Η Κυριακή του Πάσχα είναι μια από τις σπουδαιότερες γιορτές της ορθοδοξίας, με τους χριστιανούς σε ολόκληρη την υφήλιο να γιορτάζουν την Ανάσταση του Ιησού, μετά από μια μεγάλη περίοδο κατανυκτικής νηστείας.

Ετυμολογικά, η λέξη προέρχεται από αραμαϊκό «πασ’ά» και το εβραϊκό «πεσάχ» (διάβαση), κάνοντας δηλαδή αναφορά στο πέρασμα του Χριστού από το θάνατο στη ζωή.

Μολονότι τα Χριστούγεννα, η άλλη μεγάλη γιορτή του χριστιανισμού εορτάζονται την ίδια μέρα από το μεγαλύτερο μέρος του δυτικού πολιτισμού, το Πάσχα αποτελεί ένα από τα σημεία αντιλογίας μεταξύ των Ορθόδοξων και των Καθολικών, οι οποίοι και τιμούν την ημέρα αυτή σε διαφορετικές ημερομηνίες.

Έτσι, η καθολική εκκλησία γιορτάζει το Πάσχα μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου, περίπου ένα μήνα πριν το Πάσχα της ορθοδοξίας, το οποίο και λαμβάνει χώρα μεταξύ Απριλίου και Μαΐου.

Γιατί το Πάσχα είναι κινητή εορτή – Πότε γιορτάζουμε το Πάσχα

Όλοι μας ξέρουμε πως το Πάσχα είναι μια εορτή κινητή, ωστόσο, λίγοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν πώς υπολογίζουμε την ημερομηνία του κάθε χρόνο.

Όπως εξηγεί το «Παλιό Ημερολόγιο του Αγρότη», η Λαμπρή έρχεται κάθε χρόνο, την πρώτη Κυριακή μετά το Πασχαλινό Φεγγάρι, την πρώτη πανσέληνο, δηλαδή που εμφανίζεται μετά την εαρινή ισημερία. Αυτός είναι και ο λόγος που η πανσέληνος του Απριλίου αποκαλείται συχνά ως το «Πασχαλινό Φεγγάρι», όταν λαμβάνει χώρα μετά την εαρινή ισημερία.

Εντούτοις, σύμφωνα με την παραπάνω λογική αυτή τη χρονιά θα περίμενε κανείς πως το Πάσχα θα είχε ήδη παρέλθει την περασμένη Κυριακή, 17 Απριλίου, αμέσως μετά την «Ροζ» πανσέληνο του Σαββάτου (16 Απριλίου).

Είναι, όμως, γνωστό πως το Πάσχα για το 2022 πέφτει στις 24 Απριλίου. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η εξήγηση είναι απλή και έχει να κάνει με μια εγκύκλιο επιστολή του Μεγάλου Κωνσταντίνου από το 325 μ.Χ., ο οποίος και θέσπισε τον «Όρο της Νίκαιας», σύμφωνα με τον οποίο:

«Το Πάσχα θα πρέπει να εορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης και αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή τότε να εορτάζεται την επομένη Κυριακή».

Έτσι, οι καθολικοί φέτος γιόρτασαν το Πάσχα την Κυριακή 17 Απριλίου, ενώ εμείς θα το τιμήσουμε την αμέσως επόμενη, δηλαδή την Κυριακή 24 Απριλίου.

Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος που συγκάλεσε ο Μέγας Κωνσταντίνος, μάλιστα, ανέθεσε στον εκάστοτε πατριάρχη Αλεξανδρείας να γνωστοποιεί κάθε χρόνο στις άλλες Εκκλησίες την ημερομηνία του Πάσχα, αφότου πρώτα υπολογίσει με τη βοήθεια των αστρονόμων της πόλης την ημερομηνία της πρώτης εαρινής πανσελήνου.

Τι γιορτάζουμε

Όπως είναι γνωστό, το Πάσχα γιορτάζουμε την Ανάσταση του Ιησού, τρεις ημέρες μετά την πένθιμη σταύρωσή του, η οποία και τιμάται τη Μεγάλη Παρασκευή.

Σύμφωνα με τις Εβραϊκές Γραφές, το Πάσχα αποτελούσε ανάμνηση της εξόδου από την δουλεία της Αιγύπτου, υπό την ηγεσία του Μωυσή μέσω θεϊκής παρέμβασης.

Μολονότι αρκετοί θεωρούν πως η Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινά από το πρωί της Μεγάλης Δευτέρας, ωστόσο, με βάση την ορθόδοξη παράδοση, η ενάρξή της πραγματοποιείται ήδη από την Κυριακή των Βαΐων, η οποία συμβολίζει την είσοδο του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, ενώ η πασχαλινή περίοδο διαρκεί για δύο εβδομάδες, με την τελευταία μέρα να είναι η Κυριακή του Θωμά.

Αυτό συμβαίνει επειδή η εκκλησία έχει αποφασίσει από την αρχή της Μεγάλης Εβδομάδας να ψάλλεται ο όρθρος της επόμενης ημέρας, έτσι ώστε να καταφέρουν όσο δυνατόν περισσότεροι πιστοί να μετάσχουν στις Ακολουθίες. Επίσημα, λοιπόν, η Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινά μια μέρα πριν από τη Μεγάλη Δευτέρα, καθότι ο Όρθρος της ψάλλεται το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων- και ομοίως συμβαίνει και με τις υπόλοιπες ημέρες.

Ο σκοπός της εβδομάδας που προηγείται της Λαμπρής καθώς και των τελετών που έχουν καθιερωθεί κατά τη διάρκειά της είναι οι πιστοί να λάβουν μέρος στο Θείο Δράμα, να συμπορευτούν και να συμπάσχουν με τον Ιησού, μετανιώνοντας ειλικρινά για τις αμαρτίες τους, έτσι ώστε να σωθούν, μέσα από το δρόμο που ο ίδιος χάραξε.

Η εβδομάδα αυτή, που καλείται και ως «Εβδομάδα των Παθών», είναι λοιπόν αφιερωμένη στα Άγια Πάθη του Ιησού Χριστού, πριν την Ανάσταση και την Ανάληψή Του και έχει ονομαστεί ως «Μεγάλη», σε ανάμνηση των ιδιαίτερα σημαντικών («Μεγάλων») για την ορθόδοξη πίστη γεγονότων που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκειά της.

Άλλα ονόματα για τη Μεγάλη Εβδομάδα είναι τα εξής:

• Αγία Εβδομάδα: Αναφερόμενη στα άγια γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκείνες της μέρες
• Εβδομάδα ξηροφαγίας: Λόγω της αυστηρής νηστείας που επιτάσσει η ορθοδοξία κατά τη διάρκειά της
• Άπρακτος εβδομάς: Καθώς παραδοσιακά συνηθιζόταν πλήρης αποχή από κάθε εργασία

Όσον αφορά την ίδια την Ανάσταση, ο Ευαγγελιστής Ματθαίος την περιγράφει ως εξής (μεταφρασμένο απόσπασμα του Ευαγγελίου στη Δημοτική):

«Τα χαράματα της μιας των Σαββάτων (της Κυριακής), οι Μυροφόρες μαζί με την Παναγία πήγαν στον τάφο του Ιησού. Ξαφνικά έγινε μεγάλος σεισμός και ένας Άγγελος κύλισε την πέτρα που έφραζε τον τάφο και κάθισε πάνω της. Οι στρατιώτες που φρουρούσαν τον τάφο, είχαν παραλύσει από το φόβο τους. Ο Άγγελος απευθύνθηκε στις Μυροφόρες και την Παναγία να μην φοβούνται και ότι ο Ιησούς είχε αναστηθεί. Στο μήνυμά του ο Άγγελος είπε να πάνε να ειδοποιήσουν τους μαθητές Του, για το γεγονός της Ανάστασης και να τους πουν να πάνε στη Γαλιλαία όπου και θα τους εμφανιζόταν ο Ιησούς, και έτσι έγινε. Γυρνώντας πίσω στην Ιερουσαλήμ στο μέρος που ήταν κρυμμένοι οι μαθητές, εμφανίστηκε μπροστά τους ο Χριστός. Εκείνες τον προσκύνησαν και παρακινούμενες από τον ίδιο έτρεξαν να αναγγείλουν το χαρμόσυνο γεγονός στους μαθητές του. Οι στρατιώτες ειδοποίησαν τους Γραμματείς και τους Φαρισαίους ότι ο Ιησούς αναστήθηκε», αναφέρεται στο κείμενο.

«Εκείνοι τυφλωμένοι από το μίσος τους κατά του Χριστού, θεώρησαν μεγάλη ντροπή τους την Ανάσταση του Χριστού, αποφάσισαν να δωροδοκήσουν τους στρατιώτες ώστε να πουν ψέματα, ότι το σώμα του Χριστού κλάπηκε τη νύχτα από τους μαθητές Του, και δεν αναστήθηκε. Οι μαθητές πήγαν στη Γαλιλαία και εκεί τους εμφανίστηκε ο Ιησούς. Τους ευλόγησε και τους είπε να διασκορπιστούν και να διδάξουν όλα όσα τους δίδαξε. Τους έδωσε επίσης εντολή, ότι όποιος πιστεύει σε Αυτόν, να τον βαπτίζουν στο όνομα του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Αυτό έκαναν οι μαθητές και έφτασε το Ευαγγέλιο μέχρι σήμερα», καταλήγει ο Ματθαίος.

Τι τρώμε την Κυριακή του Πάσχα

Το πασχαλινό τραπέζι είναι πλούσιο και γιορτινό, με το κρέας να αποτελεί τον αναντίρρητο πρωταγωνιστή της ημέρας και το οποίο καταναλώνεται σε αφθονία μετά τη νηστεία της Σαρακοστής -ή έστω της Μεγάλης Εβδομάδας.

Το βασικό κρέας είναι είτε το αρνί είτε το κατσίκι, το οποίο συνηθίζεται να ψήνεται σε σούβλα (ο γνωστός οβελίας), συχνά από το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Ειδάλλως, τα αμνοερίφια μαγειρεύονται στο φούρνο, τις περισσότερες φορές συνοδευόμενα από πατάτες, τυριά και διάφορες σαλάτες. Σύμφωνα με τη γνωστή παραβολή του Ιησού με το βοσκό, το αρνί συμβολίζει τους πιστούς της ορθοδοξίας αλλά και τον ίδιο τον Υιό του Θεού, ο οποίος θυσιάστηκε για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.

Την τιμητική τους έχουν και οι μεζέδες από συκωταριά, οι οποίοι παραδοσιακά σιγοψήνονται στη σούβλα κατά τη διάρκεια της ημέρας δίπλα στο αρνί (κοκορέτσι), στο φούρνο/τηγάνι (γαρδούμπες) ή μαγειρεύονται στην κατσαρόλα (γαρδούμπες κοκκινιστές, λεμονάτες ή μαγειρίτσα).

Μετά το κυρίως γεύμα, σειρά έχουν τα αβγά, τα οποία βάφονται από τη Μεγάλη Πέμπτη: τα αβγά συμβολίζουν τον ερμητικά κλειστό τάφο του Χριστού (μια άλλη θεωρία λέει ότι συμβολίζουν την αναγέννηση) ενώ, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, το κόκκινο χρώμα σηματοδοτεί το αίμα του θεανθρώπου. Αφού αναδειχθεί ο νικητής του… τσουγκρίσματος, οι πιστοί καθαρίζουν και τρώνε το αβγό τους, προτού περάσουν στο επιδόρπιο.

Ο οβελίας και το τσούγκρισμα των αβγών

Το πλέον παραδοσιακό γλυκό της Λαμπρής δεν είναι άλλο από το τσουρέκι -συχνά γεμιστό με σοκολάτα-, ενώ κατά τόπους προτιμάται η λεγόμενη «λαμπροκουλούρα» ή «λαμπρόψωμο», μια πιο παραδοσιακή εκδοχή του αγαπημένου τσουρεκιού. Βεβαίως, τα γλυκά δεν τελειώνουν εδώ· από τα πιο κλασικά γαλακτομπούρεκα και ραβανί, μέχρι και τα πιο μοντέρνα σοκολατένια αβγά, η γκάμα είναι τεράστια.

Τα έθιμα

Τα έθιμα που έχουν καθιερωθεί για την πασχαλινή περίοδο είναι πολλά, με κάποια να γιορτάζονται σε ολόκληρη την Ελλάδα και άλλα κατά τόπους.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα τοπικών πασχαλινών εθίμων είναι τα φωτεινά αερόστατα που υψώνονται το βράδυ της Ανάστασης στο χωριό Λεωνίδιο της Πελοποννήσου και ο σαϊτοπόλεμος στη Μεσσηνία, όπου οι κάτοικοι διαγωνίζονται σε «μπουλούκια» οπλισμένοι με σαΐτες (χαρτονένιους σωλήνες γεμάτους μπαρούτι).

Φυσικά, δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την αναφορά των «Μπότηδων» στην Κέρκυρα, όπου το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου οι πιστοί χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία γεμάτα νερό (Μπότηδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο.

Ένα έθιμο, το οποίο συμβαίνει κατά τόπους σε πολλά νησιά (π.χ: Μήλος, Μύκονος, Σέριφος, Σίφνος) αλλά και διάφορες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας (π.χ: Αργολίδα, Άρτα, Αίγιο) είναι και το «Κάψιμο του Ιούδα», το οποίο έχει τις ρίζες του στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους και καλεί τους χριστιανούς να περιφέρουν ένα μεγάλο ομοίωμα του προδότη μαθητή του Ιησού και στη συνέχεια να του βάλουν φωτιά, εν μέσω πανηγυρισμών.

Ο σαϊτοπόλεμος

Τα έθιμα που γιορτάζουμε σε όλη την Ελλάδα κατά την πασχαλινή περίοδο:

Η κυρά Σαρακοστή: Πρόκειται για ένα αυτοσχέδιο ημερολόγιο που μετρά τις εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής και απεικονίζει μια γυναίκα χωρίς στόμα (καθώς νηστεύει) και σταυρωμένα τα χέρια (καθώς προσεύχεται). Η κυρά Σαρακοστή έχει επτά πόδια, τα οποία και συμβολίζουν κάθε μια από τις επτά εβδομάδες της Σαρακοστής. Οι πιστοί κάθε Σάββατο κόβουν από ένα πόδι, μέχρι και την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου.

Τα βάγια: Προς τιμήν της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, την Κυριακή των Βαΐων όλοι οι ναοί στολίζονται με κλαδιά από βάγια, ενώ μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς σταυρούς από το φυτό.

Το Λαζαροσάββατο: Το Σάββατο πριν από την έναρξη της Ιησού Εβδομάδας ο λαός γιορτάζει την «Έγερση» του Λαζάρου, πιστού φίλου του Χριστού. Την παραμονή της γιορτής, τα παιδιά κρατώντας τον «Λάζαρο», παραδοσιακά γυριζαν στα σπίτια και τραγουδούσαν τα «λαζαρικά». Την ίδια μέρα, υπάρχει και το έθιμο με τα λαζαράκια, κουλουράκια που ζυμώνονταν «για την ψυχή του Λάζαρου».

Ο Επιτάφιος: Εξαιρετικά διαδεδομένο είναι φυσικά και το έθιμο της περιφοράς του Επιταφίου, με τους να στολίζουν τον «τάφο» του Ιησού το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής. Το βράδυ, οι κάτοικοι της ενορίας ακολουθούν την πένθιμη πομπή του επιταφίου.

Η Θεία Λειτουργία: Στο κέντρο των εορτασμών της Ανάστασης βρίσκεται φυσικά η θεία λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα, που ξεκινά αργά το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου (περίπου στις 11 μ.μ.) και τελειώνει περίπου μέχρι τις 2 έως 3 π.μ. της Κυριακής. Στην Αναστάσιμη ακολουθία περιλαμβάνεται η τελετή της προσφοράς του Αγίου Φωτός στους πιστούς, η τελετή της Αναστάσεως, ο όρθρος της Κυριακής του Πάσχα και η Θεία Λειτουργία της Κυριακής του Πάσχα. Ακολουθούν τα βεγγαλικά και η μεταφορά του Αγίου Φωτός στα σπίτια των πιστών με λαμπάδες.