Ο Κοινωνικός Δαρβινισμός αναφέρεται στην τάση να θεωρούνται οι επιστημονικές θεωρίες του Καρόλου Δαρβίνου περί φυσικής επιλογής και επιβίωσης του καταλληλότερου εφαρμόσιμες στις ανθρώπινες κοινωνίες. Επηρεασμένοι από τα γραπτά του Δαρβίνου για τους μηχανισμούς και τις δυνάμεις που ωθούν την εξέλιξη και τη συνέχεια στη φύση και συγκεκριμένα στα έμβια όντα, οι θεωρητικοί του Κοινωνικού Δαρβινισμού πιστεύουν ότι με παρόμοιο τρόπο συγκροτείται και εξελίσσεται η κοινωνική ζωή. Ο όρος Κοινωνικός Δαρβινισμός εισήχθη στο κοινωνικό και πολιτικό ευρωπαϊκό προσκήνιο το 1877 όπως προέκυψε από ιδέες του Τόμας Μάλθους, του Χέρμπερτ Σπένσερ και του Φράνσις Γκάλτον. Αν και δεν είναι όλοι μεταγενέστεροι του Δαρβίνου, πολλές από τις απόψεις τους παραπέμπουν προφανώς σε μια κοινωνική διάσταση και εφαρμογή δαρβινιστικών θεωριών περί της εξέλιξης. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής η θεωρία διαδόθηκε το 1944 από τον ιστορικό Richard Hofstadter.

Θεωρητικοί του Κοινωνικού Δαρβινισμού

Ο Χέρμπερτ Σπένσερ φαίνεται να είναι ένας από τους γνωστότερους πρεσβευτές του Κοινωνικού Δαρβινισμού, αν και με το έργο του δεν επιχείρησε σκόπιμα τη διάδοση όλων των δυσάρεστων συνεπειών που έφερε η συγκεκριμένη θεωρία. Ο Σπένσερ παρομοιάζει αρχικά την κοινωνία με έναν ζωντανό οργανισμό αποτελούμενο από όργανα-θεσμούς που εξασφαλίζουν την επιβίωση, κάνοντας γόνιμο το πεδίο για μετέπειτα συγκρίσεις των φυσικών δομών με τις κοινωνικές. Χαρακτηριστικό κομμάτι του έργου του είναι η ιδέα, ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να παρεμβαίνει στις φυσικές διεργασίες της εξέλιξης στην κοινωνία χρηματοδοτώντας και προστατεύοντας τους φτωχούς και αδυνάτους, καθώς έτσι διαστρεβλώνεται η ροή της επιβίωσης των ισχυρότερων και πλουσίων που θα δημιουργήσουν τελικά υγιέστερες κοινωνικές δομές. Επηρεασμένος από τις πολιτικές και οικονομικές θεωρίες του Τόμας Μάλθους που ήθελαν τον τερματισμό των φιλανθρωπιών, ώστε να επέλθει η διαιώνιση των περισσότερο προσαρμοσμένων, και από το ευρύτερο κλίμα του ακμάζοντα καπιταλισμού στην Αγγλία, ο Σπένσερ προώθησε σε μεγάλο βαθμό τις ιδέες του Κοινωνικού Δαρβινισμού που λειτούργησε, άλλωστε, σαν ένα ιδεολογικό πλαίσιο-άλλοθι για τα πολλαπλά αποικιοκρατικά ταξίδια των Δυτικών της εποχής.

Άλλος γνωστός εκπρόσωπος των πεποιθήσεων του Κοινωνικού Δαρβινισμού είναι ο συγγενής του Δαρβίνου, Φράνσις Γκάλτον, ο οποίος με τις θεωρητικές του πεποιθήσεις και τις ψυχομετρικές πρακτικές του θέλησε να προωθήσει την εξυγίανση της κοινωνίας. Ο Γκάλτον θεωρούσε, ότι καταλυτικό ρόλο στα χαρακτηριστικά και τις ικανότητες των ανθρώπων διαδραματίζει η κληρονομικότητα, και ως εκ τούτου θα πρέπει να ελέγχεται η αναπαραγωγή των αδυνάτων και ανίσχυρων, ώστε να μην επέλθει ο υπερπληθυσμός τους. Το 1883 εισήγαγε τον όρο ευγονική με τον οποίο εξέφρασε την υποστήριξή του για την επιλεκτική αναπαραγωγή μόνο των ικανών και επιφανών, έτσι ώστε να διαιωνιστεί η ομάδα των ανθρώπων που φαίνεται να είναι περισσότερο προσαρμοσμένη στις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες και όχι άλλες.

Κοινωνική Εφαρμογή

Λόγω της γενικότητας και της μη επιστημονικής του τεκμηρίωσης, ο Κοινωνικός Δαρβινισμός χρησιμοποιήθηκε ανά διαστήματα για διαφορετικούς λόγους εξυπηρετώντας διαφορετικές σκοπιμότητες. Συγκεκριμένα, οι απόψεις περί Κοινωνικού Δαρβινισμού αναπτύχθηκαν κατά την περίοδο ακμής του καπιταλισμού του laissez-faire και του περιορισμού της κρατικής παρέμβασης, θεμελιώνοντας τον άκρατο ατομικισμό και την ιδιωτικοποίηση του κεφαλαίου.

Παράλληλα, εφόσον οι ιμπεριαλιστικές τακτικές είναι στενά συνδεδεμένες με την αντίληψη ότι ο ισχυρότερος επιβάλλεται με επεκτατικούς πολέμους και τη διάδοση του πολιτισμού του, είναι κατανοητό ότι ο Κοινωνικός Δαρβινισμός τροφοδότησε και υποστήριξε τις αποικιοκρατικές τάσεις των περασμένων αιώνων, αλλά και σύγχρονες ιμπεριαλιστικές επιχειρήσεις.

Επίσης, η ευγονική και η σχέση του με τη συγκεκριμένη θεωρία αποτέλεσε πρόσφορο έδαφος, πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν οι ναζιστικές αντιλήψεις που στόχευαν στη διαιώνιση της άριας φυλής και στη γενοκτονία πολλών άλλων λιγότερο ισχυρών στο πολιτικό προσκήνιο.

Κριτική του Κοινωνικού Δαρβινισμού

Το προφανές επιστημονικό σφάλμα της θεωρίας του Κοινωνικού Δαρβινισμού είναι ότι παραγνωρίζει το ρόλο της ανατροφής και της εκπαίδευσης όσον αφορά στις διαφορές και στις ανισότητες στις ανθρώπινες κοινωνίες. Σύμφωνα με τη θεωρία, οι λύσεις (βασισμένες στην ιδέα του κληρονομικού ντετερμινισμού) που δίδονται για αυτές τις ανισότητες δεν περιλαμβάνουν την αρωγή και την παιδεία, ώστε να επωφεληθούν οι κοινωνικά και οικονομικά υποδεέστεροι, αλλά βασίζονται σε μεθόδους σκληρές, όπως είναι η ευγονική (που περιλαμβάνει τη στείρωση) και ο επεκτατισμός. Επιπλέον, παρά αυτήν την κοινωνική επέκταση που έλαβε η θεωρία του Δαρβίνου, στο έργο του δε συναντάμε ποτέ την ιδέα τηςπροόδου που θα αναπτύξουν οι θεωρητικοί του Κοινωνικού Δαρβινισμού, αλλά, αντίθετα, η εξέλιξη στο δικό του έργο θεωρείται κατά κάποιο τρόπο τυφλή, χωρίς στόχο. Ο Δαρβίνος δεν είχε την πρόθεση να δημιουργήσει μια θεωρία που θα αφορά τις κοινωνικές δομές, ή θα έχει μια δυνάμει επέκταση σε αυτές, αλλά στόχευε αποκλειστικά στη μελέτη της βιολογικής εξέλιξης. Ακόμη και αν αναγνωρίζεται η μεταβίβαση στοιχείων από γενιά σε γενιά, τα στοιχεία αυτά αφορούν ένα επίπεδο φυσικό και νευροφυσιολογικό και όχι νοητικό, όπως πίστευε ο Σπένσερ. Παράλληλα, αν και στη θεωρία του Δαρβίνου υπάρχει η αντίληψη του ανταγωνισμού λόγω της ανεπάρκειας των πόρων, αυτή η ανεπάρκεια ισχύει σε πολύ μικρό βαθμό στην κοινωνική ζωή, αφού ο άνθρωπος μπορεί σήμερα να παράγει τα αγαθά για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Η σπανιότητα των πόρων σήμερα δε θεωρείται φυσική, αλλά, αντίθετα, θεσπισμένη και βασισμένη στην άνιση κατανομή των πηγών.

Η άρνηση του Κοινωνικού Δαρβινισμού αποδείχθηκε εν τέλει ιδιαίτερα γόνιμη, καθώς με την αποδοχή ότι οι φυσικές διεργασίες δεν εφαρμόζονται στην κοινωνία, ανοίχτηκε το πεδίο για την ανάπτυξη επιστημών που επικεντρώνονται στο θεσπισμένο, ανθρώπινο νόμο, όπως η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η οικονομία και άλλες.

Πηγή: wikipedia