Η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ «έχει ξοδέψει τεράστια ποσά για να μετατρέψει την πρωτεύουσα, τα Σκόπια, σε ένα νεο-μπαρόκ αρχιτεκτονικό εφιάλτη», όπως αναφέρει το γερμανικό περιοδικό Spiegel. Παρόλα αυτά, κάτω από αυτό το έντονο καμουφλάζ κρύβεται μια κατεστραμμένη οικονομία και ένα μαύρο ρεκόρ όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Πίδακες νερού εκτοξεύονται στον αέρα μπροστά από τους πολεμιστές: κόκκινες, κίτρινες, μπλε, μωβ. Οι οκτώ μπρούτζινοι πολεμιστές ατενίζουν μέσα από τα νερά του σιντριβανιού, ενώ από πάνω τους ψηλά βρίσκεται το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που κραδαίνει ένα σπαθί προς τον ουρανό. ΟΒάγκνερ και ο Τσαϊκόφσκι ακούγονται από ηχεία και το νερό προσαρμόζει την πίεσή του ανάλογα με την μελωδία.

«Τα Σκόπια έχουν ένα καινούριο αξιοθέατο: Ο Πολεμιστής στο Άλογο στην Πλατεία Μακεδονίας, μια κεντρική πλατεία της πόλης, βρίσκεται 30 μέτρα πάνω από το έδαφος, κόστισε 10,5 εκατομμύρια ευρώ και είναι τόσο αυθεντικός όσο και η απομίμηση του Γκραν Κανάλ στο Λας Βέγκας», σχολιάζει το γερμανικό περιοδικό. «Και άλλοι ήρωες της ιστορίας βρίσκονται σκαλισμένοι τριγύρω σε μεγάλη – αν και κάποιες φορές λανθασμένη – κλίμακα. Για παράδειγμα τα πόδια του εκδικητικού σημαιοφόρου είναι δυσανάλογα μεγάλα», προσθέτει.

Στην άλλη πλευρά του ποταμού Βαρδάρη, κοντά στην είσοδο της παλιάς πόλης, ένα άγαλμα του βασιλιά Φίλιππου του Β’ έχει την κολοσιαία γροθιά του υψωμένη, ενώ μπρούτζινα αγάλματα ξεπηδούν από το κοντινό σιντριβάνι. Νέα κυβερνητικά κτίρια – σε στυλ εκκλησίας, ένα θέατρο και ένα μουσείο – με το δικό του line-up των ποιητών και των επαναστατών του 19^ου και 20^ου αιώνα έχουν χτιστεί ανάμεσα στα αγάλματα πατέρα και γιου.

Και το έργο της ανοικοδόμησης δεν έχει τελειώσει: πολλά σημεία και προσόψεις είναι ακόμη καλυμμένες με γερανούς και σκαλωσιές. Τα κτίρια μετατρέπονται σε αυτό που επιλέχθηκε – το οποίο τα τοπικά μίντια σχολιάζουν διπλωματικά ως «μπαρόκ» ή «νεο-κλασσικό» και οι αρχιτέκτονες ως «ιστορικού μεγέθους κιτς».

Το πρόγραμμα της ανοικοδόμησης ονομάζεται Σκόπια 2014, και έχει κοστίσει στο VMRO, το συντηρητικό και εθνικιστικό κυβερνών κόμμα, εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Ο επίσημος προϋπολογισμός ανέρχεται σε 207 εκατομμύρια ευρώ – συμπεριλαμβανομένων των κυβερνητικών κτιρίων, του νέου εθνικού θεάτρου και μιας αψίδας του θριάμβου.

Η κριτική κοστίζει

Οι επικριτές μιλούν για απίστευτο ποσό, το οποίο δεν θα είναι σε θέση να πληρώσει ούτε τα μισά από όσα υπόσχονται τα σχέδια. Άλλοι, μάλιστα, σχολιάζουν ότι η θεματολογία των Σκοπίων 2014 αφήνει πολλές κοινωνικές ομάδες εκτός.

Σύμφωνα με έρευνες η ανάθεση του έργου έγινε παράνομα. Αλλά τα τοπικά ΜΜΕ ήταν προσεκτικά στο πως θα το έλεγαν. «Η πολλή κριτική μπορεί να σου κοστίσει την δουλειά σου. Το VMRO έχει εδώ και πολλά χρόνια τον έλεγχο των μίντια», δηλώνει στο Spiegel ένας δημοσιογράφος που δεν επιθυμεί να κατονομαστεί. Παρόλα αυτά, το πρόγραμμα ανοικοδόμησης έχει λόγο να αφήνει μια απολυταρχική αίσθηση, σύμφωνα με το περιοδικό.

Η περίπτωση του Τομισλάβ Κεζαρόφσκι αποτελεί απόδειξη: Ο δημοσιογράφος καταδικάστηκε σε 4,5 χρόνια φυλάκισης γιατί αποκάλυψε σύμφωνα με το κατηγορητήριο την ταυτότητα ενός μάρτυρα σε υπόθεση δολοφονίας το 2008 – μια κατηγορία που σύμφωνα με ανεξάρτητους παρατηρητές θεωρήθηκε απόπειρα να καταπνιγεί η δημοσιογραφική κριτική προς την κυβέρνηση.

Η Οργάνωση για την Ασφάλεια και την Συνεργασία στην Ευρώπη έχει ασκήσει δριμεία κριτική σε αυτή την απόφαση. Η υπεύθυνη για την ελευθερία του τύπου της οργάνωσης, Ντούνζα Μιγιάτοβιτς, φοβάται πως η απόφαση του δικαστηρίου θα λειτουργήσει ως «αυστηρό μήνυμα λογοκρισίας προς άλλους δημοσιογράφους στην χώρα». Οι πολιτικοί των Σκοπίων χρόνια τώρα συνηθίζουν να κάνουν σαφείς τις απειλές τους και αναρίθμητοι επικριτικοί μιντιακοί όμιλοι έχουν κλείσει τα τελευταία χρόνια.

Όμως, η οικονομική κρίση δεν υποδεικνύει την ανέγερση μιας αψίδας του θριάμβου. Μέσα στο τρέχον οικονομικό πλαίσιο, με έναν στους δυο νέους να είναι άνεργοι και με το συνολικό ποσοστό της ανεργίας (σχεδόν 30%) να είναι ένα από τα υψηλότερα παγκοσμίως, στην ΠΓΔΜ, όσοι εργάζονται αισθάνονται ανακούφιση όταν ο μισθός τους «βγάζει» τον μήνα. Τα πανεπιστήμια είναι υποστελεχωμένα. Το ίδιο και τα νοσοκομεία. Οι μεταρρυθμίσεις κρίνονται απαραίτητες σε πολλούς τομείς, αλλά η κυβέρνηση φαίνεται να έχει άλλες προτεραιότητες.

Η κυβέρνηση, βέβαια, έχει δώσει στο κοινό διάφορες περίεργες ιστορίες για να συζητούν γύρω από το πρόγραμμα Σκόπια 2014. Δυο νέοι αρχιτέκτονες, ο Μπόρο Γκαντζόφσκι και ο Φίλιπ Ντουμπρόφσκι, στέκονται μπροστά από το μνημείο των «Πεσόντων Ηρώων της Μακεδονίας». Πίσω τους ένας νεαρός άντρας, που φέρει ένα πυρσό, γυαλίζει στον ήλιο. «Κάποτε μπορούσες να δεις μόνο τους ατσαλένιους μυς του», λένε γελώντας αναφερόμενοι στην αρχική γύμνια του αγάλματος. Υπήρχαν κύματα αγανάκτησης: Η γύμνια δεν επιτρέπεται, συνεπώς το άγαλμα πλέον έχει και παντελόνι.

Μια χαμένη ευκαιρία

Οι δυο αρχιτέκτονες δεν βλέπουν ως κάτι το αξιόλογο το πρόγραμμα Σκόπια 2014. Υπενθυμίζουν ότι μετά από ένα σεισμό το 1963, τα Σκόπια είχαν καταστραφεί και ένα σχέδιο ανοικοδόμησης είχε εκπονηθεί.  «Μετά την καταστροφή, η ανοικοδόμηση ήταν μια μοναδική ευκαιρία για έναν σχεδιασμό σύγχρονου αστικού περιβάλλοντος. Υπό την ηγεσία του ΟΗΕ μια ομάδα χωρών είχαν εμπλακεί σε αυτό το σκοπό. Τα Σκόπια ήταν το σύμβολο της παγκόσμιας αλληλεγγύης. Ήθελαν να χτίσουν μια ανθρώπινη και ταυτόχρονα ουτοπική πόλη», εξηγεί ο Ντουμπρόφσκι.

Το βασικό σχέδιο της ανοικοδόμησης της πρωτεύουσας μετά το σεισμό είχε εκπονηθεί από τον κορυφαίο Ιάπωνα αρχιτέκτονα, Κένζο Τάνγκε που κατέληξε σε γωνιακά στρουκτουραλιστικά τσιμεντένια εικονίδια και κομψούς ουρανοξύστες που απέκλιναν κατά πολύ από τις συνήθεις απαθείς κατασκευές του παρελθόντος. Ο Τάνγκε είχε σχεδιάσει και έναν σταθμό τρένων που ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. «Ήθελε να φτιάξει πεζογέφυρες για να περνούν οι πολίτες τους δρόμους προς το κέντρο. Οι πεζοί ήταν πιο σημαντικοί από την κίνηση», περιγράφει ο Ντουμπρόφσκι και ρωτά:«Που αλλού είχαν σκεφθεί τόσο προωθημένα το 1960;»

Το εμπορικό κέντρο Γκράντσκι Τργκόφσκι είναι το τελευταίο απομεινάρι εκείνης της περιόδου. Είχε κερδίσει εθνικό βραβείο αρχιτεκτονικής στην Γιουγκοσλαβία του Τίτο, αλλά το Σκόπια 2014 προβλέπει την «μπαροκοποίηση» του.

Δεν είναι μόνο αυτοί οι δυο αρχιτέκτονες που αντιτίθενται στην συγκεκριμένη ανοικοδόμηση. Μια ολόκληρη ομάδα 30 αρχιτεκτόνων διαδηλώνουν κάθε βράδυ έξω από το εμπορικό κέντρο. Μια γυναίκα τραγουδά υπό τους ήχους της τζαζ ενώ άλλοι μοιράζουν χειροτεχνημένα μπαλόνια. Μόνο ένα μικρό τοπικό κανάλι στέλνει κάμερες για κάλυψη. «Το καλοκαίρι ήμασταν κοντά στους χίλιους», λέει ένας διαδηλωτής, δείχνοντας φωτογραφίες από το κινητό του.

Αλλά δεν είναι μόνο οι διαδηλωτές που προκαλούν πονοκέφαλο στους σχεδιαστές του πρότζεκτ. «Τα καινούρια κτίρια έχουν γίνει πολύ κοντά στο ποτάμι», λέει ο Μπόρο Γκατζόφσκι. «Όταν πλημμυρίσει μπορεί να γκρεμιστούν!»

tvxs.gr