Ο αιφνίδιος θάνατος νεαρών αθλητών αποτελεί το πιο τραγικό γεγονός στον κόσμο του αθλητισμού με πολιτικές, κοινωνικές και ιατρικές διαστάσεις. Στην Ευρώπη, η επίπτωση του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νεαρούς αθλητές (ηλικίας μικρότερης των 35 ετών) είναι 2.1 περιπτώσεις σε 100.000 αθλητές ανά έτος.
Τα συχνότερα αίτια αιφνίδιου θανάτου σε νεαρούς αθλητές είναι η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια και συγγενείς ανωμαλίες των αγγείων που αιματώνουν την καρδιά (στεφανιαία αγγεία). Οι συγγενείς καρδιοπάθειες, η μυοκαρδίτιδα, η διατατική μυοκαρδιοπάθεια, το σύνδρομο Marfan, η αρρυθμιογόνος δεξιά κοιλία, η πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας, η στένωση της αορτικής βαλβίδας και οι διαυλοπάθειες, αποτελούν άλλα σπανιότερα αίτια αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νεαρούς αθλητές. Από την άλλη μεριά, σε άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 35 ετών με έντονη σωματική δραστηριότητα, το συχνότερο αίτιο αιφνίδιου καρδιακού θανάτου κατά την άσκηση είναι η στεφανιαία νόσος. Ο αιφνίδιος θάνατος κατά την άσκηση μπορεί να οφείλεται και σε μη καρδιακά αίτια όπως βρογχικό άσθμα, ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος, θερμοπληξία, τραυματισμό στον τράχηλο ή τον αυχένα ή πλήξη στο προκάρδιο.
Επίσης, η κατάχρηση φαρμακων και απαγορευμένων ουσιών συχνά προκαλεί οξείες ή χρόνιες καρδιαγγειακές επιπλοκές κατά την άσκηση. Η μακροχρόνια χρήση αναβολικών στεροϊδών ενοχοποιείται για την εμφάνιση αρτηριακής υπέρτασης, αρρυθμιών, στεφανιαίας νόσου και αιφνίδιου καρδιακού θανάτου σε νεαρούς αθλητές. Οι συνηθέστερα χρησιμοποιούμενες παράνομες ουσίες στο χώρο του αθλητισμού είναι τα αναβολικά στεροειδή, η ερυθροποιητίνη, η αυξητική ορμόνη και διεγερτικές ουσίες όπως η κοκαΐνη, η κάνναβη, η εφεδρίνη κτλ. Η πλειοψηφία των αθλητών καταναλώνει συνδυασμό φαρμάκων σε υψηλές δόσεις, γεγονός που προσφέρει αθλητικό πλεονέκτημα στο χρήστη με καταστροφικές όμως συνέπειες για την υγεία του.
Η συστηματική μακροχρόνια άσκηση αποδεδειγμένα ελαττώνει την ολική και καρδιαγγειακή θνητότητα. Σκοπός της ιατρικής εξέτασης είναι η παροχή κατάλληλων οδηγιών στους αθλητές ώστε να επιτευχθούν τα ευεργετικά αποτελέσματα της άσκησης και η ελάττωση του κινδύνου επιπλοκών. Είναι εξαιρετικά σημαντική η παροχή ιατρικής φροντίδας για τη βελτίωση της απόδοσης, την προστασία της υγείας των αθλητών και την πρόληψη ή θεραπεία προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με την άσκηση. Το στρατηγικό πλάνο για την ελαχιστοποίηση καρδιολογικών επιπλοκών που σχετίζονται με την άσκηση και κυρίως την πρόληψη αιφνίδιου καρδιακού θανάτου κατά την αθλητική δραστηριότητα περιλαμβάνει:
α) εφαρμογή καρδιολογικού ελέγχου πριν την έναρξη της αθλητικής δραστηριότητας τόσο για ερασιτέχνες όσο και για επαγγελματίες αθλητές.
β) καθιέρωση διαγνωστικών κριτηρίων στη διάγνωση καρδιαγγειακών νοσημάτων, ώστε να συστηθεί η κατάλληλη αθλητική δραστηριότητα σε αθλητές με συγκεκριμένα νοσήματα.
γ) εξοπλισμό γηπέδων και αθλητικών εγκαταστάσεων με εξωτερικούς αυτόματους απινιδωτές και κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού για την παροχή πρώτων βοηθειών.
δ) αναγνώριση οικογενειών υψηλού κινδύνου για κληρονομικώς μεταδιδόμενα καρδιακά νοσήματα.
Ο κατάλληλος και πλήρης τακτικός καρδιαγγειακός έλεγχος πριν από τη συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες, συνεισφέρει στην αναγνώριση αθλητών που πάσχουν από συγκεκριμένα καρδιαγγειακά νοσήματα με σκοπό την κατάλληλη παρέμβαση για την αποφυγή περιπτώσεων αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Η Ευρωπαική Καρδιολογική Εταιρεία έχει δημοσιεύσει συγκεκριμένο πρωτόκολλο καρδιαγγειακού ελέγχου στους αθλητές. Απώτερος στόχος είναι η αποθήκευση των ευρημάτων του καρδιολογικού ελέγχου στην κάρτα υγείας κάθε αθλητή, η οποία θα ενημερώνεται περιοδικά και θα συνοδεύει τον αθλητή κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ώστε οι πληροφορίες να είναι προσβάσιμες στους ιατρούς και φυσιάτρους των αντίστοιχων αθλητικών σωματείων.
Το πρωτόκολλο για τον βασικό καρδιολογικό έλεγχο κάθε αθλητή περιλαμβάνει λήψη ατομικού και οικογενειακού ιστορικού, κλινική εξέταση και ηλεκτροκαρδιογράφημα. Το ατομικό αναμνηστικό θεωρείται παθολογικό όταν ο αθλητής αναφέρει κατά την άσκηση συμπτώματα (θωρακικό άλγος, δυσφορία, συγκοπή, προσυγκοπή, δύσπνοια, κακουχία) που δεν είναι συμβατά με το επίπεδο σωματικής δραστηριότητας. Το οικογενειακό ιστορικό θεωρείται θετικό όταν συγγενής πρώτου βαθμού έχει υποστεί καρδιακό επεισόδιο ή αιφνίδιο καρδιακό θάνατο σε νεαρή ηλικία (άντρες <55 έτη, γυναίκες <65 έτη) ή υπάρχει οικογενειακό ιστορικό μυοκαρδιοπάθειας, στεφανιαίας νόσου, συνδρόμου Marfan κτλ). Η κλινική εξέταση πρέπει να είναι λεπτομέρης και να περιλαμβάνει όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα αποτελεί διαγνωστική μέθοδο με υψηλή ευαισθησία και ειδικότητα και συνεισφέρει σημαντικά στην αναγνώριση ασυμπτωματικών ασθενών που χρήζουν περαιτέρω έλεγχο. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι, ένα ποσοστό κοντά στο 30% των περιπτώσεων αιφνίδιου καρδιακού θανάτου στους αθλητές δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί από τον καρδιολογικό έλεγχο.
Η εφαρμογή υπερηχοκαρδιογραφήματος στα πλαίσια του καρδιολογικού ελέγχου των αθλητών δεν έχει προς το παρόν αποδειχθεί ότι αυξάνει τα ποσοστά διάγνωσης αθλητών με υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. Αφενός, η εκτενής χρήση του υπερηχοκαρδιογραφήματος οδηγεί σε αύξηση ψευδώς θετικών ή ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων και αφετέρου το υπερηχοκαρδιογράφημα έχει περιορισμένη διαγνωστική αξία σε αθλητές κάτω των 18 ετών, καθώς σε περιπτώσεις υπερτροφικής καρδιοπάθειας – η οποία είναι γενετικά καθορισμένη νόσος – τα τοιχώματα της καρδιάς μπορεί να μην έχουν γίνει υπερτροφικά πριν την ενηλικίωση.
Σε περιπτώσεις παθολογικών ευρημάτων από το βασικό καρδιολογικό έλεγχο, ο αθλητής θα χρειαστεί να υποβληθεί, ανάλογα με την ένδειξη σε ειδικότερες μη επεμβατικές (υπερηχοκαρδιογράφημα, δοκιμασία κοπώσεως, Holter ρυθμού 24ώρου, σπινθηρογράφημα καρδιάς, αξονική αγγειογραφία, μαγνητική τομογραφία) ή επεμβατικές (στεφανιογραφία, μυοκαρδιακή βιοψία, ηλεκτροφυσιολογική μελέτη) εξετάσεις. Γενετικός έλεγχος πραγματοποιείται στα πλαίσια διερεύνησης κληρονομικά μεταδιδόμενων νοσημάτων.
Συνοψίζοντας, ο καρδιολογικός έλεγχος πριν την έναρξη αθλητικής δραστηριότητας είναι απαραίτητος, καθώς συμβάλει σημαντικά στην πρόληψη ανεπιθύμητων επιπλοκών κατά την άσκηση και στην ελάττωση του αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Σκοπός του καρδιολογικού ελέγχου δεν είναι ο αποκλεισμός ενός αθλητή από την αθλητική του δραστηριότητα, αλλά η παροχή πληροφοριών και συμβουλών για το είδος της άσκησης στην οποία μπορεί να συμμετέχει, ώστε η άσκησή του να είναι ωφέλιμη και ασφαλής. Εφόσον τα ευρήματα είναι φυσιολογικά ο έλεγχος πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε ένα με δύο