“Η εμποροπανήγυρις του Μαυρονόρους, διαρκούσε δεκαπέντε ημέρες. Άρχιζε Δευτέρα και τελείωνε το μεθεπόμενο Σάββατο. Ο Πουκβίλ λέγει ότι άρχιζε μετά την ισημερία της Ανοίξεως, δηλαδή μετά τις 9 Μαρτίου, με το Ιουλιανό ημερολόγιο. Δεν αποκλείεται να εγίνετο τότε, για να ψωνίζει ο κόσμος για το Πάσχα. Αλλού πάλι ο Πουκβίλ λέγει ότι εγένετο πολύ αργότερα στις 30 Ιουνίου (π.η.) Το πιο πιθανό όμως είναι, όπως και η παράδοσις λέγει, ότι το “Παζάρι του Μαυρονόρους” εγένετο μετά τις 15 Μαϊου (γιορτή του Αγ. Αχιλλείου, πολιούχου των Γρεβενών), όπως γίνεται και σήμερα στα Γρεβενά.

Το μικρό Μαυρονόρος, στις δεκαπέντε αυτές ημέρες, μεταμορφωνόταν σε μια πολύχρωμη, πολυάνθρωπη και πολυθόρυβη παράξενη πολιτεία, γεμάτη πρόχειρες παράγκες και τσαντήρια, “τσαρδάκια” από κλαδιά και πάγκους.

Τα ολίγα χάνια του χωριού βογγούσαν από τον πολύ κόσμο, σπαχήδες, αγιάννηδες, μπέηδες, αγάδες, ενώ οι καπεταναίοι αρματωλοί, που πάνοπλοι έρχονταν στο πανηγύρι, προτιμούσαν την φιλοξενία των κατοίκων, που όλοι ήσαν χριστιανοί. Η προετοιμασία άρχιζε από πολλές ημέρες πριν.

Τα περίφημα Σιατιστινά, Περιβολιώτικα και γενικά Βλάχικα καραβάνια, μετέφεραν την πραμμάτεια από άκρη γης. Οι Σιατιστινοί κουνδουράδες και παπουτσήδες έφερναν τα παπούτσια και τα κορδέλια, τις παντούφλες, τα πασούμια και τα τερλίκια, που μαστόρευαν στα αργαστήρια τους περίφημοι τεχνίτες, που έμαθαν την τέχνη στη Βιέννη και τη Βουδαπέστη, ενώ τα κόκκινα Γιαννιώτικα τσαρούχια με τις τρίχινες ή τις μπρισμένες ή τις μάλλινες φούντες και τα σελάχια με τις πολλές δίπλες, τις έφερναν από την Ήπειρο. Κοζανίτες ταμπακάδες, χαλκιάδες και κουδουνάδες κουβαλούσαν τα πετσιά τους, που τα αργάσθηκαν στα ταμπάκικά τους, σε φασκιές βοδινές ή γουρουνίσιες, για τα τσαρούχια των χωρικών, τα χαλκώματα και τα κυπριά, τις γάστρες, τα γκιούμια, τα μπρίκια, τους τεντζερέδες, τις κουτάλες, τους ταβάδες, τα λεγγέρια, τα μπακράτσια και τα κακάβια.

Πανικά, αλατζάδες για τ’ αντεριά, άσπρα και φουστανέλλες, ντράδες για παλτά από τη Φραγκιά, μεταξωτά μαντήλια για τις αρχόντισσες και μαύρα μπαμπακερά για τις φτωχές, φέλπες και στόφες για νυφικά, μπρισίμια και γαϊτάνια για τις σάρικες και τα συγκούνια, κουμπιά και ζάβες, έφερναν οι πραματευτάδες Μοσχοπολίτες, Γιαννιώτες και Ζαγορίσιοι. Έφερναν ακόμα φέσια λογιών-λογιών για πλούσιους και φτωχούς, Τούρκους και Έλληνες, Βλάχους και Αλβανούς, σαρίκια για τους μπέηδες, τουρμπάνια για τους χοτζάδες και μουεζίνηδες, σαλβάρια και γιασμάκια για τις χανούμισσες και ζουνάρια άσπρα, κόκκινα και ριγωτά.

Οι Γκέγκηδες με τα καφετιά κεντημένα πουλτούρια τους και τα σαλβάρια τους, το φαρδύ άσπρο ζουνάρι και το άσπρο μικρό φέσι, έδιναν κι έπαιρναν με τους χαλβάδες τους, τον ταχινένιο, τον σουσαμένιο και τον μαύρο καρυδάτο, τα σερμπέτια τους και τους μπακλαβάδες τους, τα σάμαλι και τα καταϊφια τους, τα μπιμπλιά και τα ζαχαρομπίμπελα και τα ζαχαράτα, τα κοκοτσέλια στο ξυλάκι και τα μήλα τα ζαχαρωμένα. Άλλοι από αυτούς τριγυρνούσαν μέσα στον κόσμο με “μαστίχα” επάνω σ’ ένα μεγάλο ξύλο, που με ένα μετελίκι ικανοποιούσαν όλα τα μικρά.

Στη σειρά παρακάτω, οι Μηλιώτες βαϊνάδες αράδιαζαν την πραμμάτεια τους, τα καδιά, τους τάλαρους και τις βιδούρες, τις καρδάρες, τις σκάφες και τις κοπάνες, τα βαρέλια και τα βαρελάκια για νερό, τις βουτσέλλες και τα βουτσελάκια, τις τσότρες και τις κόφες για το κρασί, τα κλειδοπίνακα, τα ξυλοκούταλα, τις αγκλίτσες, τα αδράχτια και τα σκαλιστά σφοντύλια.

Οι Μπραζιώτες έφερναν κατράμι για μαντζούνια και για τα νύχια των ζωντανών, δαδί για προσάναμα και για φέξη, στυλιάρια για τσεκούρια, σκεπάρνια και τσάπες, διχάλες για τα δεμάτια, ξυλόφτυαρα για το λίχνισμα, μαγκούρες και βέργες για τις αγκλίτσες και τις φκέντρες.

Οι σιδεράδες, οι “γύφτοι”, από το Γρεβενό και από το Βοδεντσικό είχαν υνιά για τα ξυλάλετρα, λελέκια και δρεπάνια, κοσιές, τσουγκράνες και σκεπάρνια, σφυριά και βαρειές, μασιές και φτυαράκια για το τζάκι, πυροστιές και φεγγίτες και λογιών-λογιών σιδερόβεργες για τα παράθυρα και μεγάλες κλειδαριές για τις πόρτες, σιδερομάνταλα και ρεζέδες, πέταλα και καρφιά για το καλλίγωμα.

Οι Βλάχες έφερναν τις βελέντζες τις χρωματιστές και τα κιλίμια, τα σαϊσματα και τις τέντες, τις υφαντές πολύχρωμες μπάντες και προσκέφαλα, τα δίμητα, τα τρίκλωνα, τα σαμαροσκούτια, τα κατασάρκα, τις φανέλλες, τις λιάρες κάπες από τραγόμαλλο, τα μαύρα ταλαγάνια, τα σακκιά και τα χολέβια, τις φλασκοτές σάρικες και τα συγκούνια, τα μάλλινα τσουράπια, ανδρικά και γυναικεία με τις κόκκινες πούλιες στον αστράγαλο.

Οι Τρικαλινοί εμπόροι πωλούσαν μαλλιά και αρνοπόκια, κολόκουρα και τραγόμαλλα, λινάρια και χτένια για τον αργαλειό.

Οι Συρρακιώτες και Κλεισουριώτες χρυσικοί, σε άλλη μεριά, αράδιαζαν τα χρυσαφικά τους και τα ασημικά τους, καδένες και μαργαριτάρια, γιορτάνια από φλουριά, Βενετσάνικα ή Τούρκικα, για το φέσι και το στήθος των γυναικών ή από Αυστριακά ντουμπλόνια για το λαιμό της νύφης, σκουλαρίκια μαλαματένια ή φλωροκαπνισμένα, δαχτυλίδια με διαμάντια και μπριγιάντια και με τοπάζια και ρουμπίνια και ζαφείρια. Μπιλιτζίκια μαλαματένια κι’ ασημένια λογιών-λογιών με πλάκες κι άλλα με πέτρες ή από αλυσσίδες, ασημένια κουμπιά για τα τσικέτα των γυναικών, πεντάδιπλες ασημένιες αλυσσίδες για τις αρχόντισσες, που τις έδεναν μπροστά από επάνω ως κάτω, ζώνες συρματένιες, ασημένιες ή φλωροκαπνισμένες με μεγάλους τοκάδες, μπροστά. Ακόμα, είχαν του κόσμου τ’ ασημικά για τους άρχοντες και τους καπεταναίους, ασημένια τσαπράζια σταυρωτά με πλάκα τον Άη-Γιώργη καβαλλάρη στο στήθος, παλλάσκες ασημένιες για τα βόλια και το μπαρούτι, αλυσσίδες με σουγιάδες ασημένιους, καλαμάρια ασημένια με την πέννα μέσα, που έμπαιναν στο σελάχι, μαχαίρια και γιαταγάνια ασημοκεντημένα, πάλες και πιστόλες και χίλια δυό άλλα στολίδια για άνδρες, γυναίκες και κορίτσια. Είχαν ακόμα εικονίσματα ασημένια, χέρια και πόδια ασημένια και άλλα πολλά για τάματα.

Πιο πέρα, λίγο πιο μακρυά, στον Μερά, απλώνονταν το “Άτ Παζάρ”, το αλογοπάζαρο. Εκεί έβλεπε ο καθένας μουλάρια από τη Λιαπουριά με στρογγυλά καπούλια, δυάρικα και τριάρικα, βόδια μακρικέρατα από τη Βέροια, άλογα βαρβάτα κι’ αβάσταχτα από τη Θεσσαλία και Κυπραίϊκα γαϊδούρια για νταμάρι και χιλιάδες σφαχτά για έχω και για κρέας. Μέσα στο Άτ Παζάρ τριγυρνούσαν οι τσαμπάσηδες με σπηρούνια στα κορδέλια τους, που τότε όπως και σήμερα, οι περισσότεροι ήσαν γύφτοι-ατσίγγανοι.

Σε ολόκληρη την περιοχή του πανηγυριού ένα σωρό τσαρδάκια από κλαριά για σκιά, με ψησταριές και πάγκους από σανιδοάκρες, για να κάθεται και να σερβίρεται ο κόσμος.

Ο καθένας που τελείωνε τη δουλειά του, ξεπωλούσε και ψώνιζε, πήγαινε εκεί για να πάρει μαζί κοκορέτσι ή νεφραιμιά και να πιη Σιατιστινό ή Ζαλοβίσιο ή Σπηλιώτικο κόκκινο ή μαύρο κρασί, ενώ στην άλλη μεριά λαλούσαν τα όργανα. Κι’ όταν πολλοί ζωηροί έρχονταν στο κέφι, άρχιζε ο χορός που συνεχίζονταν όλη τη νύχτα.

Οι αγάδες όμως προτιμούσαν να παίρνουν το “καιβέ” τους “τσόκ σεκερλή και καϊμακλή”, καθισμένοι κατάχαμα σταυροπόδι στις κλαδαριές, που καφετζήδες Τούρκοι από το Γρεβενό με μεγάλη μαστοριά έψηναν.

Από το πανηγύρι δεν έλειπαν και τα δροσιστικά, κρύο νερό και αυτοσχέδιο πολύχρωμο εκείνον το καιρό, “μπούζι”. Χαρακτηριστικό ήτο το φυσικό χιόνι, που σε τραγομαλλίσια σακκιά κουβαλούσαν όλη τη νύχτα οι Σπηλιώτες από το χωριό τους, βγάζοντάς το από τις τρύπες του Όρλιακα και πωλώντας το ένα μετελίκι την “τσιάφκα”.

Την δεύτερη εβδομάδα, που σχολούσε το Άτ Παζάρ, ο κόσμος όλος γλεντούσε όσο μπορούσε. Και τις χρονιές που είχαν ησυχία (γιατί τις περισσότερες φορές είχαν “ανταρσία”) και η γης έφερνε καλά γεννήματα, οι πραματευτάδες έκαμναν χρυσές δουλειές και όλος ο κόσμος έφευγε ευχαριστημένος.”