ΕΚΔΗΛΩΣΗ  (19.11.2018),  στη Θεσσαλονίκη (κιν/φος ”Αλέξανδρος”),

με αφορμή τα 45 χρόνια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου,  με θέμα :

To  Πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης περνά κρίση.

 Ποιό Πανεπιστήμιο θέλουμε ;

Κύριε  Πρύτανη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,

Κυρίες και Κύριοι,

 Μαζί με τους επαίνους για τη δημιουργική δράση του Συλλόγου Αποφοίτων,  εκφράζω και τις ευχαριστίες μου για τη σημερινή πρόσκληση και τη δυνατότητα που μου παρέχεται να καταθέσω ορισμένες από τις απόψεις για ένα θέμα εθνικής  προτεραιότητας : το Ελληνικό Πανεπιστήμιο  της Σύγχρονης Εποχής.  Εθνικής προτεραιότητας, γιατί απ΄ αυτό εξαρτάται η ανάδειξη και διαμόρφωση  της πνευματικής ηγεσίας, καθώς και των σχεδιαστών και μηχανοδηγών της τεχνολογικής ατμομηχανής της Χώρας, σήμερα και στο μέλλον.

 

1. Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου έχει κάποιο μήνυμα για τη σημερινή κρίση του Πανεπιστημίου ;

Η σημερινή εκδήλωση διοργανώνεται  στα πλαίσια της 45ης επετείου του Πολυτεχνείου. Πρέπει, λοιπόν, να πω ότι στο κείμενο διακήρυξης της,  η Σ.Ε. του Πολυτεχνείου  ξεκαθάριζε το περιεχόμενο της Εξέγερσης ως Πολιτικό Αγώνα, υψηλότερου επιπέδου, μέσα από διαλεκτική κλιμάκωση μιας πορείας αγώνων σε επίπεδο πανεπιστημιακών σχολών.  Το σημείο αυτό  είναι  κρίσιμο. Λέει η  Σ.Ε. :  ‘’Οι φοιτητές  από όλες τις Σχολές στη διάρκεια του φοιτητικού κινήματος, συνειδητοποιήσαμε, πως τα προβλήματά μας, σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και  τη λειτουργία του Εκπαιδευτικού συστήματος, δεν λύνονται χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής κατάστασης. Αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα οι φοιτητές και οι Έλληνες εργαζόμενοι, που κλείστηκαν στο Πολυτεχνείο, ξεκαθαρίζουν τις θέσεις τους και καλούν τον Ελληνικό Λαό να συσπειρωθεί  γύρω τους και να αγωνισθεί μαζί τους ως την τελική νίκη.  1ο. Πρωταρχική  προϋπόθεση  για την επίλυση όλων των λαϊκών προβλημάτων θεωρούμε την άμεση παύση του τυραννικού καθεστώτος της χούντας και την παράλληλη εγκαθίδρυση της Λαϊκής Κυριαρχίας. 2ο. Η εγκαθίδρυση της λαϊκής κυριαρχίας συνδέεται αναπόσπαστα με την Εθνική Ανεξαρτησία από τα ξένα συμφέροντα, που χρόνια στήριζαν την τυραννία στη χώρα μας….’’.

Τα λέω αυτά για να γίνει σαφές, απ΄ το ίδιο το ντοκουμέντο της Εξέγερσης  : ‘’τι ήταν πολιτικά το Πολυτεχνείο’’. Ερώτημα που παραδόξως εξακολουθεί να συζητείται και να απασχολεί. Επιπλέον, το αναφέρω, για να διευκρινίσω  ότι μπορεί μεν  να συζητάμε, εδώ,  με αφορμή τα 45 χρόνια του Πολυτεχνείου  αλλά ο τίτλος του θέματος – το ίδιο το θέμα – (‘’45 χρόνια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου- το Πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης περνά κρίση’’) δεν έχει ευθεία, άμεση  σχέση με την Εξέγερση.

Παρόλα αυτά, θα μπορούσα να πω,  ότι το Πολυτεχνείο, με κάποια έννοια,  δίδει μια πρώτη , και μάλιστα θεμελιακή, απάντηση και στο ζητούμενο του σημερινού μας θέματος. Η απάντηση του  είναι  : ‘’ συνειδητοποιήσαμε, πως τα προβλήματά μας, σχετικά με τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας και  τη λειτουργία του Εκπαιδευτικού συστήματος, δεν λύνονται χωρίς την αλλαγή της συγκεκριμένης πολιτικής κατάστασης, αρχίζοντας έτσι πολιτικό αγώνα …’’.

Αν είναι να αναρωτηθούμε για κάτι σ΄ αυτή την απάντηση δεν είναι  για την ορθότητά της, αλλά , αν πράγματι ισχύει και για ποιους η κεντρική διαπίστωση : ‘’ Συνειδητοποιήσαμε…’’. Έχουμε, αλήθεια, συνειδητοποιήσει και τι για τα αδιέξοδα του Ελληνικού Πανεπιστημίου ;  Και, είμαστε αποφασισμένοι, και πόσοι,  να διεξάγουμε αγώνα ; Αγώνα,  ο οποίος θα είναι Πολιτικός ;

 

2. Πανεπιστημιακό Άσυλο: η δημοκρατική κοινωνία και η πανεπιστημιακή κοινότητα θα συνεχίσουν την ηττοπαθή ανοχή που απολήγει σε συνενοχή ;

Κανένα νόημα δεν έχει η οποιαδήποτε  συζήτηση και ο οποιοδήποτε τύπος ή περιεχόμενο  για το Πανεπιστήμιο, αν αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει. Δεν μπορεί να λειτουργήσει, όχι λόγω κακών ρυθμίσεων, λόγω ανεπάρκειας πόρων, λόγω διδακτικών κενών, – πράγματα που στις μέρες μας ισχύουν -,  αλλά λόγω της εγκατάστασης ενός εσωτερικού περιβάλλοντος, μιας κατάστασης ανομίας και αυθαιρεσιών  που καταστρέφουν και ακυρώνουν  στην πράξη οποιαδήποτε  δυνατότητα και πραγματική δραστηριότητα πανεπιστημιακού χαρακτήρα.

Πριν, λοιπόν, απ΄ οτιδήποτε άλλο, κι έχοντας προ οφθαλμών  την αποκρουστική εικόνα πανεπιστημιακών χώρων, ως χώρων βίας, ληστειών, ναρκωτικών, βανδαλισμών, πυρπολήσεων , ο στόχος της αποκατάστασης του στοιχειώδους και σταθερού εκείνου πλαισίου που καθιστά δυνατή τη λειτουργία του Πανεπιστημίου αποτελεί ζωτικό θέμα. Ζωτικό, όχι απλώς με την έννοια του πρωταρχικού, αλλά με την έννοια ζωής και θανάτου.  Κάκιστα, και, προφανώς με αυθαιρεσία παραλογισμού που εξυπηρετεί στυγνούς ιδιοτελείς σκοπούς,  η κατάσταση αυτή αναφέρεται ή/και συνδέεται με το πανεπιστημιακό άσυλο.  Κανείς από μας, κανείς απ΄ όσους αγωνίσθηκαν  και φορές με την φυσική τους παρουσία , με το ανάστημα και τη ζωή τους, οριοθέτησαν  και διαφύλαξαν το πανεπιστημιακό άσυλο, δεν  φανταζόταν, ούτε θα μπορούσαν να αποδεχθούν, και δεν  αποδέχονται με τέτοια κατάσταση. Η κακουργηματική, η έκνομη πράξη εντός του πανεπιστημίου χώρου, δεν καθαγιάζεται από το ”πανεπιστημιακό άσυλο”, έτσι  ώστε και να συντελείται, και να μην τιμωρείται , και να μεταμορφώνει το χώρο από χώρο ελευθερίας σε χώρο βίας και παρανομίας, σε γκέτο.

Η κατάχρηση είναι ο χειρότερος εχθρός κάθε δικαιώματος, κάθε δημοκρατικής κατάκτησης.

Το άσυλο καθιερώθηκε σ’ άλλες εποχές για να προστατεύσει στα πανεπιστήμια την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και την ελεύθερη ανάπτυξη της επιστημονικής αλήθειας, από την καταστολή και τις αυθαίρετες επεμβάσεις αυταρχικών και αντιδημοκρατικών καθεστώτων. Ιδιαίτερα στη Ελλάδα του μετεμφυλιακού κράτους και  της στρατιωτικής δικτατορίας αποτέλεσε σημαντικό πλαίσιο αναφοράς, που παρά την καταστρατήγηση του, βοήθησε στην ανάπτυξη όχι μόνο των ιδεών εντός του Πανεπιστημίου, αλλά και των αγώνων του φοιτητικού κινήματος.  Αγώνων που λειτούργησαν καταλυτικά για το σύνολο  του Έθνους και της Δημοκρατίας και στην προδικτατορική περίοδο (Κυπριακό, 15 %, 1-1-4 ) και στην περίοδο της χούντας (με κορύφωση το Πολυτεχνείο) και μεταδικτατορικά.

Στη σημερινή Ελλάδα δεν υφίσταται τέτοιο πρόβλημα.

Στην εποχή του Διαδικτύου και της τηλεοπτικής δημοκρατίας,  το άσυλο έχει χάσει το αρχικό του νόημα, η υπακοή και η πειθάρχηση έχει άλλα μέσα και αποτελεσματικότερες μεθόδους.  Συμβολικά θα μπορούσε να παραμείνει ως θεσμός, εκφράζοντας μια χροιά  αφοσίωσης της πανεπιστημιακής κοινότητας  στην έννοια της ελευθερίας των ιδεών και της αναζήτησης της επιστημονικής αλήθειας.

Τα πανεπιστήμια , ασφαλώς, και δεν έχουν ανάγκη από το γνωστό κατασταλτικό δόγμα «νόμος και τάξη».  Υπάρχει, ωστόσο,  πραγματική ανάγκη ασφάλειας και ελευθερίας.

Δεν είναι δυνατόν να προσφέρεται άσυλο σε κάθε λογής ιδεολογικοποιημένη ωμή αυθαιρεσία  και  βία. Ούτε άσυλο σε ντήλερ ναρκωτικών, σε πράξεις ληστειών και κλοπών, σε  κάθε είδους παρανομία. Όσοι ανέχονται την σημερινή κατάσταση ουσιαστικά ωθούν προς την κατάργηση αυτού για το οποίο φραστικά κόπτονται,  δηλαδή, του πανεπιστημιακού ασύλου και γρήγορα μετατρέπονται σε θύματα.

Στο σημείο που έχουν φθάσει τα πράγματα, ως εξ αντιδιαστολής, η κατάργηση του ασύλου  και η επιβολή αστυνομικής παρουσίας στα πανεπιστήμια  φαίνεται  να συγκεντρώνει μεγάλη υποστήριξη όχι μόνο από την κοινωνία, αλλά και από το διδακτικό προσωπικό, και από τους φοιτητές, και από του εργαζόμενους στα πανεπιστήμια.

Οφείλω, ωστόσο, να υπογραμμίσω  ότι αποτελεί ανησυχητικό  χαρακτηριστικό του επιπέδου παρέμβασης και δράσης συνολικότερα της κοινωνίας και των θεσμών της, το γεγονός ότι η ίδια με τις δυνάμεις της, τις οργανώσεις της, τους θεσμούς της, σε συνθήκες δημοκρατίας με ελευθερία δράσης και κινητοποίησης, δεν έχει κατορθώσει να συντονισθεί, να συμπαραταχθεί ενεργητικά  και να αντιμετωπίσει ριζικά το φαινόμενο αυτό, αλλά και ευρύτερα τα φαινόμενα βίας που προσλαμβάνουν χαρακτηριστικά ”τρομοκρατίας χαμηλής  έντασης”. Και δεν εννοώ μόνο  την κυβέρνηση και τον Υπουργό Παιδείας που αντί να αναλάβει τις ευθύνες του, τις μεταθέτει στο ”ρωμαλέο φοιτητικό κίνημα”, που από άλλη θέση και σε συνέργια με άλλους έπραξε αναλόγως, για να το αποδιαρθρώσει. Ούτε, επίσης, τον ”ψευτοπροοδευτισμό” από πανεπιστημιακούς καριερίστες που αντί για στάση αρχών  καιροσκοπούν υιοθετώντας  την υπεκφυγή, την ανοχή ή/και το φλερτ απέναντι σε παρόμοια φαινόμενα.

Εννοώ, – με καταλύτη την πανεπιστημιακή κοινότητα -,  την αναγκαιότητα συγκρότησης ενός παρεμβατικού μετώπου δημοκρατικών κοινωνικών δυνάμεων,  των θεσμών  και των φορέων τους, σε τούτο το ζήτημα, – όπως  και σε άλλα παρόμοιας βαρύτητας -,  στα όποια υπάρχει άτυπη, διαπιστωμένη ευρύτερη συμφωνία.

Η δημοκρατική κοινωνία και η πανεπιστημιακή κοινότητα μπορούν,  – ναι ! μπορούν, και πρέπει -, να πάρουν πίσω τον χαμένο, τον αποξενωμένο, τον γκετοποιημένο πανεπιστημιακό χώρο.  Μπορούν να ανακαταλάβουν ό,τι τους ανήκει για το συμφέρον της Παιδείας, των Επιστημών, της Νεολαίας, της Χώρας.

 

3. Από το Πανεπιστήμιο της νεωτερικότητας στην Ψηφιακή Εποχή.

[ Το  Πανεπιστήμιο ένας θεσμός που οικοδομήθηκε την εποχή της  εθνογένεσης, την  επαύριο του  Διαφωτισμού  και στο λυκαυγές της  βιομηχανικής  επανάστασης  δεν μπορούσε παρά  να  δεχτεί τους κλυδωνισμούς από τις σεισμικές  ακολουθίες  της  τεχνολογικής  έκρηξης,  της παγκοσμιοποίησης και   της κοινωνίας της γνώσης. Το νέο πανεπιστήμιο δεν είχε  βέβαια  παντού  τα  ίδια   ιδεολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά. Διακρίνουμε  τέσσερις  (4) ιδεατούς τύπους : 

> τον  αμερικανικό, όπου ο δημόσιος και ιδιωτικός  τομέας  έχουν το δικαίωμα λειτουργίας  πανεπιστημίων, τα οποία παράλληλα με την παραγωγή και διάχυση της νέας γνώσης υπηρετούν τις  ιδιαίτερες ανάγκες της αγοράς, της τοπικής κοινωνίας και του κάθε ατόμου,

> το  γαλλικό, όπου στην  αυθεντική εκδοχή του, είχε,  στο  πλαίσιο του  ακαδημαϊκού  του  ρόλου, την  εποπτεία  της  δευτεροβάθμιας  εκπαίδευσης, αποτελώντας  και θεματοφύλακα  των αξιών του  γαλλικού  πνεύματος  και του  μεγαλείου  της  πατρίδας,

> τον  αγγλικό  που έδινε  έμφαση  στη  διαμόρφωση του «χαρακτήρα» του ατόμου και στην ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών μεταξύ των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας και των μελών των κυρίαρχων στρωμάτων, προετοιμάζοντας το  έδαφος για  την  ανανέωση  των ηγετικών ελίτ της χώρας,  

>  και το γερμανικό. 

Από αυτά  σημαντικότερο, για την  επιρροή  που  άσκησε  μακροπρόθεσμα  διεθνώς, θεωρείται το  γερμανικό  πανεπιστήμιο στην κατά Humboldt, μάλιστα, εκδοχή του. Στα θεμελιώδη  γνωρίσματά του ανήκει  η  πρωτοκαθεδρία  της  έρευνας, η  ανυστερόβουλη αναζήτηση  της  αλήθειας  που  δεν υπακούει  σε ανάγκες  χρησιμότητας, αλλά στοχεύει στην  ικανοποίηση  του  «ειδέναι»  και στην  πνευματική αυτοπραγμάτωση. Ανήκουν, επίσης, η ακαδημαϊκή  ελευθερία, το  δικαίωμα,  δηλαδή  της ακαδημαϊκής κοινότητας  να  επιλέγει το αντικείμενο και τη μεθοδολογία  της  έρευνας  (και της  διδασκαλίας), χωρίς  έξωθεν  παρεμβάσεις  από το κράτος  ή  την  εκκλησία,  ελευθερία την  οποία θωρακίζει  η αυτοτέλεια  στη  διαχείριση  των Πανεπιστημίων. Ανήκει τέλος  ο δημόσιος  χαρακτήρας  του Πανεπιστημίου, υπό την  έννοια  της  εκ  μέρους του  προσφοράς  υπηρεσίας  στην Επιστήμη, στο Έθνος, την  Πολιτεία και το Κοινωνικό σύνολο. Η επιρροή της γερμανικής σχολής  στην ιδρυτική και θεσμοποιητική  πραγματικότητα των Ελληνικών Πανεπιστημίων, με πρώτο το Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι φανερή και ισχυρή.

Όμως, οι εξελίξεις μετά το Β΄ Πόλεμο, ιδιαίτερα μετά τον Μάη του ΄68 και εμφαντικά μετά τη δεκαετία του ΄70  ήταν τεκτονικές, έχοντας προέλευση όχι μόνο ιδεολογικοπολιτική, αλλά κυρίως των αναστατώσεων της οικονομικής βάσης και των θεαματικών κυμάτων της τεχνολογίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύγχρονο πλέον λεξιλόγιο περί πανεπιστημίου  κυριαρχούν οι έννοιες  της αποτελεσματικότητας, της  δικτύωσης, της χρηστικότητας , της  παραγωγικότητας, της ποιότητας, της  λογοδοσίας, της  αξιολόγησης. Ο  αναθεωρητικός, ή/και μεταρρυθμιστικός, για άλλους,  λόγος για  το  Πανεπιστήμιο δεν έχει, βέβαια, παντού την  ίδια  ένταση και απήχηση. Στις  αγγλοσαξονικές  χώρες  έχει ήδη  προ πολλού  βρει τη  θεσμική του  έκφραση. Σε  άλλες χώρες η σχετική συζήτηση προκαλεί έντονες συζητήσεις και δέσμες αλλαγών. Στην Ελλάδα, δεν έχει ακόμα αποκτήσει βαθύτερα, ποιοτικά  γνωρίσματα, ενώ,  διατηρώντας, ταυτόχρονα, μια αποσπασματικότητα και στοιχεία παλινωδιών, δείχνει ότι η δρομολόγηση του νέου, σύγχρονου Ελληνικού Πανεπιστημίου αποτελεί ένα ανοιχτό στοίχημα, Εθνικό. ] ( * )

4. Το Πανεπιστήμιο και οι ορίζουσες του. Συνηθίζουμε να μιλάμε για τον μεταπολιτυτικό κύκλο που έκλεισε ή που κλείνει, ορίζοντας πάντα σύμφωνα με την υποκειμενική μας εκτίμηση την χρονική περίοδο και το γεγονός – σταθμό  που κλείνει την προηγούμενη και προαναγγέλλει την νέα, επόμενη περίοδο. Η υποκειμενική εκτίμηση δεν είναι επαρκής  για τον ορισμό των ιστορικών περιόδων.  Ιδιαίτερα στη Χώρα μας, μόνο μεγάλα, καθοριστικά γεγονότα  σε επίπεδο Εθνικό (επαναστάσεις, εθνικές ολοκληρώσεις, ή εθνικές καταστροφές), ή σε επίπεδο Πολιτειακό (δικτατορίες, δημοκρατίες) ορίζουν τους  ιστορικούς κύκλους  της.

Από την άποψη αυτή, το Πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης  δεν συνέπεσε, χρονικά  με την μεταπολίτευση, ούτε με τις τρεις πρώτες μεταπολιτευτικές  κυβερνήσεις. Ουσιαστικά  αναδείχθηκε και δομήθηκε το 1982 και μετά, με το Νόμο-Πλαίσιο (ν. 1268/82) με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, μετά μάλιστα την κατάργηση του ν. 815, το χειμώνα του 1980, από το φοιτητικό κίνημα και το κίνημα του ΕΔΠ, την αποκαθήλωση της πρώτης, όπως την αποκαλούσε  η ”Ν.Δ.” ”πανεπιστημιακής μεταρρύθμισης ”. Ο δε συνδυασμός αυτού του νόμου (του ν.1268) με τον ν. 1514/85 σχετικά με την έρευνα και την ανάπτυξη της δίδει το πραγματικό πλαίσιο ανάγνωσης και κατανόησης των εξελίξεων στα πανεπιστημιακά ιδρύματα και στα παράπλευρα ινστιτούτα τους, τα ινστιτούτα τεχνολογικής έρευνας. Ο ν.1268, ανατρέπει την καθηγητική μονοκρατορία, θεσμοθετεί τους Τομείς, κατοχυρώνει σημαντική συμμετοχή των φοιτητών στη Διοίκηση του Πανεπιστημίου και προβλέπει την εσωτερική  κινητικότητα και ανέλιξη στα στρώματα των διδασκόντων και των ερευνητών. Ενώ, ταυτόχρονα, το μαζικό Πανεπιστήμιο, δηλαδή το Πανεπιστήμιο που άνοιξε στην πλατειά κοινωνική βάση, διατηρώντας, ωστόσο, τις απαιτητικές εισαγωγικές εξετάσεις, καθιερώνεται οριστικά μετά τη δεκαετία του ΄70, δημιουργώντας από τον διευρυμένο και με ισχυρό λαϊκό κέντρο βάρους φοιτητικό πληθυσμό νέα δεδομένα και νέες εσωτερικές δυναμικές.

Αποτελεί  ιδιαίτερο, μεγάλο και σύνθετο, θέμα η συγκρότηση, οι στόχοι και η δράση, καθώς και οι μεταπτώσεις και οι εξελίξεις του  φοιτητικού κινήματος, και μολονότι το θεωρώ ένα πολύ σοβαρό κεφάλαιο, το οποίο δεν έχει εξετασθεί με την αντικειμενικότητα, την ειλικρίνεια και την υπευθυνότητα που απαιτείται,  θα προτιμήσω να μην  κινηθώ ιστορικά περί αυτό και τα τότε πανεπιστημιακά δρώμενα αλλά να μετακινηθώ, να σταθώ στο παρόν, προσβλέποντας και στο μέλλον, πιστεύοντας ότι έτσι μπορεί να φανώ περισσότερο χρήσιμος.  Σας μεταφέρω, λοιπόν, εδώ, τη ματιά και την αδρή τοποθέτηση ενός πολιτικοποιημένου  ανθρώπου της παραγωγής και της κοινωνικής συμμετοχής.

[ Για τη γενιά από την οποία, κατά βάση, προέρχεται το πάνελ (αντιδικτατορική – μεταδικτατορική), της 7ετίας δηλαδή, 1972 -1978, επιγραμματικά θα μπορούσα να σημειώσω ορισμένα πράγματα.  Οι κατά τη γνώμη ισχυρές σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλοεκτίμησης  εκείνης της γενιάς, και των οιονεί εκπροσώπων της, είναι θεμελιωμένες στη βάση της  αγωνιστικής αλληλεγγύης  και της πραγματικής δημοκρατικής και ενωτικής λειτουργίας του Κινήματος. Το Κίνημα, στις συνθήκες της μεταπολίτευσης, εννοούσε τον εαυτό του, και πρωτοστατούσε,  κυρίως ως τμήμα του ευρύτερου κοινωνικού -δημοκρατικού κινήματος και δευτερευόντως της Ανώτατης Εκπαίδευσης. Δεν είναι  καθόλου τυχαίο ότι το σημαντικότερο και πολυπληθέστερο στελεχιακό δυναμικό όλων των κομμάτων του δημοκρατικού φάσματος, καθώς και η εργώδης προσπάθεια της σύστασης  και ανάπτυξης πολιτικών Οργανώσεων, σχετίζεται με στελέχη του  Φ.Κ. αυτής της εποχής. Η ισορροπία αυτή προτεραιοτήτων (κύρια καθήκοντα του λαϊκού κινήματος, από τη μια, – ανάπτυξη πανεπιστημιακού/εκπαιδευτικού κινήματος, από την άλλη) μετεβλήθη υπέρ του δεύτερου σκέλους από το δεύτερο προς τρίτο μεταπολιτευτικό  χρόνο και αφού το Φ.Κ. συγκρότησε και ανάδειξε δημοκρατικά  τα δικά του πανελλαδικά και ομοσπονδιακά  όργανα (ΕΦΕΕ, ΦΕΑΠΘ). Κρίνω σημαντικό να υπογραμμισθεί ότι εκείνη η γενιά είχε κεντρικό στοιχείο στη λογική της την έννοια του ”Κινήματος”, και, σε περιπτώσεις, σε ισχυρότερη θέση από εκείνη του ΄΄Κόμματος”. Σταθερή της  έγνοια ήταν να υπάρχει και να λειτουργεί ένα Κίνημα με γνωρίσματα του : τον μαζικό – πολυσυλλεκτικό  χαρακτήρα του, το  ενωτικό – δημοκρατικό περιβάλλον του και την προοδευτική – ανοιχτή πολιτικοποίησή του. Ιδιαίτερη θέση στη στρατηγική του Κινήματος αποτελούσε πάντα η έννοια και ο στόχος των συμμαχιών. Στο πλαίσιο αυτό η διαμόρφωση και η ανάπτυξη της συμμαχίας – συνεργασίας με το ΕΔΠ και το κίνημά του ήταν σταθερή και αποδείχθηκε κομβική. Όπως, επίσης, και οι συνεργατικές -δημιουργικές σχέσεις με προοδευτικούς καθηγητές, σε αντιδιαστολή / αντιπαράθεση με το καθηγητικό κατεστημένο. Αυτό το μέτωπο δυνάμεων, που σε κρίσιμες στιγμές πήρε μορφές ενιαίου κινήματος ήταν καθοριστικής σημασίας για τα αποτελέσματα που επέφερε (π.χ., ”συμμετοχή στη Διοίκηση των ΑΕΙ”, προγράμματα σπουδών, επεξεργασμένες θετικές – εναλλακτικές παρεμβάσεις στα Όργανα του Πανεπιστημίου,  κατάργηση του ν.815) ] ( * ).

Δεν νομίζω ότι θα ήταν υπερβολικό αν έλεγα, με σκοπό να αναγνωρίσουμε το κοινό έδαφος κίνησης και, κυρίως, για να  προχωρήσουμε  προς το επίδικο,  ότι μετά και τον πρόσφατο ν.  4485/17 που κατά κάποιο τρόπο αντικατέστησε τον ν. 4009/11 (τον γνωστό ως ”νόμο Διαμαντοπούλου),  σε γενικές γραμμές, το πλαίσιο των Πανεπιστημίων εξακολουθεί  να  ορίζεται  από  τον ν. 1268/82.

Τί σημαντικό, τί ζωτικό αφήνουν έξω, τί  δεν έχουν αντιμετωπίσει δημιουργικά οι διάφορες  κυβερνητικές πρωτοβουλίες,  και γιατί περιφέρονται διαρκώς και οι κυβερνητικοί και η πλειονότητα των πανεπιστημιακών γύρω από ζητήματα κατανομής της  πανεπιστημιακής εξουσίας  και  των  τρόπων  νομής  της ;

Λίγο – πολύ έχουμε όλοι μας κοινές διαπιστώσεις και την αναγκαία συνεννόηση για τα χαρακτηριστικά και τις τάσεις της εποχής της παγκοσμιοποίησης και του άγριου καπιταλισμού των αγορών που διανύουμε. Εκτός αυτών, και του αναφερθέντος για την Ελλάδα  νομικού καθεστώτος, μία άλλη σημαντική παράμετρος που συν-καθορίζει τα πλαίσιο είναι η Ευρωπαϊκή διάσταση, με ό,τι αυτή προβλέπει και όπως εξελίσσεται με τη Διαδικασία της Μπολώνια, τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ) και συμπληρωματικά τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας και την Ένωση Καινοτομίας.

[ Η διάσταση αυτή στη Στρατηγική Ε.Ε. -2020 έχει θέσει πέντε (5) σημαντικούς  στόχους σύγκλισης που άπτονται με :

– την Απασχόληση ( 75% της ηλικιακής ομάδας 20 -64 ετών να εργάζεται),

–  την Εκπαίδευση (η σχολική διαρροή να πέσει κάτω από το 10%  και τουλάχιστον το 40% της ηλικιακής ομάδας 30- 34 να έχει αποφοιτήσει από την τριτοβάθμια εκπαίδευση), 

την  Έρευνα & Ανάπτυξη (το 3% του ΑΕΠ από δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις),

–  την Κλιματική Αλλαγή (20% λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου από το 1990. 20% ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές. 20% αύξηση της αποτελεσματικότητας της ενέργειας).

–  τη Φτώχεια & τον Κοινωνικό Αποκλεισμό (τουλάχιστον 20 εκατ. λιγότεροι πολίτες στο όριο της φτώχειας ή του αποκλεισμού) ]. ( * )   

 

5. Πανεπιστήμιο και Παραγωγή : το διαρκές διακύβευμα.

Η σύζευξη της παραγωγής επιστημονικής γνώσης  με την παραγωγή πραγμάτων, σε συνάρτηση και με τη σημασία της επιστημονικής γνώσης στις σχέσεις ισχύος, μετατρέπουν το Πανεπιστήμιο σε προνομιακό χώρο της  τεχνοεπιστήμης.  Η πρωτύτερη αυτονομία της Ανώτατης Εκπαίδευσης  από την παραγωγή έχει αναπόδραστα, και ιδιαίτερα μετά την δεκαετία του ΄70, οριστικά  ξεπεραστεί.

Η επιστημονική γνώση  μετατρεπόμενη σε  παραγωγική δύναμη καθίσταται αποφασιστική παράμετρος της ίδιας της παραγωγής, της εμπορευματικής οικονομίας, της ανάπτυξης και του ανταγωνισμού.   Από τη στιγμή, που η επιστημονική γνώση αποτελεί παραγωγική δύναμη, το πανεπιστήμιο ως προνομιακός χώρος ανάδειξης, κωδικοποίησης και μετάδοσης της καθίσταται κυρίαρχο πεδίο για τη διαμόρφωση και αναπαραγωγή ενός μεγάλου μέρους από το στελεχιακό- εργασιακό δυναμικό της οικονομίας και της κοινωνίας, και μάλιστα του πλέον αποτελεσματικού. Στις έντονα μεταβαλλόμενες οικονομικές και τεχνολογικές συνθήκες η κίνηση, η συσχέτιση των Πανεπιστημίων, με τρόπο αξιόπιστο και πρωτοποριακό, στην αιχμή των εξελίξεων,  και σε περιπτώσεις και πιο μπροστά  απ΄ αυτές, είναι το διαρκές διακύβευμα.

 

6. Το δίπολο αντιπαράθεσης .

    Το Πολιτικό Σχέδιο.

   Στο σημείο αυτό έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ένα δίπολο αντιπαράθεσης, όχι μόνο στο εσωτερικό του πανεπιστημιακού κόσμου, αλλά και ευρύτερα σχετικά με τον τύπο  του σύγχρονου Πανεπιστημίου : μεταξύ αυτού που αποκαλείται ”Επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο”, ή ”Πανεπιστήμιο της Αγοράς”, από τη μία πλευρά, και αυτού που ονομάζεται ”Αυτόνομο Πανεπιστήμιο”, ή ”Ελεύθερο Πανεπιστήμιο” , από την άλλη. Η πρώτη σηματοδοτεί την στενή, αποκλειστική  προσαρμογή του πανεπιστημίου  στους στόχους και στην υπηρεσία της αγοράς και των επιχειρήσεων, με ταυτόχρονο μετασχηματισμό του ιδίου σ΄ ένα εξαρτημένο επιχειρηματικό κέντρο, όπου εφαρμόζοντας σχέσεις αγοράς (προϊόντος – πελάτη), το έχουν μετατρέψει σε Κέντρο τρέχουσας επιστημονο-τεχνικής κατάρτισης.  Η δεύτερη σηματοδοτεί, κατά την άποψη των υποστηρικτών της, την προσήλωση σ΄ ένα πανεπιστήμιο υψηλών ιδεωδών, με σκοποθεσία  σχετικά ανεξάρτητη από την τρέχουσα  οικονομική, καπιταλιστική  πραγματικότητα  και σε περιπτώσεις σε ανατρεπτική αντίθεση με αυτήν.

Επισημαίνουμε ότι : δεν μπορεί να υπάρξει διαδικασία προόδου και χειραφέτησης  χωρίς  την  κατανόηση, αλλά και την πραγματική συσχέτιση με την παραγωγή, την οικονομία και τις κοινωνικές τους σχέσεις. Και ούτε μπορεί να εξελιχθεί  θετικά οποιοδήποτε  εγχείρημα  εν  κενώ,  πολύ δε περισσότερο  σε  τοπίο  παραγωγικής υστέρησης και αναπτυξιακής καχεξίας.

Το  ζητούμενο είναι η Πολιτική, το Πολιτικό Σχέδιο.

Η Πολιτική που θα λειτουργεί υπερβατικά προς τους δύο πόλους, όχι τεχνητά, αλλά προγραμματικά, στρατηγικά, οραματικά.  Η Πολιτική, που στρατηγικά θα συγκροτεί το νέο Πανεπιστήμιο, συσχετίζοντας -το με τις ανάγκες του παρόντος και του μέλλοντος του Έθνους, της Παραγωγής και της Κοινωνίας, διατηρώντας στην κίνηση του και στο ρόλο του ζωντανό το κοινωνικό Ιδεώδες.  Πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή είναι από κάθε πλευρά, ανάλογα και με το επίπεδο ευθύνης της, και αναγκαίες, και ευπρόσδεκτες. Κυρίως, αναγκαία είναι μια τέτοια Πολιτική με Εθνικό χαρακτήρα, σε Εθνικό επίπεδο, που θα προκύψει μέσα από μια καλά σχεδιασμένη και οργανωμένη προσπάθεια, συγκεντρώνοντας  προς το στόχο αυτό (της Παιδείας και ιδιαίτερα της Ανώτατης Παιδείας)  όλες τις σοβαρές πνευματικές δυνάμεις του Ελληνισμού, παντού στον Κόσμο, και όλες τις δημιουργικές δυνάμεις της Ελλάδας, ώστε το ισχυρό αυτό πλαίσιο Συμφωνίας, με ευρεία κοινοβουλευτική και κοινωνική συμφωνία να αποτελέσει το Εθνικό Συμβόλαιο για την  Ελληνική Παιδεία.

 

7. Το νέο, σύγχρονο Πανεπιστήμιο.

Θα θεωρούσα σοβαρό έλλειμμα, αν έστω συνοπτικά, δεν ανέφερα  ορισμένα βασικά  τυπολογικά στοιχεία για το νέο, σύγχρονο Πανεπιστήμιο στη Χώρα μου.

Αντιλαμβάνομαι  ένα Πανεπιστήμιο – Δίκτυο.

Ένα Ίδρυμα πολυτασικό, πολυεδρικό, πολυγλωσσικό, πολυερευνητικό.  Με οριζόντια γνωστικά αντικείμενα, με διατμηματικά μεταπτυχιακά , με πρακτική άσκηση στις παραγωγικές δραστηριότητες, με summer schools.

Ιδιαίτερα τονίζω : με διεθνείς αντένες και συνεργασίες, με διοργάνωση κοινών προγραμμάτων σπουδών και έρευνας μεταξύ Ιδρυμάτων υψηλής στάθμης διαφορετικών χωρών, με διεθνοποιημένη, ψηφιακή δυνατότητα πραγματοποίησης σπουδών από απόσταση, υβριδικών διαλέξεων και συναντήσεων με αλληλεπίδραση σε πραγματικό χρόνο.

Σκέφτομαι, με βάση εφαρμοσμένες ιδέες και σε άλλες χώρες  : τη συνεργασία ΑΕΙ/Ερευνητικών Κέντρων και Μονάδων Παραγωγής, στη λογική της  Technopolis, δηλαδή ενός συνδυασμού high technology, industrial complex, residential space .

Σκέφτομαι, ακόμα, την εστιασμένη, εξειδικευμένη μετεκπαίδευση με εξαμηνιαία, μονοετή ή/και διετή προγράμματα σε συνεργασία και συναποφασισμένους στόχους με τις μεγάλες, πανελλαδικές επαγγελματικές και εργασιακές Ενώσεις.

Για τους  νέους μεγάλους επιστημονικούς τομείς η πολύχρονη επαγγελματική και πολιτική εμπειρία  μου, αποδίδει βαρύνουσα  σημασία στους παρακάτω :

(α). – Για την Εθνική μας υπόσταση και το Εθνικό μας εκτόπισμα,  Γεωπολιτικές και Γεωστρατηγικές  Σπουδών, Σπουδές Ελληνισμού και Οικουμενικότητας, όπου ιδιαίτερη θέση μπορούν να έχουν : η Θεωρία της Ηγεσίας και η Στρατηγική Διπλωματία, τα Αμυντικά Δόγματα και οι  στρατηγικές παγκόσμιων και περιφερειακών Ισορροπιών, οι Συμμαχίες και τα Δίκτυα (άτυπα, τυπικά, πολιτισμικά, σφαιρών επιρροής).

(β). –  Μεσογειακή αγροτοδιατροφική παραγωγής,  Αειφόρος Ανάπτυξη & Βιώσιμη Περιβαλλοντική Διαχείρηση, με έμφαση στην Πράσινη Καινοτομία, στα Ελληνικά μεσογειακά αγροτικά προϊόντα σπουδαίας και υψηλής διατροφικής αξίας, στον Τουρισμό όλων των τύπων με έμφαση στα Ελληνικά προϊόντα, την Ελληνική Φύση και  Ιστορία, αναδεικνύοντας πολύπλευρα έναν νέο μοντέλο διατροφής, διαβίωσης, αναψυχής, ζωής.

(γ). –  Επιστήμες  των Δεδομένων, της Πληροφορίας και της Ψηφιακής Επικοινωνίας, όπου η Βιο-τεχνολογία, τα Γονίδια και Γονιδιακά προϊόντα, η Ψηφιακή Οικονομία, η Τεχνητή Νοημoσύνη, η Ρομποτική, το Διαδίκτυο Αντικειμένων, η Αυτοεκπαίδευση μηχανών,  τα Κοινωνικά Δίκτυα μπορούν να αποτελέσουν προνομιακά, δυναμικά πεδία, όπου η Ελληνική ιδιοφυία και το ταλέντο μπορούν να διαπρέψουν, όπως βεβαιώνουν οι επιτυχίες και η αναγνώριση των Ελλήνων επιστημόνων σ΄ όλες τις αναπτυγμένες χώρες σ΄ αυτούς τους τομείς, αλλά και τα αξιοζήλευτα ερευνητικά επιτεύγματα εδώ, στη Χώρα μας.  [ Και για να δείξω ανάγλυφα τη σχέση αυτών των Επιστημών με τα θέματα εθνικής κυριαρχίας και ισχύος, θα δώσω μόνο ένα –δύο  ρεαλιστικά, εφαρμόσιμα παράδειγμα. Σκεφθείτε τη σημασία της εγκατάστασης σε κάποιο νησί του Αιγαίου ή στη Θράκη ενός Data Center, με δεδομένο ότι σε όλη τη γεωγραφική περιοχή νότια και νοτιοανατολικά της Κοπεγχάγης, δηλαδή για την Κεντρική, Νότια, Ανατολική Ευρώπη και όλη τη Μεσόγειο  δεν υπάρχει τέτοια κρίσιμη δομή – οργανισμός για το σύνολο των ψηφιακών επικοινωνιών και τηρούμενων δεδομένων σ΄ αυτό τον τεράστιο χώρο. Σκεφθείτε ακόμα την εγκατάσταση ενός κλάδου –τμήματος της Google στο Αγαθονήσι, απέναντι από την Τουρκία, ή την παραγωγική λειτουργία ενός τμήματος του ηλεκτρικού αυτοκίνητου  της Tesla ή της Genaral Motors στη Χώρα…] ( * ).

(δ). –  Ενέργεια, με έμφαση στους υδρογονάνθρακες προετοιμάζοντας το Ελληνικό δυναμικό για τα εθνικά κοιτάσματα, και δίκτυα αγωγών Φ.Α. και ενεργειακών υλών με επίκεντρο την Ελλάδα στο ζωτικό χώρο της Ευρώπης και της Μεσογείου. Εξίσου, οι Ανανεώσιμες Πηγές, το υδρογόνο, οι συσσωρευτές και τα υβριδικά συστήματα στις μεταφορές και την παραγωγική και κοινωνική ζωή. Στον πιο κρίσιμο αυτό τομέα, της Ενέργειας, η Χώρα σε συνδυασμό με την ψηφιακή τεχνολογία μπορεί να γίνει κυριολεκτικά  ο ευρωπαίος πρωταθλητής.

[ (ε). –  Τομή στις Κοινωνικές Επιστήμες, με μετακίνηση και επικέντρωση στα μεγάλα ζητήματα, μακράς πνοής και καθοριστικών επιπτώσεων : Δημογραφικό, Μεταναστευτικό, Πληθυσμιακές & συναφείς Οικονομικές εξελίξεις και την αντίστοιχη οργάνωση Σχολών/Τμημάτων,  Σπουδών και εξειδικευμένων Ινστιτούτων. ] ( * ).

            Υπογραμμίζω ότι το νέο Ελληνικό Πανεπιστήμιο στους τομείς αυτούς μπορεί να κερδίσει χρόνο και έδαφος, ”κόβοντας, όπως λέμε, δρόμο”. Δηλαδή, να κινηθεί κατευθείαν στα καινοτόμα πεδία, στις αιχμές των σύγχρονων αυτών επιστημονικών -τεχνικών τομέων, χωρίς τους χρονοβόρους ρυθμούς ωρίμανσης, δίχως τα βάρη του παρελθόντος. Με αποφασιστικότητα, με ανάληψη ρίσκου, έχοντας πνεύμα ανοιχτό, νεύρο ανταγωνιστικό, οργάνωση σφιχτή.

 

[ Μιλώντας για επιστημονικά πεδία  προτεραιότητας τεχνολογικής φύσεως δεν υποτιμώ, ούτε παραγνωρίζω τις Ανθρωπιστικές Σπουδές. Αντίθετα, οι ανθρωπιστικές σπουδές αποκαλύπτοντας την υποκειμενική πλευρά της ανθρώπινης ύπαρξης, τον άνθρωπο ως ενεργό υποκείμενο, ως φορέα συνείδησης, αποτελούν  το προνομιακό πεδίο αναστοχασμού των σκοπών, του ρόλου και των δυνατοτήτων του ανθρώπου και της θεσμισμένης κοινωνίας του. Ιδιαίτερα η Φιλοσοφία, μεταξύ  των ανθρωπιστικών επιστημών, μπορεί σ΄ ένα τεχνο-επιστημονικό περιβάλλον, να λειτουργήσει καταλυτικά αποκαλύπτοντας πλευρές και στοιχεία της ανθρώπινης φύσης και (δια)μόρφωσης, καθώς και της κοινωνίας των δρώντων ανθρώπων, συντελώντας σε μια αναγκαία, όσο και πολύτιμη  διεργασία συνειδητοποίησης και χειραφέτησης.] ( * )

 

8. Κι όμως μπορούμε.

Κλείνοντας, θεωρώ ότι παρά το βαρύ κλίμα και τις επιπτώσεις της τελευταίας 8ετίας της κρίσης, έχουμε τις δυνάμεις και τη συνείδηση για μια Νέα Αρχή. Μια Νέα Αρχή και στο Πανεπιστήμιο. Αρκεί να κινητοποιήσουμε παντού, με συνέπεια και με διάρκεια τα θετικά, δημιουργικά μας στοιχεία ως Έθνος και Κοινωνία, με Σχέδιο, Ενότητα και Προσπάθεια.

Ή, όπως θα έλεγε κι ο ποιητής :

”… Η ιστορία των αλλαγών δεν είναι μουσείο.

Ούτε οι ιδέες τάφος υγρός ή μεγαλοπρεπές μαυσωλείο.

Μέσα σου

Και βαθειά μέσα στο κύτταρο του Χρόνου

Πάλλεται ένας κόσμος νέος !”.

 

Θεσσαλονίκη, 17 Νοεμβρίου 2018.

( * ). Τα τμήματα του κειμένου που έχουν σημανθεί με [ … ] και κλείνουν με ( * ), λόγω πίεσης χρόνου δεν παρουσιάσθηκαν στην Εκδήλωση της 19.11.2018. Αποτελούν σημαντικό μέρος της όλης εισήγησης για ολοκληρωμένη εικόνα και συνολικότερη κατανόηση των  απόψεων και θέσεών μου.

 Δείτε τις φωτογραφίες: