«Σκύλος διαισθάνθηκε τον σεισμό και έσωσε ολόκληρη την οικογένεια» ανέφερε η είδηση από το Γριζάνο Τρικάλων στις αρχές Μαρτίου. «Γάβγιζε πολύ έντονα όταν μπήκε μέσα και άρχισε να με τραβάει από το πόδι, δαγκώνοντας το παντελόνι μου… Λες και ήξερε τι θα ακολουθήσει.

Μας έβγαλε κυριολεκτικά από το σπίτι…». Και τους έσωσε. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά ο Εγκέλαδος χτυπούσε τη Θεσσαλία με 6,3 ρίχτερ προκαλώντας βλάβες σε περισσότερα από 1.500 σπίτια, μεταξύ των οποίων και αυτό της οικογένειας Κακαδιάρη, η οποία αφηγήθηκε το περιστατικό στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η διήγησή τους, μαζί με άλλες, παρόμοιες μαρτυρίες, ώθησε τους επιστήμονες να προχωρήσουν σε μια ιδιαίτερη έκκληση: ζητούν από τους κατοίκους της σεισμόπληκτης Θεσσαλίας να μοιραστούν μαζί τους εμπειρίες από πρόδρομα φαινόμενα που έπεσαν στην αντίληψή τους πριν από τον διπλό ισχυρό σεισμό με επίκεντρο την Ελασσόνα στις 3 και 4 Μαρτίου 2021. Λευκές λάμψεις στον ουρανό, παράξενη συμπεριφορά ζώων, παραμόρφωση του εδάφους, μεταβολές στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο ή στην υδρολογική στάθμη πηγαδιών είναι μερικά από αυτά.

Τα πρόδρομα φαινόμενα, ένα μυστήριο της σεισμολογίας, μελετώνται συστηματικά από τη δεκαετία του ’60 ως στοιχείο πρόγνωσης σεισμικών γεγονότων, ενώ μαρτυρίες για την εμφάνισή τους σώζονται από την αρχαιότητα: ο αρχαίος συγγραφέας Αιλιανός λέει ότι πριν από τον καταστροφικό σεισμό που εξαφάνισε την Αρχαία Ελίκη, κοντά στο σημερινό Αίγιο, τον χειμώνα του 373 π.Χ., τα ζώα που ζούσαν στο έδαφος, όπως σαύρες και ποντίκια, εγκατέλειψαν μαζικά την πόλη πέντε ημέρες πριν από τον σεισμό.

Ερευνα

Επικεφαλής της προσπάθειας είναι ο σεισμολόγος Γεράσιμος Παπαδόπουλος, ο οποίος ερευνά επί σειρά ετών τα πρόδρομα φαινόμενα. Στα χέρια του βρίσκονται δεκάδες καταγραφές αφύσικης συμπεριφοράς ζώων που σημειώθηκαν πριν από τον καταστροφικό σεισμό της Πάρνηθας το 1999, μαρτυρίες που συνελέχθησαν από τον ανιψιό του ποιητή Σεφέρη, Σωτήρη Σεφεριάδη. Επίσης, έχει συγκεντρώσει μαζί με τον πρόεδρο του ΟΑΣΠ, Ευθύμιο Λέκκα, 350 μαρτυρίες κατοίκων της Σάμου για πρόδρομα φαινόμενα που σημειώθηκαν λίγο προτού εκδηλωθεί στο νησί ο φονικός σεισμός των 6,7 ρίχτερ στις 30 Οκτωβρίου 2020. Ο ίδιος επισημαίνει στα «ΝΕΑ» ότι «ένα φαινόμενο που παρατηρήθηκε πριν από έναν σεισμό δεν είναι απαραίτητα πρόδρομο. Για να χαρακτηριστεί πρόδρομο πρέπει να είναι αξιόπιστο και συστηματικό, δηλαδή να παρατηρήθηκε σε διαφορετικά σημεία και να διασταυρώνεται από ανεξάρτητους παρατηρητές» και επισημαίνει πως «τα μακροσκοπικά πρόδρομα φαινόμενα που αναφέρονται από μη ειδικούς πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε με περίσκεψη, όμως είναι πάντα χρήσιμα γιατί μπορούν να βοηθήσουν την οργανωμένη και συστηματική έρευνα από τους ειδικούς επιστήμονες».

«Περίπου ενάμιση χρόνο μετά τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε την Αθήνα στις 7 Σεπτεμβρίου 1999 λόγω ενεργοποίησης του ρήγματος της Φυλής, επικοινώνησε μαζί μου και μου συστήθηκε ο Σωκράτης Σεφεριάδης, ανιψιός του μεγάλου μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Μου ανέφερε ότι είχε συλλέξει μαρτυρίες κατοίκων της Αττικής για ανώμαλη συμπεριφορά ζώων που παρατηρήθηκε πριν από τον σεισμό. Συναντηθήκαμε στο Γεωδυναμικό Ινστιτούτο και μου έδωσε φάκελο με τις μαρτυρίες περίπου 25 κατοίκων. Κάθε μαρτυρία έχει περιγραφή της συμπεριφοράς του ζώου και τεκμηρίωση των στοιχείων του μάρτυρα. Οι συμπεριφορές αυτές παρατηρήθηκαν λίγο πριν ή μερικές ώρες πριν από τον σεισμό».

Αντιδράσεις

Οι καταγραφές δεν αφορούσαν μόνο κατοικίδια ζώα. Ο Δ.Λ. από ιππικό όμιλο της Αττικής σημείωνε στις 19 Νοεμβρίου 1999: «Λίγα λεπτά πριν από τον σεισμό τα άλογα έγιναν πολύ νευρικά και ανήσυχα, τραβούσαν τα γκέμια και έσπρωχναν βίαια τις πόρτες του στάβλου». Ενώ ο V.C., ιταλός καταστηματάρχης στην Εκάλη, έλεγε: «Περίπου 15 λεπτά πριν από τον σεισμό οι γάτες μου έγιναν ξαφνικά τόσο νευρικές ώστε νόμιζα ότι τις τσίμπησαν μέλισσες. Ετρεξαν και μπήκαν μέσα στο κατάστημα και κρύφτηκαν στο δώμα για να προστατευτούν». 

Υπήρχαν και μαρτυρίες όπως αυτή ιδιοκτήτη ταβέρνας στον Αγιο Μερκούριο ο οποίος είχε αναφέρει: «Περίπου μία-δύο ώρες πριν από τον σεισμό του 1999 όλα τα πουλερικά μας έγιναν πολύ νευρικά ώστε έσπευσα να δω τι συμβαίνει. Ειδικά οι χήνες έκαναν πολύ θόρυβο και έτρεχαν πέρα-δώθε ανεξάρτητα η μία από τις άλλες και όχι όλες μαζί ως συνήθως. Νόμιζα ότι εμφανίστηκε αλεπού. Αυτή η συμπεριφορά έγινε πιο έντονη όσο περνούσε η ώρα και τα πουλερικά έδειχναν πανικό. Πέντε λεπτά πριν από τον σεισμό τα σκυλιά άρχισαν να ουρλιάζουν έτσι όπως ποτέ δεν τα είχα ακούσει…». Ενδιαφέρον υλικό συγκαταλέγεται και στις μαρτυρίες για τον σεισμό της Σάμου, όπως η αναφορά του Σ.Π., από τους Μυτιληνιούς, ο οποίος σημείωνε πως σχεδόν τρεις μήνες πριν από τον σεισμό «από τον Ιούλιο, το νερό στη γεώτρηση θόλωσε πολύ και στο πηγάδι έγινε κίτρινο και βρωμούσε».

Η προσπάθεια αναγνώρισης πρόδρομων φαινομένων έλαβε μεγάλες διαστάσεις κυρίως στην Κίνα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Τότε ήταν που φωτογραφήθηκαν για πρώτη φορά στην Ιαπωνία και οι περίφημες φωτεινές λάμψεις στον ουρανό πριν από ισχυρό σεισμό (earthquake lights), ενώ το φαινόμενο βιντεοσκοπήθηκε το 2006. Σήμερα γίνονται πολλές μετρήσεις και πειράματα για τα πρόδρομα φαινόμενα με σκοπό τον εμπλουτισμό της επιστημονικής γνώσης και την επίτευξη της πρόγνωσης σεισμικών γεγονότων.