Φυσικές καταστροφές ή φυσικές διεργασίες με επιπτώσεις; Πρώιμα θα λέγαμε ότι είναι μάλλον αδόκιμος ο όρος “φυσικές καταστροφές”, αν σκεφτούμε ότι χωρίς τις φυσικές διεργασίες που προκαλούν τις καταστροφές δεν θα είχαν σχηματιστεί λίμνες, ποτάμια, βουνά, δεν θα είχαν εμφανιστεί και εξαφανιστεί πολλά έμβια είδη. Πολλές από τις φυσικές διεργασίες είναι βίαιες, αλλά είναι αυτές που μας έφεραν εδώ.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται ο γεωγράφος Ντέιβιντ Αλεξάντερ (David Alexander): «Η καταστροφή ορίζεται ως η οποιαδήποτε εκδήλωση μεταβολής σε ένα γεωφυσικό σύστημα […] η οποία διαφοροποιείται από τον μέσο όρο συμπεριφοράς του. Εάν το ανθρώπινο, κοινωνικο–οικονομικό και το φυσικό σύστημα δεν έχουν τη δυνατότητα vα αντιδράσουν, να απομακρύνουν ή να αποκρούσουν το αποτέλεσμα, τότε η καταστροφή πραγματοποιείται».¹ Άρα λοιπόν, θα λέγαμε καταστροφή το ανεπιθύμητο αποτέλεσμα που εμφανίζεται όταν δεν είμαστε έτοιμοι να το δεχτούμε, να το αντιμετωπίσουμε. Και αφού πραγματοποιηθεί, τι γίνεται;

Στη χώρα μας, η διαχείριση αυτή περιορίζεται κυρίως στο πώς θα διαχειριστούμε το συμβάν και επενδύουμε ελάχιστα στην πρόληψη, με θεσμικές, νομικές, πολεοδομικές και άλλες τέτοιες παρεμβάσεις. Η αποκατάσταση δε, συνήθως περιορίζεται στον τρόπο επαναδόμησης, τόσο σε επίπεδο δημοσίων υποδομών όσο και σε επίπεδο οικογενειακής οικοδομής. Και εκεί τελειώνει με επιτυχία η δουλειά της ανασυγκρότησης. Εμφανιζόμαστε με μια άποψη πεσιμιστική και με πρακτικές εκ των υστέρων αντιμετώπισης του «κακού», που ίσως έχει προκληθεί από τη δική μας κακή σχεδίαση.

από την άλλη, η όλη αντιμετώπιση εστιάζεται σε υλικό επίπεδο. Οι αναφορές στα μέσα για τον πρόσφατο σεισμό στο Ιόνιο μιλούσαν κυρίως για ζημιές σε οικισμούς και οδικά δίκτυα. οι άνθρωποι όμως δεν επλήγησαν, πέραν της υλικής ζημίας που υπέστησαν; Η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος, πέραν του στιγμιαίου γεγονότος μιας φυσικής καταστροφής, επηρεάζεται άμεσα και συνεχώς κλιμακούμενα. Ιδιαίτερα στην περίπτωση ενός σεισμού, που το φαινόμενο εκδηλώνεται ξαφνικά χωρίς να υπάρχει προειδοποίηση ή ένδειξη, ενώ η απειλή που εμφανίζεται δεν έχει σαφή κατεύθυνση, κάτι που θα έκανε τον άνθρωπο ενστικτωδώς να αντιδράσει (θα λέγαμε ότι δεν τον βλέπει, μόνο τον αισθάνεται). Σε όλο αυτό το «κλίμα», προστίθεται η μετέπειτα δραστηριότητα – μετασεισμοί που επιβάλλουν στους ήδη πληγέντες, επιπρόσθετο στρες. Δηλαδή θα μπορούσαμε με ευκολία να διατυπώσουμε την άποψη ότι ο σεισμός εμφανίζεται ως ασύμμετρο γεγονός, του οποίου όλη η δραστηριότητα ευνοεί, εκτός των άλλων, τις συνθήκες για ανάπτυξη υψηλού βαθμού άγχους, καθιστώντας απαραίτητη τη διεύρυνση της έννοιας του πληγέντος από εκείνον που έχασε το βιός του, σε αυτόν που το συμβάν μεταβάλλει το συναίσθημα, τη σκέψη και τη συμπεριφορά του.

Η ουσία είναι ότι η διαχείριση των φυσικών καταστροφών και οι επιπτώσεις τους δεν αποτελούν ένα τεχνοοικονομικό πρόβλημα, αλλά είναι κομβικό πολιτικό και κοινωνικό ζήτημα, διότι οι επιπτώσεις τους επιδρούν συνδυαστικά στον κοινωνικά κατασκευασμένο χώρο. Δεν πρέπει λοιπόν να περιορίζονται κυρίως στο κομμάτι των υποδομών και της επιφανειακής αντιμετώπισης των κοινωνικο-πολιτικών επιπτώσεων με βάση την οικονομική προοπτική τους. Γιατί η αλήθεια είναι ότι, μετά από κάθε καταστροφή, οι καθημερινοί ρυθμοί της ζωής δεν θα επιστρέψουν, ακόμη και αν σύντομα αντιμετωπιστούν τα προβλήματα στα δημόσια κτήρια και τις υποδομές. Επομένως, εκτός από την καταστροφή των υποδομών, σημειώνονται άμεσες επιπτώσεις στην καθημερινότητα, στην υγεία, στην ψυχοσύνθεση και στον πολιτισμό.

Εκ των πραγμάτων λοιπόν, η διαχείριση των φυσικών καταστροφών είναι πυρηνικά πολιτικό θέμα που εστιάζεται στο πώς το πολιτικό σύστημα σχεδιάζει την αντιμετώπιση τέτοιων γεγονότων, δηλαδή έχει να κάνει άμεσα με το ποια προσέγγιση δέχεσαι ως βάση και σε πιο οικονομικό-πολιτικό σύστημα την κατατάσσεις. Στο κέντρο αυτής βρίσκεται η απάντηση στο ερώτημα, ακόμη και αν αυτό δεν είναι αποδεκτό από τις διεθνείς οικονομικές κλίμακες και ασφαλιστικές νόρμες, για το τι αποτελεί για εμάς προτεραιότητα: η οικονομία ή ο άνθρωπος.

Προσωπικά, θεωρώ ότι οι συγκυρίες ευνοούν τον ανασχεδιασμό του υφισταμένου σχήματος διαχείρισης των φυσικών καταστροφών, δημιουργώντας σε υψηλό επίπεδο ένα θεσμικό κείμενο, που να τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο της νέας πολιτικής προσέγγισης. Μιας προσέγγισης που εκτός των προαναφερομένων, δεν αγνοεί την αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στις απεριόριστες δυνάμεις της φύσης.

1. David Alexander, Natural Disasters, Λονδίνο/Νέα Υόρκη, Routledge, 2001, σελ. 5

* Η Εβίνα Δ. Λιοσάτου είναι πολιτικός μηχανικός, MSc στη Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών, MSc στη Διαχείριση του Χώρου, μέλος της Ν.Ε. Δημ. Υπαλλήλων ΣΥΡΙΖα, μέλος του Τμημ. Υποδομών ΣΥΡΙΖα