Καθισμένη στη βεράντα του σπιτιού παρατηρούσα τα παιδιά της γειτονιάς, που με τις χαρούμενες φωνές, — γιατί οι δάσκαλοί τους είχαν απεργία –, τα πειράγματα μεταξύ τους και τις χαριτωμένες χειρονομίες τους, φορτωμένα και με τις βαριές σχολικές τσάντες, επέστρεφαν νωρίς νωρίς στα σπίτια τους.
Xωρίς να το καταλάβω η σκέψη μου πέταξε νοσταλγικά πίσω στο παρελθόν.
Στα δικά μας παιδικά μαθητικά χρόνια.

Αν μας ρωτούσε κανείς ποιο είναι το πιο όμορφο κομμάτι της ζωής μας, χωρίς πολλή σκέψη θα καταθέταμε αυτό, των μαθητικών μας παιδικών χρόνων στο Δημοτικό σχολείο του χωριού.

Δεν είχαμε τις ανέσεις των σημερινών παιδιών.
Μας έλειπαν πολλά. Είχαμε όμως αθωότητα, αγνότητα στις σκέψεις μας, στα συναισθήματά μας, Και ανεμελιά.
Ζωή μέσα στη φύση, στην ανοιχτωσιά της.
Παιχνίδι χορταστικό.
Ακόμη και στις ενδιάμεσες ώρες των μαθημάτων, στο μεγάλο διάλειμμα που κρατούσε μία ώρα, οργώναμε τη γύρω έκταση από το σχολείο και φτάναμε με το κυνηγητό ή το κρυφτό μέχρι και τα μακρινά χωράφια του χωριού.

Όμορφα χρόνια, ανεξίτηλα εντυπωμένα στη μνήμη μας.

Στη θύμησή τους δεσπόζει ο δάσκαλός μας.
Όταν τον συναντώ στις αναμνήσεις μου, αυθόρμητα βγαίνει το ”μάς έμαθε γράμματα”.

Ήταν δάσκαλος με μεράκι. Εργατικότατος.
Δεν περιοριζόταν στις ώρες που προέβλεπε το σχολικό πρόγραμμα. Έκανε υπερωρίες εθελοντικές.

Ίσως βοηθούσε και το ότι ήταν μακριά από την πατρίδα του.
Και στο χωριό τι άλλο θα έκανε, μπορεί να σχολιάσει μέσα του κάποιος. Ίσως κι αυτό.
Ήταν ολοφάνερο όμως ότι αγαπούσε περιπαθώς τη δουλειά του. Πίστευε στην αποστολή του ως δάσκαλος.

Τον θυμόμαστε με ευγνωμοσύνη όλοι οι μαθητές. Όντως μας έμαθε γράμματα.

Όλες οι κρίσεις μας δεν είναι θετικές βέβαια γι΄αυτόν. Υπερτερούν όμως αυτές και καλύπτουν τις αρνητικές. Και έχουμε τη γνώμη ότι αυτός πρέπει να θεωρείται επιτυχημένος δάσκαλος. Γιατί τέλειος δεν αρχίζει και δεν φεύγει κανένας από τον εκπαιδευτικό χώρο.
Νομίζω κι από οποιοδήποτε χώρο. Πολύ περισσότερο του δασκάλου και του γονιού.

Ο δάσκαλός μας μάς καλλιέργησε την αρετή. Την πειθαρχία. Τη φιλοπονία. Τη συλλογική εργασία. Την ταπείνωση. Τους τρόπους ευγένειας. Τη φιλοπατρία και την εθνική περηφάνια. Την υπακοή στους μεγαλύτερους. Την ευγενή άμιλλα. Την αγάπη για τη μουσική. Επισήμαινε τα ταλέντα μας.

Μας γνώρισε το Χριστό και την εκκλησιαστική ζωή.

Πρώτον αυτόν βλέπαμε να εφαρμόζει ό,τι μας δίδασκε.
Αξέχαστη θα μείνει η παρακολούθηση των χαιρετισμών της Παναγίας κάθε χρόνο. Μας έβαζε στη γραμμή και μας πήγαινε στην εκκλησία. Είχε ορίσει εκ των προτέρων δε μία καλλίφωνο μαθήτρια να ψάλλει μόνη της το τροπάριο ”Την ωραιότητα της παρθενίας σου…”, αφού προηγουμένως στο σχολείο μάς το είχε εξηγήσει ο ίδιος, ενώ στη διάρκεια του Ακάθιστου Ύμνου έψαλλε αυτός το ”Άσπιλε, αμόλυντε…”.

Ας μη φορτώνουμε επομένως όλα τα κακώς έχοντα στην Εκκλησία.
Οι γονείς και οι δάσκαλοι είναι οι πρώτοι φυτευτές στην ψυχή του παιδιού. Και το παιδί ο αντιγραφέας τους.

Ο καθένας ας καταξιωθούμε πρώτα στο ρόλο που επιλέξαμε στη ζωή.

Κι ο δάσκαλός μας ήταν καταξιωμένος στο υπούργημά του.

Μας επέβαλλε την ησυχία και το σεβασμό στο μάθημα. Είχε τη δύναμη να μας μεταδίδει ό,τι έλεγε και να μας το εντυπώνει στο μυαλό, έτσι ώστε η έλλειψη των βιβλίων, που εκείνη την εποχή δεν είχαμε, να μην είναι τόσο αισθητή.

Για εξωσχολική δραστηριότητα μάς υποχρέωνε να καλλιεργούμε κήπο, που ανήκε στο σχολείο.
Κάθε μαθητής είχε το δικό του παρτέρι και ο δάσκαλος προκαλούσε τον ανταγωνισμό μεταξύ των μαθητών. Όποιος διακρινόταν βραβευόταν κιόλας.

Πριν ανατείλει καλά καλά ο ήλιος μας πήγαινε στο γήπεδο για γυμναστική.
”Νους υγιής εν σώματι υγιεί” μας έλεγε.
Το είχαμε μάλιστα και αναρτημένο στην τάξη με μεγάλα γράμματα.
Ακόμα θυμάμαι κι άλλα αναρτημένα αποφθέγματα : ”Η καθαριότητα είναι μισή αρχοντιά”ή ”Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός”, ”Παν μέτρον άριστον” κ.ά.

Επέμενε πολύ στην καλλιγραφία.

Πάνω σ΄αυτό μού μένει το εξής :
Επανειλημμένα μάς είχε βάλει να γράψουμε το ίδιο κείμενο για αντιγραφή, με σκοπό να τη βελτιώνουμε μέχρι να πάρουμε άριστα.

Προσωπικά κατέβαλα κάθε προσπάθεια. Δε θυμάμαι ποτέ ως τώρα να έχω γράψει ωραιότερα γράμματα, πιο ευανάγνωστα, τόσο καθαρά και ολοστρόγγυλα.
Πίστευα, και κατά την κρίση των συμμαθητών μου, ότι μου ανήκε το άριστα.
Μ΄έβαλε 9. Το έκανε εσκεμμένα. .Οχι επειδή ήθελε να με αδικήσει, αλλά για να μου μάθει να επιμένω και να βελτιώνομαι.

Ακόμα όμως και μέχρι τώρα μου μένει το αίσθημα της απογοήτευσης.
Ίσως δεν θα ‘πρεπε να μας κουράσει τόσο και ο ίδιος.Ήταν νομίζω υπερβολική από μέρους του αυτή η επιμονή να μας στερήσει το άριστα.
Τα άκρα, όπου κι αν παρουσιάζονται, οδηγούν στον αρνητισμό.
Έτσι και μεις μετά παραιτηθήκαμε από την προσπάθεια.
Ευτυχώς το αντιλήφθηκε ο δάσκαλος και το διόρθωσε με άλλον τρόπο.

Ωστόσο μας έμαθε καλλιγραφία. Με το μελάνι και τον κονδυλοφόρο. Και ορθογραφία με την ίδια μέθοδο.
Μας άφηνε ώρα επίσης μετά την παράδοση να του υποβάλουμε ερωτήσεις και να εκφράσουμε τυχόν απορίες.
Τότε ασυνήθιστο νομίζω για την εποχή.

Μέχρι τώρα μένει στη μνήμη μου η απάντηση που μου έδωσε σε μια απορία.

Μας μιλούσε για τη δημιουργία του κόσμου..,για την ομορφιά του σύμπαντος..,τη σοφία του Δημιουργού και την παντοδυναμία Του.

Ήμουν τρίτης δημοτικού.
–Κύριε, αυτά όλα τα δημιούργησε ο Θεός…Το Θεό όμως ποιος Τον δημιούργησε;
–Παιδί μου, εμείς δεν μπορέσαμε να εξιχνιάσουμε τα μυστήρια που έφτιαξε και υπάρχουν γύρω μας. Είναι τόσο πολλά και βαθιά. Και θα λύσουμε το μυστήριο του Θεού; Είναι τόσο μικρό το μυαλό μας να τον συλλάβει…Άλλωστε αν μπορούσαμε να ξέρουμε πώς δημιουργήθηκε ο Θεός, θα μπορούσαμε να φτιάξουμε κι εμείς Θεό…Τότε όμως δεν θα ήταν Δημιουργός μας, αλλά το δημιούργημά μας.

Πόσο δίκιο είχε..!

Ο δάσκαλός μας ήταν όμως και πολύ αυστηρός.
Η βέργα ήταν πάντα μπροστά στο τραπέζι του, για να μας θυμίζει τι μας περιμένει αν δεν ξέρουμε το μάθημα ή αν κάνουμε αταξίες. Όλοι βέβαια την είχαμε γευθεί με διάφορες αφορμές.
Δυστυχώς εδώ πρέπει να καταθέσουμε ότι οι δάσκαλοι εκείνης της εποχής δεν ήταν κάτοχοι της ψυχολογίας των μαθητών τους.
Οι σημερινοί εκπαιδευτικοί έχουν παιδαγωγική κατάρτιση. Και τα παιδιά τα σημερινά σ΄αυτό το σημείο είναι πιο τυχερά.

Ο δάσκαλος τότε απαιτούσε να έχουν όλοι οι μαθητές την ίδια επίδοση. Αυτό όμως δεν γινόταν και δεν γίνεται.
Όλα βέβαια τα παιδιά έχουν το κοινό μυαλό, εκτός από τα με ειδικές ανάγκες.
Ορισμένων όμως ο δείκτης νοημοσύνης είναι πολύ υψηλός και η αντιληπτική τους ικανότητα ξεχωριστή.
Έτσι έχουν και καλύτερη επίδοση.

Και απ΄αυτά πάλι άλλα είναι διανοητικοί τύποι και εσωστρεφή. Συγκεντρώνονται εύκολα και διψούν τη μελέτη και τη γνώση.
Άλλα είναι εξωστρεφή και δεν έχουν τις αντοχές και την υπομονή για πολλή μελέτη, χωρίς αυτό να τα αποκλείει από άριστη επίδοση σ΄έναν άλλο τομέα εργασίας.
Ή μπορεί να έχει κάποιος μαθητής διάσπαση προσοχής από διάφορες τραυματικές εμπειρίες και παρά τις δυνατότητές του να αριστεύσει δεν το μπορεί.

Μας έλεγε κάποια συνάδελφός φίλη μας ότι είχαν στο χωριό τους ένα δάσκαλο που χρησιμοποιούσε πολύ το ξύλο, για να αναγκάσει τα παιδιά να μελετούν.
Ένας μαθητής ωστόσο, παραμελημένος και από τους γονείς του, χαμηλής νοημοσύνης, δεν μπορούσε να αποδώσει στα μαθήματα.
Ο δάσκαλος επέμενε. Ο μαθητής στάσιμος. Χωρίς πρόοδο. Οπότε βλέποντας ο δάσκαλος την αδυναμία του, τον έδειρε τόσο πολύ μια μέρα μπροστά στους συμμαθητές του με τη βέργα, που είχαν μουδιάσει τα χέρια και τα πόδια του.

Τού είχε σακατέψει έτσι πρώτα την ψυχολογία και μετά τη σωματική υγεία.

Ο πατέρας αγανάχτησε. Πήρε το παιδί του και την άλλη μέρα κατέβηκε στην πόλη να συναντήσει τον Επιθεωρητή.
Πρόλαβε όμως ο δάσκαλος να του ζητήσει συγγνώμη και να μη φθάσει το γεγονός στον προ’ι’στάμενό του.

Κι εμείς μια μέρα που είχαμε γλώσσα, στην Ε΄Δημοτικού, πάθαμε τα ίδια.
Γραμματική να μάθεις χωρίς βιβλίο δεν είναι και ό,τι πιο εύκολο.
Έπρεπε να ξέρουμε την τρίτη κλίση των ονομάτων, που μας είχε παραδώσει την προπροηγούμενη μέρα ο δάσκαλος.

Όποιος δεν την ξέρει να σηκώσει το χέρι του, μας λέει.
Κανένας μας δεν τολμούσε και δεν μπορούσε να σηκώσει το χέρι του, για να πει όχι. Αντίθετα, ξέροντας μία δυο πτώσεις από δω κι από κει, σηκώναμε το χέρι, άλλοι δειλά κι άλλοι θαρρετά, για να δείξουμε ότι ξέραμε το μάθημα της γραμματικής, άσχετα αν μέσα μας ο καθένας τρέμαμε μήπως είναι αυτός ο άτυχος που θα την πληρώσει, αν βρεθεί να αραδιάζει ασυνάρτητες πτώσεις και ονόματα.
Τα είχαμε χαμένα και από το φόβο της βέργας και γιατί δεν μας βοηθούσε η μνήμη… Αλλά με τέτοιες συνθήκες πόσο να βοηθήσει κι αυτή…

Τελικά βρεθήκαμε όλοι με τη σειρά, ο ένας ύστερα από τον άλλο, να επαναλαμβάνουμε την κλίση του ονόματος σε μια δυο πτώσεις και μετά να βήχουμε.., να ξεροκαταπίνουμε.. Οι υπόλοιποι τα χέρια εκεί, ψηλά, μέχρι να αποδειχθεί ότι δεν ήξεραν και δεν έλεγαν τίποτε διαφορετικό.
Κρατήσαμε όμως μέχρι το αμήν… Και αυτός που έμεινε τελευταίος κρατούσε το χέρι ψηλά κι ας δεν ήξερε τίποτε περισσότερο από τον προηγούμενό του..! Απλώς θα τα έλεγε με πιο γρήγορο ρυθμό ,γιατί , ώσπου να έρθει η σειρά του, τα είχε μάθει φαρσί.
Πέσαμε έτσι σαν τους τριακοσίους του Λεωνίδα..!
Συνέπεια ήταν να φάμε όλοι από τριάντα ξυλιές με το χάρακα στο κάθε χέρι. Είχαν πρηστεί οι παλάμες μας.
Και δεν έφτανε αυτό. Δεν μπορούσαμε έτσι να το κρύψουμε κι από την οικογένειά μας. Μας περίμενε κι άλλη τιμωρία από κει.

Κι ένα τελευταίο περιστατικό που μας έρχεται στο νου.
Το σχολείο ήταν 2θέσιο.
Στη μια αίθουσα παρακολουθούσε τη διδασκαλία η Α΄, Β΄ και Δ΄τάξη και στην άλλη η Γ΄, Ε΄ και ΣΤ΄τάξη.
Εγώ όντας Γ΄ τάξη ήμουν στη δεύτερη αίθουσα.
Όταν δίδασκε ο δάσκαλος στις δυο άλλες τάξεις, έπρεπε εμείς να κάνουμε απόλυτη ησυχία και να ασχολούμαστε με ό,τι θέλουμε.

Αυτή τη φορά, που αναφερόμαστε, ο δάσκαλος στις δυο μεγάλες τάξεις έκανε επανάληψη στην ιστορία της ελληνικής επανάστασης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Ξαφνικά μας ήρθε η έμπνευση με τη διπλανή μου να ζωγραφίσουμε την ηρωική Σουλιώτισσα εγώ και τον Κολοκοτρώνη αυτή.

Τροχάδην, χωρίς να έχω καμιά σχέση με τη ζωγραφική, εγώ ζωγράφισα σ΄ένα πρόχειρο χαρτί τη Σουλιώτισσα με υπεράνθρωπη μορφή, γιατί ήθελα να αποδίδει και την υπεράνθρωπη αντίστασή της στους Τούρκους.
Έτσι της έβαλα φτερά στα πόδια και στην πλάτη, της έδωσα μια σοβαρή όψη, αλλά, για να γελάσουμε κιόλας, της έβαλα και μια μεγάλη τσιγάρα με καπνό στο στόμα.
Συνάμα απέναντί της είχα έναν Τούρκο κατατρομαγμένο να κάθεται στο ένα του πόδι, στο κουτσό που λέμε, ως τιμωρημένος, με τη χαντζάρα του τσακισμένη και τη μισή να πέφτει κάτω.

Από την άλλη, τον Κολοκοτρώνη η διπλανή μου τον ζωγράφισε με μια φουστανέλα 15 κιλών –είχα πάντα την απορία πώς μπορούσαν οι Έλληνες να είναι ευκίνητοι στον πόλεμο με τόσο βαριές φουστανέλες –, με μια γαμψή μύτη κι ένα γεροδεμένο σώμα και πλατύ στήθος.
Απ΄τα μάτια του το ένα κοίταζε κάτω και το άλλο είχε ανασηκωμένο το φρύδι και το βλέφαρο. Φάνταζε έτσι θυμωμένος.
Ζωγράφισε ακόμη να βγαίνουν ηχηρές λέξεις από το στόμα του –αυτή είχε και ζωγραφικό ταλέντο — οι οποίες έφταναν μέχρι τους πρώτους Τούρκους του απέναντι τουρκικού στρατεύματος, οι οποίοι είχαν γυρισμένη την πλάτη και ήταν έτοιμοι να το βάλουν στα πόδια.
Για όλα αυτά ανταλλάσσαμε ιδέες και συνεργαζόμασταν.
Η ζωγραφιά ήταν κωμικότατη. Μας έπιασαν τρελά γέλια κι ένας λόγος παραπάνω ήταν ότι μας ήταν απαγορευμένα εν ώρα μαθήματος.
Αστραπιαία η ζωγραφιά κυκλοφόρησε σ΄όλη τη σειρά και οι πιο ακρατείς ξεφυσούσαν το γέλιο από τη μύτη, οπότε μας αντιλήφθηκε ο δάσκαλος και η υπόλοιπη τάξη.
Τον βλέπουμε να πλησιάζει ενοχλημένος και απειλητικός προς το μέρος μας.
Παγώσαμε όλοι. Η διπλανή μου όμως, που είχε προωθήσει το χαρτί, δεν μπόρεσε να αυτοκυριαρχήσει κι άφησε το νευρικό της γέλιο να της φύγει από τη μύτη.
Χωρίς να το θέλουμε τη μιμηθήκαμε πέντε έξι.

Αυτό ήταν. Ο δάσκαλος μας έβγαλε όλους στη σειρά έξω και μας έδωσε από δυο χαρακιές στα χέρια τον καθένα.
Ύστερα, αφού έμαθε από δω κι από κει τους πρωταίτιους της όλης κατάστασης, δηλώνει :
Σήμερα δεν έχει απόλυση για σας. Θα μείνετε νηστικοί και μέσα. Δεν θα πάτε στα σπίτια σας. Ίσως σας κατεβάσω και στο μπουντρούμι. Κι όλη τη νύχτα θα τη βγάλετε εδώ.

Το σχολείο είχε ένα υπόγειο όπου κατέβαινε κανείς από μια καταπακτή.

Έφυγαν όλοι οι μαθητές και μείναμε οι τρεις τιμωρημένες. Οι δυο που το ζωγραφίσαμε και η άλλη που διακίνησε τη ζωγραφιά.

Πράγματι μείναμε νηστικές ως τ΄απόγευμα που πληροφορήθηκε την τιμωρία μας κάποια συγγενής που έμενε κοντά και μας έφερε ψωμοτύρι από το παράθυρο.
Μια ελπίδα μας έμενε για τη συνέχεια : να ανησυχήσουν οι δικοί μας και προ παντός να το μάθαινε η γιαγιά, η οποία τότε θα έσιαζε τα πράγματα.
Ήταν ξακουστή στο χωριό για τη διπλωματική της ικανότητα. Την ήξερε και τη συμπαθούσε και ο δάσκαλος.

Είχε αρχίσει να βασιλεύει ο ήλιος, οπότε να τη και κατέφθασε.
Πήραμε θάρρος και μόνο που ακούσαμε τη φωνή της. Ήμασταν σίγουρες ότι θα κατάφερνε το δάσκαλο.
Άλλωστε κι ο ίδιος, απ΄ό,τι φάνηκε, ήθελε κάποια πρόφαση, για να λύσει την τιμωρία.

Η γιαγιά πήγε πρώτα στο σπίτι του δασκάλου, που έμενε δίπλα στο σχολείο, και την ακούσαμε να λέει δυνατά :
Καλά να τις κάνεις, δάσκαλε. Να μάθουν… Κι άλλη φορά να τις βάλεις και στο μπουντρούμι με τα ποντίκια. Για να τις τιμωρήσεις εσύ.. Άδικα δεν τιμωρεί ποτέ ο δάσκαλος…

Ασ τες τώρα όμως, παιδί μ΄, είναι και λίγο άρρωστα αυτό τον καιρό τα κορίτσια…κι άμα στενοχωρηθούν, αν τις αφήσεις κι όλη τη νύχτα, μπορεί να αρρωστήσουν περισσότερο.
( Ήταν το προηγούμενο ότι ο δάσκαλος είχε τιμωρήσει άτακτους μαθητές και με διανυκτέρευση στο σχολείο ).
Οι εγγονές μου δεν έφαγαν ούτε ψες ούτε το πρωί. Θα λιγοθυμίσουν, δάσκαλε.

Ο δάσκαλος έδειξε πως τον κατάφερε η γιαγιά κι ήρθε και μας ελευθέρωσε.
Ευτυχώς που μας υπερασπίστηκε και στο σπίτι.

Έτσι έληξε μια μέρα που τη θυμόμαστε ακόμα…

Τέτοια μοναδικά κι αξιομνημόνευτα περιστατικά των μαθητικών μας χρόνων είναι πολλά.
Σταματούμε όμως εδώ με τη σημείωση ότι η παιδεία της εποχής μας εκείνης ήταν δασκαλοκεντρική, της σημερινής παιδοκεντρική.
Ποια είναι επιτυχέστερη μπορεί μόνος του να κρίνει ο αναγνώστης.
Προσωπικά προσθέτουμε ότι δεν μπορούμε να κρατήσουμε ένα στερεότυπο σχήμα δασκάλου και να πούμε ότι αυτό κάνει για όλες τις εποχές.
Ο δάσκαλος πρέπει να είναι πάντα ένας ακούραστος σκαπανέας του πνεύματος και της ψυχής των μαθητών του, τους οποίους να κάνει να νιώθουν ψυχικά ήρεμοι, καταξιωμένοι μ΄όποια επίδοση, αρκεί να έχουν καταβάλει κάθε προσπάθεια και να τους έχει εμφυσήσει την αγάπη για τη μελέτη και το σχολείο τους.
Έτσι φεύγοντας οι μαθητές από αυτό να νιώθουν ότι αφήνουν πίσω τους ένα ακριβό κομμάτι του εαυτού τους κι έναν υπέροχο παιδαγωγό.

Για το δάσκαλό μας θα μπορούσα να το υποστηρίξω.
Τα παιδικά μαθητικά μας χρόνια θα μας συνοδεύουν έτσι μαζί του και στην αιωνιότητα
Μακάρι να είχαμε όλοι οι εκπαιδευτικοί αυτή την κατάθεση των μαθητών μας.
Μακάρι.

Ζιώγα Κατερίνα
Εκπαιδευτικός