό φαράγγι, πού στήν κοίτη του κυλάει τά νερά του ορμητικά ό Αλιάκμων, βρέχοντας αυτό από τίς τρείς πλευρές του καί μεταβάλοντάς το σέ χερσόνησο.
Τήν ονομασία του τήν πήρε από ένα παλιό ασκητή τόν Καλλίστρατο, πού ασκήτεψε καί εκοιμήθη εκεί σέ ένα σπήλαιο.
Περπατώντας ό όσιος Νικάνωρ στό πετρώδες καί δύσβατο τόπο, έφθασε στό χείλος τού ποταμού. Από κεί αντίκρυσε ψηλά στούς βράχους ένα σπήλαιο δυσανάβατο.
Φθάνοντας μέ πολύ μεγάλη δυσκολία αντίκρυσε στό σπήλαιο ερείπια από μονύδριο τού Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, πού είχε κτίσει ό παλιός ασκητής Καλλίστρατος πού ασκήτεψε εκεί καί τό ανακαίνισε.
Αυτό σώζεται μέχρι σήμερα καί είναι γνωστό σάν τό ασκηταριό τού Αγίου.

Ή Αγία ζωή του οσίου Νικάνορα, τερμάτισε την 7ή Αυγούστου 1419 (κατ’ άλλους το 1519). Στίς 7 Αυγούστου γιορτάζεται ή μνήμη τού οσίου Νικάνορα μεγαλοπρεπώς μέ αρχιερατική λειτουργεία, πλήθη κόσμου συρέουν από όλη τήν Δυτική Μακεδονία καί τή βόρειο Θεσσαλία, γιά νά προσκυνήσουν τά ιερά λείψανα τού Αγίου.

Παλιότερα λόγω τού άβατου πού υπήρχε(ήδη εδώ καί μερικά χρόνια έχει καταργηθεί), γινόταν καί δεύτερη λειτουργία γιά τίς γυναίκες, στό εξωκκλήσι τού αγίου Δημητρίου, πού είναι κάτω από τό Μοναστήρι.

Μετά τή θεία λειτουργεία, τό Μοναστήρι σύμφωνα μέ τήν παλιά παράδοση παραθέτει κοινό γεύμα στούς προσκυνητές.