Δυστυχώς η Τουρκία αμέσως ύστερα από την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης εφαρμόζει μία σκληρή πολιτική υποχρεωτικής αφομοίωσης της εθνοτικής και γλωσσικής  αφομοίωσης των Ελλήνων της Κων/πολης και των νησιών Ίμβρου και Τενέδου. Ενώ στα 1922 σε πληθυσμό ενός εκατομμυρίου της Κων/πολης ζούσαν εκεί 250χιλ. Έλληνες, σήμερα σε πληθυσμό 17 εκατομμυρίων δεν ξεπερνούν τις 3.000. Επίσης η πολλαπλάσια ανταλλάξιμη περιουσία των Ελλήνων της Μ. Ασίας εξισώθηκε με την πολύ μικρότερη των μουσουλμάνων, που εγκατέλειψαν την Ελλάδα με τη Συνθήκη της Λοζάνης. Επιπλέον από το 1935 παρά τις συμβάσεις ελληνοτουρκικής φιλίας Βενιζέλου – Κεμάλ, επιβάλλουν το εθνικιστικό τουρκικό γλωσσικό μήνυμα με την προτροπή Vatandaş tȕrkşe Konuş (=Συμπολίτη μίλα τουρκικά). Στα 1964 απαγόρευσαν την κυκλοφορία στα ελληνικά σχολεία του ελληνικού περιοδικού “Η Συντροφιά μου, και τη χρήση της ελληνικής γλώσσας στα διαλείμματα. Η πρώτη χριστιανική προσευχή είχε αντικατασταθεί με τον όρκο: Είμαι Τούρκος, είμαι σωστός, είμαι εργατικός.¹

Στα 1971 κλείνουν τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και με την εκπαιδευτική πολιτική, που εφαρμόζουν, μειώνεται συνεχώς ο αριθμός των μαθητών της Πρωτοβάθμιας (Νηπιαγωγείου, Δημοτικού) και της Δευτεροβάθμιας (Γυμνασίου, Λυκείου) Εκπαίδευσης.  Έτσι ο αριθμός των μαθητών από 7.155 στα 1961 μειώθηκε το Δεκέμβριο του 2005 σε 243. Στα ελληνικά σχολεία της Κων/πολης λόγω μείωσης του αριθμού των Ελλήνων μαθητών συμφοιτούν στις ίδιες τάξεις τους και παιδιά αραβόφωνων ορθοδόξων. Και αυτό έχει ως συνέπεια, επειδή αυτοί είναι περισσότεροι, να δυσχεραίνεται η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, με αποτέλεσμα  να δυσχαιρένεται η σωστή εκμάθησή της.²  Παράδοξα όμως, ενώ δυσχεραίνεται η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στη γενική εκπαίδευση, στα 1936 ιδρύεται με εντολή του Κεμάλ στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας έδρα της κλασικής φιλολογίας (αρχαία ελληνικά, λατινικά) και στα 1943-1944 ιδρύεται παρόμοια έδρα και στο Πανεπιστήμιο της Κων/πολης. Επίσης στα 1955 ιδρύεται στο Πανεπιστήμιο της Άγκυρας και έδρα της νεοελληνικής γλώσσας και πολύ αργότερα πριν από μερικά χρόνια και στο Πανεπιστήμιο της Κων/πολης. Η νεοελληνική γλώσσα καλύπτεται και στα ιδιωτικά πανεπιστήμια της  Κων/πολης Γιλντίζ, Μπιλγκί και σε άλλα.³

Σήμερα η ελληνική γλώσσα εκτός από την Κων/πολη, την Ίμβρο και την Τένεδο, όπου σύμφωνα με τη Συνθήκη της  Λοζάνης (24-7-1923) οι Έλληνες παρέμειναν στους τόπους τους και μιλούν την ελληνική γλώσσα, η ελληνική έπαψε να μιλιέται πια στην Τουρκία , στην άλλοτε ελληνική Μικρά Ασία. Παρ, όλα αυτά όμως εξακολουθεί να μιλιέται αυτή ως σήμερα εκτός από τις προαναφερμένες περιοχές σαν σε νησίδες από ελληνόφωνες γλωσσικές ομάδες, που από τον πανδαμάτορα χρόνο όλο και συρρικνώνονται. Η πολυπληθέστερη από αυτές είναι εκείνη που  μιλιέται στον Ιστορικό Πόντο (300-500 χιλ.) στο νομό της Τραπεζούντας σε 5 περιοχές, που αναφέρομε αναλυτικά παρακάτω. Οι υπόλοιπες 3 είναι:1) Οι Τουρκοκρητικοί, που κατοικούν στα δυτικότερα παράλια της Τουρκίας, στις άλλοτε ελληνόφωνες ανθηρές περιοχές της Αιολίδας και της Ιωνίας.2) Οι Βαλαάδες της Δυτ. Μακεδονίας (Γρεβενών, Βοΐου) και Ηπείρου, που με την ανταλλαγή εγκαταστάθηκαν ως μωαμεθανοί στην Καππαδοκία, όπως στο Γεσίλ-μπουρτς (πρώην Τένεϊ), στην περιοχή του Νερίνκουγιού (Μαλακοπή), στην Ανατ. Θράκη και αλλού. 3) Η τρίτη ομάδα είναι οι Ελληνοκύπριοι, που μετοίκησαν από την Κύπρο στην Αττάλεια. Οι ελληνόφωνοι αυτοί της Τουρκίας επιθυμούν τη διεύρυνση της ελληνοτουρκικής προσέγγισης και την ανάδειξη των κοινών χαρακτηριστικών των δύο λαών.⁴

4. Η τέταρτη ομάδα , που μιλάει την ελληνική γλώσσα, κατοικεί στους παρακάτω οικισμούς. Εκεί κατοικούν σήμερα Έλληνες εξισλαμισμένοι ελληνόφωνοι και τουρκόφωνοι, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται και Κρυπτοχριστιανοί, στις εξής περιοχές της Τραπεζούντας: α) Σε 19 χωριά των Σουρμένων, από τα οποία τα πέντε είναι καθαρά ελληνόφωνα, β) σε 18  χωριά της Γαλίαινας (Γκαλιάν), στα οποία οι μισοί είναι γηγενείς (ντόπιοι) και οι άλλοι μισοί έποικοι από τα χωριά των Σουρμένων Καλλίστη και Αρχάγγελος, γ) σε 49  χωριά της περιοχής του Όφη με τις δύο επαρχίες  του  Όφη και της Τσαϊκαρά με τα  χωριά Σιλακλί, Γκιουρτσάκ και Κιοπρούμπασι. Στην  περιοχή του Όφη με τις δύο επαρχίες του στην πρώτη όλα τα  χωριά έχουν τουρκοφωνήσει εκτός από το Ερένκιοϊ, που παραμένει ελληνόφωνο. Η β΄ όμως επαρχία του, της Τσαϊκαρά (Καταχώριον ή Καταχώρ΄), είναι καθαρά ελληνόφωνη και έχει αρκετά αναπτυγμένο τον κρυπτοχριστιανισμό. Και αυτή είναι η πολυπληθέστερη στον Πόντο καθαρά  ελληνόφωνη  περιοχή. Λέγεται ότι η περιοχή του Όφη αλλαξοπίστησε κατά τα μέσα του 17ου αιώνα σύσσωμη μαζί με το μητροπολίτη της, τον Αλέξανδρο, και τους ιερείς της. δ) Υπάρχουν ακόμη 8 χωριά στην Άνω Ματσούκα (Μαckα) με κέντρο το Χαψί-κιοϊ. Η πλειονότητά τους προέρχεται από τους ελληνόφωνους εποίκους από την Τόνια (ελλην. Θοανία), στην οποία εγκαταστάθηκαν εκεί ύστερα από το 1924. ε) Τέλος υπάρχουν και 18 χωριά στην περιοχή της Τόνιας, από τα οποία τα 7 είναι καθαρά ποντιόφωνα.⁵  Όλοι αυτοί οι οικισμοί βρίσκονται κοντά στο νομό της Τραπεζούντας (δυτικά, νότια, ανατολικά από αυτήν). Η ελληνικότητα και η ελληνοφωνία των  ποντιόφωνων αυτών χωριών αποδεικνύεται και από την πρόσφατη επίσκεψη ενός Πόντιου Ελλαδίτη στο δημοτικό σχολείο ενός τέτοιου ποντιόφωνου χωριού στο σημερινό Πόντο στο Σαράχο, που βρίσκεται νότια από την Τραπεζούντα προς την Αργυρούπολη (Gumushane). Η συζήτηση έγινε με τους μαθητές στη γνωστή ποντιόφωνη ελληνική διάλεκτο.⁶ Σχετικά με τη σημερινή ποντιακή γλώσσα στον τουρκοκρατούμενο σημερινό Πόντο αναφέρομε ότι στα τέλη του 1999 εκδόθηκε  στην Κων/πολη από τον εκδοτικό οίκο Belge το βιβλίο του ποντιόφωνου Omer Asan, που κατάγεται από το Ερένκιοϊ του Όφη της περιφέρειας της Τραπεζούντας. Είναι μία πολύπλευρη έρευνα, που αφορά τους ποντιόφωνους και την ελληνική ποντιακή διάλεκτο, που μιλιέται ως σήμερα ακόμη στον Πόντο. Το βιβλίο αυτό είναι μία αξιοσημείωτη καταγραφή του σημερινού ελληνόφωνου πολιτισμού του Πόντου, που διατηρείται ακόμη στη Βόρεια Τουρκία. Μεταφράστηκε και στα ελληνικά από την Αγγέλα Φωτοπούλου και εκδόθηκε στη Θεσ/νίκη από τις εκδόσεις Αφοί Κυριακίδη. ⁷

1. Ειρήνη Σαρίογλου, Ηεπιρροή της τουρκικής πολιτικής επί της ελληνικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Κων/πολη, Ελληνική Διεθνής Γλώσσα, (Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2006), σ. 216-218.

2. Ειρήνη Σαρίογλου, ό. π, σ. 220

3. Ειρήνη Σαρίογλου, Οι ελληνικές έδρες στα Πανεπιστήμια της Τουρκίας, ό. π, σ. 216.

4. Βλάσης Αγτζίδης, Η επικαιρότητα του ποντιακού ζητήματος, Ελληνική Διεθνής Γλώσσα, Μέρος Β΄, Αφιέρωμα στον ποντιακό ελληνισμό, έτος 11ο: Τόμος Ε΄, τεύχος 5(41  Ιαν.-Φεβρ.-Μάρτ. 2000), σ. 435-436.

5. Φάνης Μαλκίδης, Οι ποντιόφωνοι πληθυσμοί στην Τουρκία σήμερα, Εφ. «Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας» 27-10-2005, βλέπε και: Νεότερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν “Ηλίου”, τ. ΙΓ’, λ. Λαζική , Αθήναι χ. σ. 118.

6. Σαράχο – Συγκλονιστικές στιγμές, στο περιοδικό: Ερώ 26 (Απρ.-Ιούν. 2016), σ. 91-92

7. Αγγέλα Φωτοπούλου, Ο πολιτισμός του Πόντου, εκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 1998, 2007, Βλάσης Αγτζίδης, Pontos Kȕltȕrȕ (Ο πολιτισμός του Πόντου), ό.π., σ.496-497