Η 29η Μαΐου χαρακτηρίζεται αποφράδα ημέρα, επειδή μας θυμίζει την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Δεν γνωρίζω, αν για την άλωση θρήνησαν εκείνοι που την είχαν από δεκαετίες εγκαταλείψει, για να αναζητήσουν την τύχη τους στις ιταλικές πόλεις. Ίσως και να μη τους πόνεσε πολύ, καθώς τάχιστα συσχετίστηκαν, για λόγους οικονομικών συμφερόντων, με τους εντόπιους και αφομοιώθηκαν. Υπάρχουν και σήμερα «Έλληνες» που όχι μόνο δεν θέλουν να θυμούνται τα συμβάντα και να τιμούν τους πρωταγωνιστές, αλλά, απεναντίας, επιθυμούν διακαώς να καλύψει αυτά πέπλο λήθης. Μήπως υπάρχουν και κάποιοι που επιχαίρουν, όπως και το πλήθος των Δυτικών, επειδή ο Μωάμεθ, ο πορθητής, έθεσε τέρμα στην μισητή γι’ αυτούς αυτοκρατορία;
Τη αυτοκρατορία (Ρωμανία) θρήνησε όμως ο λαός με πλείστα όσα άσματα σπαραγμού, αλλά και ελπίδας. Θρήνησε πρώτον τον τελευταίο αυτοκράτορα, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, που έπεσε στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, υπερασπιζόμενος την καταδικασμένη Πόλη ως απλός στρατιώτης. Αλλά γιατί εκείνος είχε αποδεχθεί το στέμμα; Γιατί, βέβαια, δεν το άρπαξε, όπως πολλοί άλλοι που προηγήθηκαν αυτού στην εξουσία της αυτοκρατορίας, του προσφέρθηκε. Δεν αντιλήφθηκε το 1449, όταν ανέλαβε, ότι το στέμμα ήταν ακάνθινο; Δεν είχε πληροφορηθεί ότι μόνο ο Μυστράς έμεινε ακόμη εκτός οθωμανικής κατοχής και η Πόλη, η δύσμοιρη, χωρίς προϋποθέσεις αντίστασης επί μακρόν στη σφοδρή επιθυμία του Μωάμεθ να την κατακτήσει; Δεν είχε πληροφορηθεί ότι οι έξυπνοι γραμματιζούμενοι είχαν πάρει στη μασχάλη τους πλήθος χειρογράφων και είχαν καταφύγει στη Δύση; Τι πήγαινε λοιπόν να κάνει στην Βασιλεύουσα; Ασφαλώς πήγαινε να πεθάνει!
Αυτό φαντάζει φαιδρό στο κλίμα της εποχής μας, στην οποία όλες οι αξίες έχουν κατεδαφισθεί και υπάρχει μία και μόνο τιμή, αυτή του εμπορίου και του χρηματιστηρίου. Η άλλη φυγαδεύτηκε προς άγνωστη κατεύθυνση!
Σήμερα οι λαοί της Δύσης καυχώνται για την κατάκτηση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τότε, ισχυρίζονται, οι λαοί στέναζαν κάτω από την απολυταρχική διακυβέρνηση ενός κληρονομικού άρχοντα και κάποιων εμπίστων συμβούλων του, οι οποίοι, με το αζημίωτο, τον στήριζαν κατά την άσκηση της εξουσίας. Αυτά μαθαίνουν τα παιδιά, θύματα της χωρίς όρια δημαγωγίας. Βέβαια οι δημαγωγοί δεν τολμούν ακόμη να τονίσουν ξεκάθαρα στις σχολικές αίθουσες ότι ο Λεωνίδας και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος υπήρξαν ανόητοι, γι’ αυτό και «έφαγαν το κεφάλι τους». Καλλιεργούν όμως το έδαφος για την απεμπόληση της τιμής να υπερασπίζεται κάποιος την πατρίδα με τρόπο κατά πολύ πιο ελεεινό από τον αρχαίο ποιητή Αρχίλοχο, τον ρίψασπι. Προβάλλουν ως ηρωικό κάθε τι το αντιηρωικό και ολέθριο.
Δόθηκε στον Κωνσταντίνο η ευκαιρία να σώσει τη ζωή του; Ασφαλώς ναι. Ο χρονικογράφος της άλωσης Γεώργιος Φραντζής διέσωσε το συμβάν στα ακόλουθα: «(Ο Μεχεμέτ), αφού ετοίμασε τα πάντα, όπως καλύτερα νόμιζε, έστειλε μήνυμα λέγοντας στο βασιλιά: «Μάθε ότι έχουν τελειώσει οι πολεμικές προετοιμασίες. Ήρθε πια η ώρα να κάνουμε πράξη αυτό που θέλουμε εδώ και πολύ καιρό. Την έκβασή του την αφήνουμε στο Θεό. Τι λες; Θέλεις να εγκαταλείψεις την Πόλη και να φύγεις, όπου θέλεις, μαζί με τους άρχοντές σου και τα υπάρχοντά τους, αφήνοντας αζήμιο το λαό και από μένα και από σένα; Ή θέλεις να αντισταθείς και να χάσεις τη ζωή σου και τα υπάρχοντά σου και συ και οι μετά σου, κι ο λαός αφού αιχμαλωτιστεί από τους Τούρκους, να διασκορπιστεί σ’ όλη τη γη;». Κι ο βασιλιάς με τη σύγκλητο αποκρίθηκε: «Αν θέλεις να ζήσεις μαζί μας ειρηνικά, όπως και οι πρόγονοί σου, ας έχεις την ευλογία του Θεού. Γιατί εκείνοι θεωρούσαν τους γονείς μου ως πατέρες τους και τους τιμούσαν ανάλογα, κι αυτή την πόλη τη θεωρούσαν ως πατρίδα τους. Σε καιρό ανάγκης όλοι τους έτρεχαν μέσα να σωθούν και κανένας αντίπαλός της δεν έζησε πολλά χρόνια. Κράτα τα κάστρα και τη γη που μας άρπαξες άδικα, όρισε και ετήσιους φόρους ανάλογα με τη δύναμή μας κα φύγε ειρηνικά. Σκέφτηκες ότι ενώ νομίζεις πως θα κερδίσεις μπορεί να βρεθείς χαμένος; Το να σου παραδώσω την Πόλη ούτε δικό μου δικαίωμα είναι ούτε κανενός άλλου από τους κατοίκους της• γιατί όλοι με μια ψυχή προτιμούμε να πεθάνουμε με τη θέλησή μας και δε λυπόμαστε για τη ζωή μας».
Δεν ήταν λοιπόν απόλυτος κυρίαρχος ο αυτοκράτορας της Ρωμανίας. Είχε σαφή τη συναίσθηση ότι δεν είχε το δικαίωμα να παραδώσει την πόλη, επειδή αυτή δεν ανήκε στον ίδιο, αλλά στον λαό του. Και ο λαός, αν και γνώριζε το τέλος που τον περίμενε, δεν εγκατέλειψε τις επάλξεις, παρά την τρομακτική αριθμητική δυσαναλογία πολιορκητών – πολιορκημένων, παρά τη στέρηση του ύπνου για την επισκευή των κατεστραμμένων τειχών, παρά τον ψυχολογικό πόλεμο των πολεμικών τυμπάνων.
Σήμερα είμαστε ολοπρόθυμοι να παραδώσουμε το όνομα της Μακεδονίας χωρίς να υπάρχουν οι δυσμενείς συγκυρίες της πολιορκίας της Πόλης. Δεν ζω βέβαια με τις προβαλλόμενες ψευδαισθήσεις ότι εχθρός μας είναι οι ανήμποροι καθ’ όλα γείτονες, θύματα κι αυτοί των ισχυρών της γης. Οπωσδήποτε έχουμε να αντιπαλέψουμε με ωμούς εκβιασμούς των ισχυρών, που απεργάζονται κακά σε βάρος όλων των λαών. Τότε ο δυτικός Ουρβανός είχε διαθέσει τη μπομπάρδα του στον πολιορκητή. Σήμερα η Δύση σύσσωμη λυσσομανά κατά της Ελλάδος. Αλλά και πότε δεν λυσσομανούσε; Το πρόβλημα είναι άλλο: Οι «πολιορκούμενοι» δεν έχουν την παραμικρή διάθεση να προβάλλουν αντίσταση στους εκβιασμούς. Και βρίσκουν μύριες όσες δικαιολογίες για να ενδώσουν: Δεν βλέπετε, που όλοι συστρατεύτηκαν με τους πολιορκητές; Δεν είναι προτιμότερη η ειρήνη από τον πόλεμο; Και ωθούν τους ολιγόπιστους στην εξαγωγή του συμπεράσματος ότι όσοι εμμένουν στην μη παραχώρηση του ονόματος είναι φιλοπόλεμοι, άγριοι εθνικιστές, φασίστες! Και το πλέον τρανταχτό επιχείρημα: Στη δημοκρατία υπεύθυνη για τη λήψη αποφάσεων είναι η Βουλή! Βέβαια τί να τον κάνουμε τον Παλαιολόγο, τώρα που η Βουλή αποφασίζει και υπογράφει μνημόνια, εκποίηση του δημόσιου πλούτου, πτώχευση του ελληνικού λαού και τόσα άλλα; Στο όνομα της Μακεδονίας θα σκοντάψει; Δική της, δημοκρατικώ δικαίω, είναι όλη η Ελλάδα και όχι μόνο ένα όνομα!
Και ο λαός; Τι κάνει ο λαός; Αποτελεί πιστό αντίγραφο των ηγετών του. Δεν προβάλλουμε, όσο θα έπρεπε ότι μεταξύ των πολιορκητών ήσαν και 30.000 χριστιανοί πολεμιστές! Θύματα βίας ή τυχάρπαστοι πλιατσικολόγοι στην υπηρεσία του κατακτητή; Ό, τι και να ήταν μαρτυρούν τη βαθειά παρακμή των υστέρων καιρών της περιόδου της αυτοκρατορίας της Ρωμανίας. Βέβαια δεν αντιλαμβάνονταν την παρακμή εκείνη άρχοντες και αρχόμενοι. Δεν υπάρχει πιο δύσκολο από το να συνειδητοποιήσει ο ηθικά ξεπεσμένος την παρακμή του. Άλλοι, μεταγενέστεροι έγραψαν γι’ αυτήν. Στο μέλλον θα γράψουν κάποιοι και για τη δική μας. Να είναι βέβαιοι, όσοι θέλουν να το αγνοούν, ότι μπορεί να αγνοούν οι νέοι μας τη λέξη ρίψασπις, γνωρίζουν όμως πολλές άλλες συνώνυμες.
«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»